توافق هسته ای و نبرد اراده ها

هرچه به ایستگاه پایانی گفت و گوهای هسته ای ایران و گروه 1+5 نزدیک می شویم اراده، انگیزه و جدیت دو طرف برای رسیدن به توافق برد-برد بیشتر روشن و سنجیده می شود. این روزها روزهای تصمیم گیری های دشوار و البته سرنوشت ساز است. اراده حرف اول را می زند.

به گزارش ایرنا؛ این روزها دیپلمات های ایرانی در آخرین دور گفت وگوهای هسته یی در حال چانه زنی با همتایان اروپایی خود بر سر نگارش متن نهایی هستند و روز به روز که به موعد سی ام ژوئن (نهم تیرماه) نزدیک می شویم، همپا با اوج گرفتن گرمای تابستانی، فرایند مذاکره ی هسته یی داغتر می شود.

با وجود امیدواری های بسیار در زمینه ی به ثمر نشستن گفت وگوهای طولانی هسته یی که از شروع به کار دولت یازدهم تاکنون ادامه داشته، برخی گره های کور همچنان در مذاکره ی نمایندگان تهران و 6 قدرت جهانی خودنمایی می کند تا جایی که نمی توان از قطعی بودن دستیابی به توافق سخن گفت.

به این ترتیب، فضا و بستر مهیای کنونی برای پایان هماوردی هسته یی 12 ساله بین جمهوری اسلامی ایران و غرب هنوز در بردارنده ی امکان سقوط میوه نارس توافق از درخت گفت وگوهای در هم فشرده ی هسته یی است. البته پیشرفت هایی که طی نزدیک به 2 سال گذشته در فرایند تنش زدایی و کاهش اختلاف های انباشته بین تهران و غرب رخ داده مانع از آن خواهد شد تا این روابط به دوره ی پرتنش سال های نخستین دهه ی جاری بازگردد اما به هر حال امضا نشدن توافق تا نهم تیر یا وقت اضافه ی احتمالی در حکم ناکامی یک فرایند دیپلماتیک خواهد بود.

در پیوند با شرایط و زمینه های پیشرفت مذاکره های هسته یی و نیز مانع های پیش روی آن تاکنون تحلیل های گوناگونی ارایه و از زاویه هایی مختلف به این مساله نگریسته شده است. یکی از دریچه های نگرش به موضوع گفت وگوهای هسته یی، بررسی آن در دایره ی مفهومی اجماع و سازگاری در پیشبرد سیاست خارجی کشورها است؛ الگویی که «ولفرام هانریدر» اندیشمند روابط بین الملل برای توضیح روند تصمیم سازی و کنشگری خارجی دولت ها از آن سود جسته است.

از دید هانریدر هر تصمیم سیاست خارجی برای وارد شدن به مرحله ی عمل نیازمند ابزارها، بسترها، شرایط یا به اصطلاح مقدوراتی است که مفهوم سازگاری با محیط خارجی را شکل می دهد. به عبارتی، دولت ها برای به انجام رساندن هر تصمیمی باید به فکر سازگاری یا امکان پذیری آن با توجه به مقدورات یا محذورات خارجی باشند.

صرف نظر از ابزارهای دستیابی به اهداف و منافع خارجی که به طور کلی مولفه های قدرت ملی هر کشور به حساب می آید، در وهله ی نخست باید اراده یی نزد تصمیم سازان سیاست خارجی شکل گیرد تا با بررسی مقدروات و محذورات، آن تصمیم را با واقعیت ها سازگار سازند.

در جریان گفت وگوهای هسته یی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5، منافع و پیامدهای مطلوب کسب توافق و جمع بندی طرف های اصلی مذاکره یعنی ایران و آمریکا برای حرکت به سمت نتیجه ی نهایی، به معنای سازگاری کامل این تصمیم داخلی در محیط خارجی آن بود.

در این پیوند، دولت یازدهم در چارچوب سیاست تعامل سازنده با جهان، فروپاشی نظام تحریم های ضد ایرانی را در دستورکار خود قرار داد و آمریکا برای رهایی از- به زعم خود-چالش مزمن «ایران هسته یی» به تکاپو افتاد. اهمیت دستیابی به توافق برای رهبران کاخ سفید در زمان حاضر تا حدی است که آشکارا از آن به عنوان مهمترین میراث سیاست خارجی دموکرات ها در دوره ی ریاست جمهوری «باراک اوباما» یاد می کنند.

با وجود ایجاد این سازگاری، مساله ی اجماع به معنای ایجاد اتفاق نظر در داخل برای پیشبرد یک سیاست در طول ماه های اخیر مهمترین چالش پیش روی دستیابی به توافق بوده است.

برخی صاحبنظران در فرایند گفت وگوهای هسته یی به چهار چالش عمده اشاره کرده اند که عبارت است از: اختلاف های موجود روی میز مذاکره، کارشکنی مخالفان توافق در نظام بین الملل، ایجاد اجماع بر سر کسب توافق در آمریکا و نیز ایران.

در شرایطی که آمریکایی ها کوشیدند متحدان سنتی خود نظیر رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی و حتی برخی اعضای تندروی 1+5 نظیر فرانسه را برای دستیابی به نتیجه ی نهایی از گفت وگوهای هسته یی با خود همراه سازند و اختلاف های انبوه خود با ایران را روی میز مذاکره فروکاهند، در برخورد با مانع های داخلی بیشترین ضعف را از خود نشان دادند.

شکست دموکرات ها در انتخابات اخیر پارلمانی و از دست دادن اکثریت سنا به دنبال اکثریت کنگره، سبب افزایش ضریب آسیب پذیری کاخ سفید در برابر تندروی ها و مواضع ضدایرانی در کنگره ی آمریکا شد. افزون بر تیغ تیز جمهوریخواهان بر فراز تصمیم های سیاست خارجی دولت اوباما، لابی های صهیونیستی و عربی در کنگره و به طور کلی ساختار حکومتی آمریکا از هیچ تلاشی برای کارشکنی در مسیر گفت وگوهای هسته یی فروگذار نکردند.

هر چند از نظر قانونی رییس جمهوری در آمریکا از ابزارها و اختیارهایی برای پیشبرد نظرهای خود بدون جلب رضایت کنگره برخوردار است اما سنت سیاسی کسب اجماع بر سر تصمیم های مهم سیاست خارجی تا حدی دست و پای اوباما را برای کسب یک توافق مطلوب و آسان بسته است. حتی رییس جمهوری جنگ طلبی چون «جرج دبلیو بوش» نیز خود را بی نیاز از ایجاد اجماع درونی نمی دید و سوار بر موج هراس داخلی پسا یازده سپتامبر توانست اجماعی نیم بند را برای حمله به افغانستان و عراق به وجود آورد. از این رو است که بسیاری از موضع گیری های تنش زای کاخ سفید که حتی به روند مذاکره آسیب زده، برآمده از بایسته های سیاسی و دارای مصرف داخلی است.

در ایران نیز به نوعی این شرایط حکم فرما است. مقام های ایرانی، موضع گیری های نامطلوب رهبران کاخ سفید را برآمده از مشکل هایی می دانند که آنان خود باید به فکر رفع آن باشند. با این حال، مسوولان دولت یازدهم و به ویژه تصمیم گیرندگان سیاست خارجی این دولت خود نیز با چالشی از این دست دست و پنجه نرم کرده و می کنند. البته این مساله سبب نشده که سکانداران تعامل سازنده با جهان همچون آمریکایی ها مواضعی با چرخش های آشکار نسبت به فضای گفت وگوها را در رسانه ها در پیش گیرند و خود را در جایگاه اتهام بدعهدی قرار دهند. 

همچنان که گفته شد، روند مذاکره ی هسته یی در ایران از ابتدا تاکنون با سیلی از انتقادها و مخالفت ها روبرو بوده که بخشی از این مخالف خوانی ها نتیجه ی حاکم شدن دیدگاه های فردی و گروهی بر مصالح و منافع ملی است. در این زمینه حتی توصیه ها و رهنمودهای رهبر انقلاب در مورد اهداف و خط قرمزهای مذاکره، تخریب نکردن مذاکره کنندگان، لزوم پایبندی به تعهدها و دوری از بدعهدی، نقد منصفانه و دلسوزانه ی مسوولان دولت و ... باعث رفع کامل مانع های اجماع نشد.

رهبری در دیدار دیروز خود با کارگزاران نظام جمهوری اسلامی و در ادامه ی حمایت های پیشین از مذاکره کنندگان هسته یی، بار دیگر بر کسب یک توافق خوب، منصفانه و عزتمندانه مهر تایید زد و از منتقدان توافق هسته یی خواست به ضرورت های مذاکره توجه داشته باشند.

با این حال، کسب اجماع در داخل به دلیل پردامنه بودن گستره و بلندی بیش از حد صدای مخالف خوانان توافق هسته یی همچنان به شکل مانعی مهم در برابر کسب توافق نهایی خودنمایی می کند.

با توجه به آنچه گفته شد باید دید دولتمردان پاستور و کاخ سفید و نمایندگان آنان در وین در روزهای باقی مانده ضمن پیشبرد چانه زنی و رایزنی های تنگاتنگ متاثر از بایسته های داخلی، چگونه خواهند توانست اجماع مورد نیاز را در کشورهای خود برای پذیرش توافق نهایی ایجاد کنند.