دورنمای اقتصاد ایران بعد از توافق هسته ای

توافق جامع هسته یی میان ایران و گروه 1+5 که قرار است تا تیرماه بین 2 طرف امضا شود، تاثیرها و گشایش های بسیاری را در اقتصاد ایران در پی خواهد داشت. لغو کامل تحریم های اقتصادی و آسان شدن تبادلات پولی و مالی و تجاری، فضای کسب و کار و زمینه برای رشد سرمایه گذاری را فراهم خواهد ساخت هرچند نباید انتظار داشت که این تحولات با سرعت اتفاق بیافتد.

پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامی قطعنامه های شورای امنیت لغو خواهد شد و همه تحریم های اقتصادی و مالی چندجانبه اروپا و یک جانبه آمریکا از جمله تحریم های مالی، بانکی، بیمه، سرمایه گذاری و تمامی خدمات مرتبط با آنها در حوزه های مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشیمی و خودرو سازی فورا لغو خواهند شد. همچنین تحریم ها علیه اشخاص حقیقی و حقوقی، سازمان ها، نهادهای دولتی و خصوصی تحت تحریم های مرتبط هسته یی ایران از جمله بانک مرکزی، سایر موسسات مالی و بانکی، سوییفت، کشتیرانی و هواپیمایی جمهوری اسلامی و کشتیرانی نفت به طور همه جانبه فورا برداشته می شود.

هر چند که عده یی معتقدند اقتصاد کشور نباید به مذاکرات گره زده شود اما واقعیت این است که لغو بخشی از تحریم ها به ویژه تحریم های بانکی و انتقال آسان پول، ارتباط مستقیم با اقتصاد کشورمان دارد و نمی توان تشعشعات نتایج مذاکرات را بر اقتصاد به ویژه بازارهای تحریک پذیر نادیده گرفت و لغو تحریم ها گسترش مناسبات اقتصادی خارجی ایران را به دنبال خواهد داشت و این به معنای بسته شدن پرونده تهاتر اجباری با هندی ها و چینی ها است.

بازار سرمایه، ارز، طلا، سکه و مسکن از جمله مهم ترین بازارهای کشورمان محسوب می شود که بیشترین نقدینگی ها در این بازارها متمرکز شده اند و پس از قرائت متن بیانیه لوزان، واکنش های متفاوتی به این رویداد سیاسی و اقتصادی نشان دادند. تاثیر آنی تفاهمات بر روی ارز و طلا کاهش قیمت و افزایش قیمت دوباره بود در حالی که بازار سرمایه سیر صعودی در پیش گرفته است و مسکن و خودرو هم بدون تغییر در حالت انتظار قرار گرفتند اما تاثیر تفاهم لوزان بر نفت که مهم ترین منبع درآمد کشورمان محسوب می شود، کاهش قیمت بود.

از سوی دیگر با آزاد شدن دارایی های بلوکه شده ایران در کشورهای خارجی، اعتبارات قابل توجهی به چرخه اقتصاد کشورمان تزریق می شود که می تواند به تسریع در پیشرفت فیزیکی پروژه های عمرانی و جان گرفتن صنایع تولیدی منجر شود.

1- اقتصاد جهان تحت تاثیر مذاکرات: با تشدید تحریم ها در یک دهه گذشته و صدور پی در پی قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران، همزمان با کاهش حجم مبادلات تجاری کشورمان با اروپا، حجم مبادلات تجاری با کشورهایی چون چین افزایش یافت بنابراین لغو تحریم ها و ادامه مذاکرات تا توافق جامع و نهایی نه تنها بر اقتصاد کشورمان بلکه در اقتصاد جهان و بازارهای جهانی تاثیرگذار خواهد بود. چینی ها در حالی که نگران کاهش مناسبات تجاری با ایران هستند به احتمال افزایش واردات نفت و گاز از ایران امیدوارند و از سوی دیگر ایران بازاری با کشش بالا برای شرکت های خارجی به خصوص اروپایی ها است. از سوی دیگر با لغو تحریم ها، ایران یکی از فرصت های سرمایه گذاری برای شرکت های خارجی محسوب می شود در حالی در چند سال اخیر در برخی از مقاطع پیمانکاران چینی تنها گزینه کشورمان برای پروژه های عمرانی بودند. پس از برداشته شدن تحریم ها راه برای ورود شرکت های معتبر جهانی باز می شود و این فرصت سرمایه گذاری و استفاده از بازار ایران برای کشورهای خارجی است. 

2-تاثیر رفتارهای هیجانی بر ارز و طلا: افزایش ناگهانی سه برابری قیمت ارز در سال 91، بسیاری از صنایعی را که به واردات وابسته بود به مرز ورشکستگی کشاند و می توان گفت یکی از تاثیرگذارترین موضوعات اقتصادی در 3 سال گذشته بود. ارز و طلا از بازارهایی بودند که به سرعت به تفاهم لوزان واکنش نشان دادند. ارز و طلا پس از قرائت بیانیه لوزان دچار کاهش قیمت شدند که این کاهش قیمت در اثر رفتارهای هیجانی مردم رخ داد که البته رییس کل بانک مرکزی هم اعلام کرد در صورت کاهش نرخ ارز جلوی آن را نخواهیم گرفت اما قیمت ارز پس از یک روز دوباره افزایش یافت. بازار طلا هم تحت تاثیر از این شوک روانی بازار کاهش و مجددا با افزایش قیمت روبه رو شد.

کارشناسان معتقدند بازار ارز و طلا بیشترین نوسانات را در طول 3 ماه آینده به روند مذاکرات و متن توافق جامع که در هفته دوم تیرماه منتشر می شود خواهد داشت از این رو عده یی از کارشناسان از کاهش قیمت ارز ابراز نگرانی کرده اند چراکه در این صورت درآمد حاصل از صادرات کشورمان با کاهش مواجه می شوند اما از سوی دیگر برخی از کارشناسان معتقدند، سطح قیمتی سه هزار تومانی دلار نمی شکند و کاهش قیمت ها موقتی خواهد بود و شایعات افزایش قیمت دلار هم توجیه منطقی و اقتصادی ندارد اما بازار طلا تحت تاثیر 2 عامل نرخ جهانی و نرخ غیر رسمی بازار است که در بازار غیر رسمی نرخ طلا از نرخ ارز تبعیت می کند. 

3-کاهش قیمت نفت و بازارهای جدید: واکنش بازار جهانی نفت به بیانیه لوزان و احتمال توافق نهایی با کاهش قیمت 5 دلاری در هر بشکه نفت همراه بود. گفته می شود در حالی که در شرایط حاضر، صادرات نفت کشورمان روزانه یک میلیون و 300 هزار بشکه است پس از لغو تحریم ها این آمار ممکن است افزایش یابد. بنابراین احتمال افزایش عرضه به بازارهای جهانی واکنش کاهش قیمت را در برداشت. در این صورت هر چند قیمت نفت کاهش می یابد اما ایران می تواند با افزایش صادرات این کاهش نرخ را جبران کند و به بازارهای جدیدی دست یابد بازارهایی در چند سال گذشته به واسطه تحریم ها از دست رفته بود.

4-سکون بازار مسکن :می توان گفت در میان بازارها، مسکن کمترین تاثیر را از بیانیه لوزان خواهد داشت؛ بازاری که نه به ارز و نه به تحریم ها به طور مستقیم ارتباطی نداشت اما تشعشعات مذاکرات می تواند مانند یک کاتالیزور در این حوزه عمل کند و مدت زمان رسیدن به دوره رونق راکوتاه تر کند. کارشناسان این حوزه معتقدند روند مذاکرات و حتی توافق نهایی نمی تواند به کاهش قیمت ها در این حوزه منجر شود چراکه بازار مسکن پس از طی دوره 2 سال رکود سیر نزولی کاهش قیمت را سیر کرده و ظرفیت کاهش قیمت دوباره را ندارد اما تاثیر روانی مذاکرات این است که رونق به این حوزه بر می گردد که افزایش قیمت به دنبال این رونق و افزایش حجم معاملات کمتر از میانگین نرخ تورم خواهد بود.

5- صعود شاخص بورس: هر چند که بازار سرمایه سال پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشت اما بلافاصله پس از بیانیه لوزان با اقبال مواجه شد و شاخص سیر صعودی در پیش گرفت به طوری که در 48 ساعت گذشته با رشد 4 هزار واحدی مواجه شد. گفته می شود بانک ها و شرکت های خودروساز بیشترین نقش را در این افزایش شاخص داشتند و البته رییس سازمان بورس، لایحه خروج از رکود، سیاست های دولتی در افزایش رونق بازار، کاهش تورم، ابهام زدایی از نمادها و صنایع بورسی و نیز کاهش ریسک بورس را از جمله موارد رشد شاخص بورس و قیمت ها عنوان کرد. بسیاری از صنایع بورسی که در طول سال گذشته با ریزش ارزش سهام و با مشکلاتی ازجمله تامین مواد اولیه و فروش محصولات خود مواجه شدند از این پس با حل مساله هسته یی، این دست از مشکلاتشان بر طرف خواهد شد و با لغو تحریم ها مشکلات نقل و انتقال وجوه و بازگشایی اعتبار اسنادی نیز مرتفع می شود که در این صورت نقدینگی بیشتری وارد این بازار می شود.

6-تاثیر لغوو تحریم ها در حوزه مالی: بی شک یکی از تاثیرگذارترین موضوعات اقتصادی پس از رسیدن به توافق جامع ایران با گروه 1+5 در اقتصاد کلان و خرد کشورمان لغو تحریم های بانکی و نقل و انتقالات وجوه و سوییفت است. قطعا پس از لغو تحریم ها با تسهیل تبادلات بانکی مناسبات اقتصادی و تجاری با کشورهای مختلف افزایش می یابد. تحریم چند ساله به شدت بر عملکرد موسسات پولی و مالی کشورمان تاثیر گذاشت و به تضعیف و انزوای بانک های کشورمان منجر شد به طوری که گفته می شود از بین تقریبا 30 بانک فعال در کشور، 15 بانک فعالیت بین المللی ندارند، 10بانک هم که در تحریم هستند و 5 بانک باقیمانده هم با تحریم های سوییفت عملکرد قابل توجهی در حوزه بین الملل ندارند. عده یی از کارشناسان معتقدند با لغو تحریم ها موسسات پولی و مالی وارد فاز جدیدی از فعالیت ها از جمله داشتن شریک خارجی می شوند و به این واسطه تجارت با کشورهای خارجی به ویژه آمریکایی ها و اروپایی هموارتر می شود و به دنبال آن اعتبارات بانک ها افزایش می یابد که این افزایش و تقویت منابع اگر وارد بنگاه داری نشود می تواند پیامدهای بسیار مثبتی در حوزه تولید داشته باشد.