معرفی کتاب «اطلس نقشه‌ های منتخب دوره قاجار»

کتاب «اطلس نقشه‌های منتخب دوره قاجار» به کوشش آقایان دکتر مرتضی دامن‌ پاک‌ جامی، بهزاد خاکپور، فرهاد تهرانی و سعید زاهدی در سال 1395 از سوی نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردیده است.

در حال حاضر بیش از هفت هزار نسخه دست‌نگار یا چاپ سنگی و تصویر نقشه‌های تاریخی در مورد جغرافیای داخلی کشور، حدود مرزی آن با همسایگان و پهنه آبی خلیج فارس در مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه نگهداری می‌شود که هر یک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و ارزش بی‌مانندی در سطح ملی و جهانی دارد.

در راستای اهداف برنامه حافظه جهانی یونسکو مبنی بر اینکه میراث مستند جهانی به همه بشریت تعلق داشته و باید به صورت دائمی و بدون مانع در دسترس همگان قرار گیرد، کمیته حافظه جهانی در ایران به پیشنهاد مرکز اسناد وزارت امور خارجه پرونده ثبت منتخبی در حدود 400 مورد از نقشه‌های تاریخی دوره قاجار این مرکز را پس از ثبت در فهرست ملی برای ثبت در حافظه جهانی یونسکو ارسال کرد. این پیشنهاد در سال 1392 مورد تصویب کمیته مشورتی یونسکو قرار گرفت و مجموعه نقشه‌های فوق الذکر در فهرست حافظه جهانی این سازمان ثبت شد. متعاقباً در مراسمی که در 6 اردیبهشت 1393 با حضور خانم بوکوا، مدیرکل یونسکو و دکتر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در تهران برگزار شد، گواهی ثبت آن به مرکز اسناد وزارت امور خارجه اعطا شد.

از آنجاکه موضوع انتشار اسناد تاریخی برای تسهیل دسترسی پژوهشگران، بخش مهمی از اهداف برنامه حافظه جهانی یونسکو را تشکیل می دهد و با توجه به اولویت‌های علمی و پژوهشی موسسه بین‌المللی مطالعات آسیای مرکزی(ایکاس) که در چارچوب طرح جاده ابریشم یونسکو در سال 1995 با مشارکت یونسکو و 10 کشور منطقه ایجاد شد، پیشنهاد تهیه و انتشار اطلس سه زبانه گزیده‌ای از نقشه‌های دوره قاجار با حمایت ایکاس در شورای علمی این موسسه تصویب شده و در برنامه آکادمیگ سال 15-2014 آن قرار گرفت. مجموعه حاضر، 170 قطعه نقشه دوره قاجار( مربوط به سال‌های 1344-1193 هجری / 1925-1779 میلادی از مجموعه نقشه‌های موجود در آرشیو وزارت امور خارجه را در بردارد و بخشی از 404 نقشه‌ای است که در برنامه حافظه جهانی یونسکو ثبت شده است.
 
همچنین مدیر اجرایی موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی ( ایکاس) در مقدمه این اثر اظهار می‌دارد، اطلس نقشه‌های منتخب دوره قاجار یکی از پروژه‌هایی است که توسط موسسه بین‌المللی مطالعات آسیای مرکزی(ایکاس) برای سال های 15-2014 به ایران اختصاص داده شده است.

از آنجایی که این موسسه با هدف انجام مطالعات جاده ابریشم در سال 1995 و در خلال اجرای پروژه جاده ابریشم توسط یونسکو با عنوان مطالعه یکپارچه جاده‌های ابریشم: جاده‌های گفتگو(1997-1988) تاسیس شد، این پروژه اهمیت به سزایی دارد، چراکه این اطلس نه تنها از نظر فنون نقشه‌برداری اثر با ارزشی محسوب می‌شود، بلکه شامل منابع ارزشمندی از حیث جمعیت‌شناسی و مردم‌شناسی در جاده ابریشم است.