ژیژک و مشکله ی نئولیبرالیسم
صدای ایران- دکتر محسن سلگی: بدون شک یکی از شناخته شده ترین فیلسوفان و نظریه پردازان فعلی جهان، اسلاوی ژیژک به شمارمی آید. این فیلسوف اسلوونیایی یکی از منتقدان پروپاقرص سرمایه داری نولیبرال و همچنین گرایشهای سکتاریستی و ارتدکس مارکسیستی محسوب می شود و به همین اعتبارکمتر کس یا جریانی است که از تیغ برّان انتقادات وی مصون بماند. ژیژک در مورد موضوعات متنوعی اظهارنظر می کند و سلسله مقالات و کتابهای متعددی را در باب سینما، رمان، سیاست و اقتصاد نگاشته است.
ستون فقرات تحلیل های ژیژک ملهم از آراء فیلسوفانی چون هگل و لاکان است. وی با توشه گیری از اندیشه های لاکان برآن است با شالوده شکنی از نظم نمادین- بخوانید قانون و مناسبات حاکم بر جامعه- نوعی وضعیت اضطراری و ابتدا به ساکن ایجادکند که در این وضعیت، انسانها فارغ و رها از قیود و اجبارهای قانونی و غیرقانونی، طعم شیرین آزادی را بچشند. ژیژک، سرمایه داری را نظامی معرفی می کند که با بهره کشی از انسانها و مستغرق نمودن آنها درگرداب ماشینیسم و مصرف گرایی، از حقیقت درونی و وجودیشان دور می کند و از این رهگذر یک نظام یکدست ساز و متحدالشکلی را ایجاد می کند.
ژیژک، سرمایه داری را از بیخ و بن به چالش می گیرد و این نکته را متذکرمی شودکه کثرت گرایی مورد ادعای حامیان نظام سرمایه داری، پلورالیسمی سترون و انتزاعی است که نسبتی با شرایط عینی و تاریخی جامعه ندارد. از منظر گفتمان ژیژکی، تا زمانی که نتوان عناصر و دقایق سازنده نظام سرمایه داری را به چالش گرفت، سخن گفتن از آزادی بیان و اندیشه، حرفی مهمل و گزافه گویی بیش نیست.
این نظریه پرداز چپ گرا، براین نکته تأکید می ورزد که لیبرالیسم و به طریق اولی، سرمایه داری مانع و رادعی عمده بر سر راه تحقق حاکمیت مردم است، چراکه در نظام های لیبرال دمکرات، رأی اکثریت مردم به اشکال مختلف نادیده انگاشته میشود. مدلول این سخن بدان معناست که در نظام سرمایه داری رأی اکثریت زمانی به رسمیت شناخته می شود که مغایر با اصولی چون بازار آزاد و حقوق بشر لیبرالی نباشد.
ژیژک به تأسی از آراء و نظرات کسانی چون والتر بنیامین و توشه گیری از مکاتبی چون رمانتیسیزم، سورئالیسم و آنارشیزم، با هر نوع نهادسازی و سیستم های اثباتی مخالفت می ورزد و بر این نظر اصرارمی ورزد که حساب دمکراسی را از لیبرالیزم می بایستی جدا کرد. او هرگونه این‌همانی میان دمکراسی و لیبرالیزم را مردود می شمارد و در برابر آراء کسانی چون فرید زکریا که لیبرالیزم را بر دمکراسی مرجح می دارند موضع گیری می کند و بر این گزاره زکریا که لیبرالیزم و اصول منتسب به آن یعنی بازار آزاد و فردگرایی مهمتر از دمکراسی-بخوانید رأی اکثریت مردم- است خط بطلان می کشد.
ژیژک از بخیه زدن لیبرالیزم به دمکراسی شکوه می کند و از دمکراسی مشارکتی یا بی واسطه حمایت به عمل می آورد. او دمکراسی های پارلمانی را سم مهلکی جهت خشکاندن نهال دمکراسی حقیقی می داند، چراکه به زعم وی در لیبرال دمکراسی، این الیت ها و گروهای ذی نفوذ هستند که از طریق اتکا به رسانه های دیداری و شنیداری بر جهت گیری های عمومی تأثیرمی گذارند و با صرف مبالغ و هزینه های هنگفت از کسانی حمایت به عمل می آورند که به محض ورود به پارلمان یا نهاد ریاست جمهوری به جای آنکه درصدد رفع و رجوع مشکلات توده ها باشند، از منافع صاحبان سرمایه و مکنت نگاهبانی می کنند.
ژیژک نه تنها بر حامیان لیبرال دمکراسی که بر مبلغان پسامدرنیزم نیز می تازد و این نحله نوظهور فکری را به سبب زیر سایه پاک کن قراردادن مفاهیمی چون ایدئولوژی و تضاد طبقاتی زیر ساطور نقد خویش می نشاند. این فیلسوف بلندآوازه، پاشنه آشیل اندیشه های کسانی چون فوکو و لیوتار را کنارگذاشتن مفهوم ایدئولوژی و جایگزین کردن آن با مفهوم گفتمان می داند. از نظر ژیژک، امروزه انکار و نقد ایدئولوژی به این نگرش روشنفکری دامن می زند که تضاد را به تفاوت تبدیل می کند و منطق افق شناسایی متقابل بین هویت های مختلف را بدون توجه به ماهیت تضاد روابط قدرت موجد و منطق خاص مبارزه طبقاتی ستایش می کند. ژیژک در مقابل روند رو به تزاید سیاست زدایی از زندگی اجتماعی که تحت عنوان سیاست هویت و بعضی از نظریه های جهانی شدن صورت می گیرد، براهمیت غیرقابل تقلیل زنده نگه داشتن نقدایدئولوژی تاکید می کند.[1]در گزاره فوق الذکر، ژیژک به وضوح با آموزه ای مورد وثوق پست مدرن ها از جمله مفاهیمی چون گفتمان، هویت، مرگ سوژه، مرگ طبقه و پایان فراروایت ها خصومت می ورزد و این سخن را به میان می آورد که پسامدرنیزم ایدئولوژی سرمایه داری نولیبرال است که با به اهتزاز درآوردن پرچم مرگ سوژه و مخافت با آرمان گرایی، زمینه لازم برای سلطه قاهرانه نولیبرالیزم را هموار می کند.
ژیژک با توشه گیری از مفاهیمی چون زیست سیاست (Bio politics)که کسانی چون فوکو در باب آن داد سخن سرداده اند، وضعیت کنونی مردم دنیا را نوعی طاعون زدگی معرفی می کند که این بیماری مهلک در اقصی نقاط گیتی ریشه دوانیده و آدمیان را به موجوداتی مخلوع الید تبدیل نموده است؛ به زبانی نیچه ای اگرسخن برانیم انسان از حیوان ناطق به ناطق حیوان بدل گشته است. در این نظام پارانویید و خشن که لب لباب آن حاکمیت لجام گسیخته منطق سود و سرمایه سالاری است، ارزشهای انسانی چون اخلاق، نوع دوستی و عدالت به محاق می رود و انسان بما هوانسان از حیز انتفاع ساقط می شود.
ژیژک مصداق بارز نقض فاحش حقوق بشر را مردمان نگون بختی که به خاطر نبود امکانات اولیه زندگی فوج فوج جان می دهند و کسی را یارای مقابله با شبح جنگ و بی خانمانی و گرسنگی نیست می داند.
نمونه عینی دیگر از نقض حقوق بشر،کاهش فزاینده حقوق تأمین اجتماعی اقشارآسیب پذیر جوامع غربی است که به وقت و ناوقت از جانب دولت های نولیبرال تحت فشارهای طاقت فرسایی قرار می گیرند. ژیژک فیلسوفی آیرونیک و بداهه نواز است که درصدد بیقراری نظم موجود و بن‌فکنی از سیستم های به زعم خویش متصلب سیاسی، فکری و اجتماعی است. او با اعلام وفاداری خویش به مفهوم ایدئولوژی به تأسی ازآلتوسر- فیلسوف نامدار چپ گرا- بر این نکته تأکید می ورزد که ایده ها یا بازنمایی هایی که ایدئولوژی را می سازند تنها وجوه انتزاعی یا معنوی ندارند، بلکه وجوه مادی نیز دارند.
در نگاه ژیژک، دستگاه های ایدئولوژیک دولت تجسم واقعی ایدئولوژی هستند و ایدئولوژی ما را به مثابه سوژه هایی انسانی می سازد و به ما احساس دروغین انسجام و ضرورت عاملیت ما در جامعه را می بخشد.[2] وی از مفاهیمی چون طبقه،تضاد و دیالکتیک دفاع می کند، منتهای مراتب او در برابر مارکسیزم ارتدکس و به طریق اولی استالینیزم موضع گیری می کند. ژیژک برخلاف اسلاف خویش که از منظر اقتصادی مسائل اجتماعی-اقتصادی را کنکاش می کردند، سیاست و فرهنگ را برجسته می کند و از این رهگذر به مصاف با بنیادگرایی چپ و راست می رود و باسازه شکنی از مفاهیمی چون حقوق بشر لیبرالی و اقتصاد آزاد، درصدد پیاده سازی نوعی آنارشیزم فکری و پراتیک است.
روش شناسی این فیلسوف نومارکسیست، دیالکتیک منفی است. رهیافت اوصرفاً وجهی سلبی دارد و بارها این سخن رابه میان می آوردکه"ما فقط می دانیم که چه نمی خواهیم؟"او آنجا که می بایستی از مرحله تبیین به مرحله تبین گذرکند، زبان و قلمش می لنگد و عاجز از ارائه راهکاری ایجابی جهت ساختن جامعه ای آرمانی و بهین است.
این فیلسوف آیرونیک، دایره انتقادات خویش را متوجه نظام کمونیستی چین نیز می کند و با ادبیاتی شداد و غلاظ، این کشور کمونیستی را یکی از خشن ترین نمونه های سرمایه داری ها در جهان برمی شمارد، چراکه به زعم ژیژک، سرمایه داری چینی علاوه بر خصلت استثمار نیروی کار، که مقوم نظام سرمایه داری است، از لحاظ سیاسی نیز رویکردی انحصارطلبانه دارد و به همین اعتبار است که او سرمایه داری غربی وآمریکایی را صدها برابر انسانی تر از سرمایه داری چینی قلمداد می کند. این فیلسوف چپ گرا- بخوانید چپ آمریکایی- از پوپولیسم به معنای دخالت توده ها در امرسیاسی دفاع تمام قدی می کند و از این رهگذر همبستگی خویش را با جنبش های توده ای و جنبش وال استریت اعلام می دارد.
ژیژک، فیلسوف طناز و چموشیست که بنا به گفته خویش، هیچ جریانی را از تیغ تیز انتقاداتش بی نصیب نمی گذارد. او به ناگه، وضعیت حاکم و معمول و معهود جامعه را به هم می ریزد و گسل ها و شکا ف های موجود در جامعه را به رخ مخاطبان خویش می کشد. وی، از رخت بربستن ارزشهای استعلایی درجهان نیچه ای، آه و فغان بر می آورد و بر این نظر اصرار می ورزد که در نظام سرمایه داری، خواستهای راستین آحاد مردم به محاق می رود و جای آن را خواستها و نیازهای کاذب می گیرد.
از نظرگاه این متفکر اسلوونیایی، در سامانه سرمایه داری کپی، جای اصل رامی گیرد و صنعت فرهنگ با عمومی کردن فرهنگ، درصدد متحدالشکل کردن جامعه و برقرای نظامی توتالیتاریستی است. در این میان، رسانه ها به عنوان استوانه سرمایه داری نولیبرال، نقش مهمی در جعل و تحریف واقعیات ایفا می کنند. برای نمونه، در آگهی های تلویزیونی که بخش اعظم برنامه های این رسانه ها را پر می کنند، به دروغ این نکته به مخاطبان القا می شود که درصورت مصرف خمیردندان سفیدکننده، دندان های زرد و جرم بسته در مدت زمان کوتاهی سفید می شوند و این درحالیست که سخن، سخنی یاوه و به دور از حقیقت است.
منتها، آنچه دراین گیرودار اهمیّت پیدا می کند این است که در جهان امروز برخلاف نظر مارکس، مردم خیلی خوب می دانند که آن خمیر دندان سفیدکننده، هرگز دندانهای آنها را سفید نخواهد کرد ولی با وجودالتفات نسبت به این امر،آن خمیردندان رامی خرند![3]
ستون فقرات تحلیل های ژیژک ملهم از آراء فیلسوفانی چون هگل و لاکان است. وی با توشه گیری از اندیشه های لاکان برآن است با شالوده شکنی از نظم نمادین- بخوانید قانون و مناسبات حاکم بر جامعه- نوعی وضعیت اضطراری و ابتدا به ساکن ایجادکند که در این وضعیت، انسانها فارغ و رها از قیود و اجبارهای قانونی و غیرقانونی، طعم شیرین آزادی را بچشند. ژیژک، سرمایه داری را نظامی معرفی می کند که با بهره کشی از انسانها و مستغرق نمودن آنها درگرداب ماشینیسم و مصرف گرایی، از حقیقت درونی و وجودیشان دور می کند و از این رهگذر یک نظام یکدست ساز و متحدالشکلی را ایجاد می کند.
ژیژک، سرمایه داری را از بیخ و بن به چالش می گیرد و این نکته را متذکرمی شودکه کثرت گرایی مورد ادعای حامیان نظام سرمایه داری، پلورالیسمی سترون و انتزاعی است که نسبتی با شرایط عینی و تاریخی جامعه ندارد. از منظر گفتمان ژیژکی، تا زمانی که نتوان عناصر و دقایق سازنده نظام سرمایه داری را به چالش گرفت، سخن گفتن از آزادی بیان و اندیشه، حرفی مهمل و گزافه گویی بیش نیست.
این نظریه پرداز چپ گرا، براین نکته تأکید می ورزد که لیبرالیسم و به طریق اولی، سرمایه داری مانع و رادعی عمده بر سر راه تحقق حاکمیت مردم است، چراکه در نظام های لیبرال دمکرات، رأی اکثریت مردم به اشکال مختلف نادیده انگاشته میشود. مدلول این سخن بدان معناست که در نظام سرمایه داری رأی اکثریت زمانی به رسمیت شناخته می شود که مغایر با اصولی چون بازار آزاد و حقوق بشر لیبرالی نباشد.
ژیژک به تأسی از آراء و نظرات کسانی چون والتر بنیامین و توشه گیری از مکاتبی چون رمانتیسیزم، سورئالیسم و آنارشیزم، با هر نوع نهادسازی و سیستم های اثباتی مخالفت می ورزد و بر این نظر اصرارمی ورزد که حساب دمکراسی را از لیبرالیزم می بایستی جدا کرد. او هرگونه این‌همانی میان دمکراسی و لیبرالیزم را مردود می شمارد و در برابر آراء کسانی چون فرید زکریا که لیبرالیزم را بر دمکراسی مرجح می دارند موضع گیری می کند و بر این گزاره زکریا که لیبرالیزم و اصول منتسب به آن یعنی بازار آزاد و فردگرایی مهمتر از دمکراسی-بخوانید رأی اکثریت مردم- است خط بطلان می کشد.
ژیژک از بخیه زدن لیبرالیزم به دمکراسی شکوه می کند و از دمکراسی مشارکتی یا بی واسطه حمایت به عمل می آورد. او دمکراسی های پارلمانی را سم مهلکی جهت خشکاندن نهال دمکراسی حقیقی می داند، چراکه به زعم وی در لیبرال دمکراسی، این الیت ها و گروهای ذی نفوذ هستند که از طریق اتکا به رسانه های دیداری و شنیداری بر جهت گیری های عمومی تأثیرمی گذارند و با صرف مبالغ و هزینه های هنگفت از کسانی حمایت به عمل می آورند که به محض ورود به پارلمان یا نهاد ریاست جمهوری به جای آنکه درصدد رفع و رجوع مشکلات توده ها باشند، از منافع صاحبان سرمایه و مکنت نگاهبانی می کنند.
ژیژک نه تنها بر حامیان لیبرال دمکراسی که بر مبلغان پسامدرنیزم نیز می تازد و این نحله نوظهور فکری را به سبب زیر سایه پاک کن قراردادن مفاهیمی چون ایدئولوژی و تضاد طبقاتی زیر ساطور نقد خویش می نشاند. این فیلسوف بلندآوازه، پاشنه آشیل اندیشه های کسانی چون فوکو و لیوتار را کنارگذاشتن مفهوم ایدئولوژی و جایگزین کردن آن با مفهوم گفتمان می داند. از نظر ژیژک، امروزه انکار و نقد ایدئولوژی به این نگرش روشنفکری دامن می زند که تضاد را به تفاوت تبدیل می کند و منطق افق شناسایی متقابل بین هویت های مختلف را بدون توجه به ماهیت تضاد روابط قدرت موجد و منطق خاص مبارزه طبقاتی ستایش می کند. ژیژک در مقابل روند رو به تزاید سیاست زدایی از زندگی اجتماعی که تحت عنوان سیاست هویت و بعضی از نظریه های جهانی شدن صورت می گیرد، براهمیت غیرقابل تقلیل زنده نگه داشتن نقدایدئولوژی تاکید می کند.[1]در گزاره فوق الذکر، ژیژک به وضوح با آموزه ای مورد وثوق پست مدرن ها از جمله مفاهیمی چون گفتمان، هویت، مرگ سوژه، مرگ طبقه و پایان فراروایت ها خصومت می ورزد و این سخن را به میان می آورد که پسامدرنیزم ایدئولوژی سرمایه داری نولیبرال است که با به اهتزاز درآوردن پرچم مرگ سوژه و مخافت با آرمان گرایی، زمینه لازم برای سلطه قاهرانه نولیبرالیزم را هموار می کند.
ژیژک با توشه گیری از مفاهیمی چون زیست سیاست (Bio politics)که کسانی چون فوکو در باب آن داد سخن سرداده اند، وضعیت کنونی مردم دنیا را نوعی طاعون زدگی معرفی می کند که این بیماری مهلک در اقصی نقاط گیتی ریشه دوانیده و آدمیان را به موجوداتی مخلوع الید تبدیل نموده است؛ به زبانی نیچه ای اگرسخن برانیم انسان از حیوان ناطق به ناطق حیوان بدل گشته است. در این نظام پارانویید و خشن که لب لباب آن حاکمیت لجام گسیخته منطق سود و سرمایه سالاری است، ارزشهای انسانی چون اخلاق، نوع دوستی و عدالت به محاق می رود و انسان بما هوانسان از حیز انتفاع ساقط می شود.
ژیژک مصداق بارز نقض فاحش حقوق بشر را مردمان نگون بختی که به خاطر نبود امکانات اولیه زندگی فوج فوج جان می دهند و کسی را یارای مقابله با شبح جنگ و بی خانمانی و گرسنگی نیست می داند.
نمونه عینی دیگر از نقض حقوق بشر،کاهش فزاینده حقوق تأمین اجتماعی اقشارآسیب پذیر جوامع غربی است که به وقت و ناوقت از جانب دولت های نولیبرال تحت فشارهای طاقت فرسایی قرار می گیرند. ژیژک فیلسوفی آیرونیک و بداهه نواز است که درصدد بیقراری نظم موجود و بن‌فکنی از سیستم های به زعم خویش متصلب سیاسی، فکری و اجتماعی است. او با اعلام وفاداری خویش به مفهوم ایدئولوژی به تأسی ازآلتوسر- فیلسوف نامدار چپ گرا- بر این نکته تأکید می ورزد که ایده ها یا بازنمایی هایی که ایدئولوژی را می سازند تنها وجوه انتزاعی یا معنوی ندارند، بلکه وجوه مادی نیز دارند.
در نگاه ژیژک، دستگاه های ایدئولوژیک دولت تجسم واقعی ایدئولوژی هستند و ایدئولوژی ما را به مثابه سوژه هایی انسانی می سازد و به ما احساس دروغین انسجام و ضرورت عاملیت ما در جامعه را می بخشد.[2] وی از مفاهیمی چون طبقه،تضاد و دیالکتیک دفاع می کند، منتهای مراتب او در برابر مارکسیزم ارتدکس و به طریق اولی استالینیزم موضع گیری می کند. ژیژک برخلاف اسلاف خویش که از منظر اقتصادی مسائل اجتماعی-اقتصادی را کنکاش می کردند، سیاست و فرهنگ را برجسته می کند و از این رهگذر به مصاف با بنیادگرایی چپ و راست می رود و باسازه شکنی از مفاهیمی چون حقوق بشر لیبرالی و اقتصاد آزاد، درصدد پیاده سازی نوعی آنارشیزم فکری و پراتیک است.
روش شناسی این فیلسوف نومارکسیست، دیالکتیک منفی است. رهیافت اوصرفاً وجهی سلبی دارد و بارها این سخن رابه میان می آوردکه"ما فقط می دانیم که چه نمی خواهیم؟"او آنجا که می بایستی از مرحله تبیین به مرحله تبین گذرکند، زبان و قلمش می لنگد و عاجز از ارائه راهکاری ایجابی جهت ساختن جامعه ای آرمانی و بهین است.
این فیلسوف آیرونیک، دایره انتقادات خویش را متوجه نظام کمونیستی چین نیز می کند و با ادبیاتی شداد و غلاظ، این کشور کمونیستی را یکی از خشن ترین نمونه های سرمایه داری ها در جهان برمی شمارد، چراکه به زعم ژیژک، سرمایه داری چینی علاوه بر خصلت استثمار نیروی کار، که مقوم نظام سرمایه داری است، از لحاظ سیاسی نیز رویکردی انحصارطلبانه دارد و به همین اعتبار است که او سرمایه داری غربی وآمریکایی را صدها برابر انسانی تر از سرمایه داری چینی قلمداد می کند. این فیلسوف چپ گرا- بخوانید چپ آمریکایی- از پوپولیسم به معنای دخالت توده ها در امرسیاسی دفاع تمام قدی می کند و از این رهگذر همبستگی خویش را با جنبش های توده ای و جنبش وال استریت اعلام می دارد.
ژیژک، فیلسوف طناز و چموشیست که بنا به گفته خویش، هیچ جریانی را از تیغ تیز انتقاداتش بی نصیب نمی گذارد. او به ناگه، وضعیت حاکم و معمول و معهود جامعه را به هم می ریزد و گسل ها و شکا ف های موجود در جامعه را به رخ مخاطبان خویش می کشد. وی، از رخت بربستن ارزشهای استعلایی درجهان نیچه ای، آه و فغان بر می آورد و بر این نظر اصرار می ورزد که در نظام سرمایه داری، خواستهای راستین آحاد مردم به محاق می رود و جای آن را خواستها و نیازهای کاذب می گیرد.
از نظرگاه این متفکر اسلوونیایی، در سامانه سرمایه داری کپی، جای اصل رامی گیرد و صنعت فرهنگ با عمومی کردن فرهنگ، درصدد متحدالشکل کردن جامعه و برقرای نظامی توتالیتاریستی است. در این میان، رسانه ها به عنوان استوانه سرمایه داری نولیبرال، نقش مهمی در جعل و تحریف واقعیات ایفا می کنند. برای نمونه، در آگهی های تلویزیونی که بخش اعظم برنامه های این رسانه ها را پر می کنند، به دروغ این نکته به مخاطبان القا می شود که درصورت مصرف خمیردندان سفیدکننده، دندان های زرد و جرم بسته در مدت زمان کوتاهی سفید می شوند و این درحالیست که سخن، سخنی یاوه و به دور از حقیقت است.
منتها، آنچه دراین گیرودار اهمیّت پیدا می کند این است که در جهان امروز برخلاف نظر مارکس، مردم خیلی خوب می دانند که آن خمیر دندان سفیدکننده، هرگز دندانهای آنها را سفید نخواهد کرد ولی با وجودالتفات نسبت به این امر،آن خمیردندان رامی خرند![3]
ژیژک،این نکته رامطرح می کند که هرگفتمانی برای آن که بتواند طیف وسیعی از مخاطبان را گرد خویش جمع کند باید یک روکش مبلی را به عنوان دال مرکزی گفتمان خویش انتخاب کند. من باب مثال، سرمایه داری دال مرکزی آزادی رابه عنوان نقطه گره گاه خویش برگزیده است و از این طریق دال های شناور مرتبط با این دال مرکزی را مفصل بندی نموده است. ژیژک در ادامه افاضات خویش خاطرنشان می کند وظیفه یک منتقد سرمایه داری این است که به مخاطبان خویش این نکته را متذکر شود که دال مرکزی هرگفتمانی، روکش و روتوشی بیش جهت پوشاندن حس قدرت طلبی و فزون خواهی نیست و منتقد می بایستی با نقد سینتومی –تعبیر لاکان- پوچی و پوکی گفتمانها را برملا کند.
حال سؤال اساسی که به مجرد طرح آموزه های ژیژک به ذهن متبادر می شود این است که آیا ژیژک می تواند به عنوان صورت مثالی و متفکر اصیل ضدسرمایه داری در جهان مطرح باشد؟ پاسخ منفی است. باوجود اینکه ژیژک یکی از قله های رفیع آنتی کاپیتالیسم در جهان محسوب می شود ولی او به دلیل گسست از مبانی دینی و لاهوتی و وقع ننهادن به مفهوم نصرت الهی در معادلات جهانی، هرگز نمی تواند در کسوت و قامت متفکری اصیل و ضدسرمایه قدعلم کند.
ژیژک در بهترین حالت، سوپاپ اطمینانی بیش جهت تداوم و ابقای نظام سرمایه داری نیست. او به دلیل عدم ارائه گفتمانی منسجم و در افتادن در وادی سوررئالیسم و کلبی مسلکی-اتهامی که ژیژک متوجه پست مدرن ها می کند- هرگز قادر به درک عمیق و حقیقی مشکلات جهان امروز نمی شود.
ژیژک از مظالم و سبعیت های سرمایه داری می نالد، اما او هرگز اشاره ای به ریشه های حقیقی مشکلات و مصائب مردم جهان اشاره نمی کند. او متوجه این نکته مهم نیست که سوسیالیسم و سرمایه داری در اصول و مبانی اختلاف چندانی باهم ندارند، چراکه هر دوی اینها گرفتار دیو¬زدگی و سوبژکتیویسم هستند، ادوار و اکوار حاکم بر جهان امروز این است و مادامی که این ادوار و اکوار تغییر پیدا نکند و رنگ و بویی روحانی به خود نگیرد، هیچ تغییری میسور و مقدور نخواهد بود. بیخود نیست که علیرغم ژست ضدآمریکایی ژیژک، او از جانب همان رسانه ها و دانشگاه هایی که برآنها می تازد مورد تکریم و تقدیس قرار می گیرد و روزی نیست که آراء و نظرات او سرخط خبرگزاری ها و تتیر اول روزنامه های معتبر دنیا نباشد.
پی نوشت:
[1]. Fabio Vighi and Heiko feldner,”Ideology Critique or Discourse Analysis?European Journal of political Theory,Vol.6.No.2.2002,p.142.
[2] .Louis Althusser,Selected Text,(London:Longman,1999),pp.153-158.
[3] .Tony Myer,Slavoj Zizek,(London,Routledge,2004).p.64.
خبرهای مرتبط
گزارش خطا
آخرین اخبار