آغازی بر پایان چاویسم

ما نمی‌دانیم آنچه را که از پنجم تا ١٥ماه مارس در ونزوئلا جریان دارد، چه می‌توان نامید. شاید بتوان از آن به‌عنوان ملغمه‌ای از سوگواری دولتی و قهرمان‌سازی سالانه و گرامیداشتی از یک‌قدیس سکولار یاد کرد. پرزیدنت هوگو چاوز در پنجم ماه مارس سال ٢٠١٣ در ٥٨سالگی و پس از مبارزه پنج‌ساله با سرطانی که نوع و جزییات آن هرگز از سوی رژیم اعلام نشد، درگذشت و حال دوسال پس از آن روز، بار دیگر مراسم سالروز مرگ او آن‌هم به مدت ١٠روز برگزار شد و طی این مدت شاهد آتش‌بازی‌ها، تجمع‌ها، بحث‌ها و پخش برنامه‌های ویژه از تلویزیون‌های دولتی و انتشار ویژه‌نامه‌های مختلف از سوی مطبوعات وفادار به چاوز بودیم.

دوسال پیش این راننده تاکسی یعنی مانوئل لوپز (که از ترس جانش نمی‌خواهد نام واقعی خود را بگوید) هم در میان آن صدهاهزار نفری بود که از مقابل تابوت چاوز رژه می‌رفتند. در آن زمان بیش از ٣٠رییس‌جمهور و روسای دولت‌های مختلف جهان در مراسم خاکسپاری چاوز شرکت کردند.

لوپز همراه با همسر و فرزندانش در محله‌ای واقع در غرب پایتخت زندگی می‌کند؛ همان محله‌ای که دیوارهای مجتمع‌های آپارتمانی آن منقش به پرتره‌های بسیار بزرگ «فرمانده هوگو چاوز» است. و یا فقط سخنانی از آن رییس‌جمهور فقید بر دیوارها نقش بسته است. در برخی از این نقاشی‌ها چاوز سوار بر دوچرخه، خوابیده در ننو یا در حال تیراندازی با مسلسل دیده می‌شود. تبلیغات رژیم پرزیدنت «نیکلاس مادورو» (که درواقع در همان دوران چاوز جانشین قطعی او به‌شمار می‌رفت) به نحوی است که تنها با نگاهی به این نقاشی‌های دیواری در کاراکاس و دیگر شهرها، می‌توان دریافت چاوز همچنان زنده است و بر همه‌چیز نظارت دارد.  بااین‌حال، این راننده تاکسی یعنی لوپز دوسال پس از مرگ چاوز همچنان طرفدار «چاویسم» است. چاویسم درواقع لقبی است که هواداران آن افسر چتربازی که به ریاست‌جمهوری رسید، به ایدئولوژی سوسیالیستی او داده‌اند. لوپز از اپوزیسیون ونزوئلا یا همان نیرویی که پرزیدنت مادورو خواب قلع‌وقمع‌کردن آن را می‌بیند، اصلا خوشش نمی‌آید: «آنها انسان نیستند، بلکه حیوان هستند. خودتان ببینید چه کسانی از اپوزیسیون حمایت می‌کنند. ایالات‌متحده آمریکا نه‌تنها در امور کشور ما دخالت می‌کند، بلکه می‌خواهد بر همه دنیا حکومت کند. اما دنیا عوض شده است. چینی‌ها طرف ما هستند و به ما کمک می‌کنند بدون آنکه نیت تحت‌کنترل‌درآوردن ما را داشته باشند.»

البته این راننده تاکسی در مورد وضعیت کشورش دچار توهم نیست و اقرار می‌کند: ما مشکلات زیادی داریم. این مشکلات عبارتند از محدودیت در تامین منابع، تورم و جنایت و بزهکاری. لوپز می‌گوید: «همه‌چیز روز‌به‌روز گران‌تر می‌شود اما خدا را شکر که تنها قیمت بنزین هیچ تغییری نکرده است.» لوپز برای ما تعریف می‌کند چندروز پیش برای تعویض کولر ماشین خود بیش از ٣٥٠دلار پول داده و برای تهیه دلار به بازار سیاه رفته و هردلار را در قبال ٢٥٠بولیوار خریداری کرده است: «این رقم بیش از شش‌ماه درآمد من است.» راننده‌های تاکسی در ونزوئلا البته از نظر قانونی حق دریافت کرایه از مسافران به دلار را ندارند، اما به هرحال چاره‌ای برای آنها به غیر از آنکه از مسافران فرودگاه دلار بگیرند، باقی نمی‌ماند. با این‌حال قیمت بنزین از زمان مرگ چاوز هیچ تغییری نکرده است.

به عبارت دقیق‌تر باید گفت قیمت بنزین در ونزوئلا از زمان اولین پیروزی هوگو چاوز در انتخابات سال١٩٩٨ همچنان بدون تغییر مانده است و هرلیتر بنزین معمولی به قیمت٠/٠٧٠بولیوار به فروش می‌رسد. به این‌ترتیب تنها با معادل دودلار آمریکا می‌توان یک‌باک بزرگ ٧٠لیتری را پر از بنزین کرد. دولت ونزوئلا برای تامین بنزین ارزان برای رانندگان این کشور سالانه ١٢میلیارددلار یارانه پرداخت می‌کند. افزون بر آن بنزین ارزان‌قیمت این کشور به‌راحتی به کشورهای همسایه یعنی کلمبیا و برزیل قاچاق می‌شود و بر اساس آمار رسمی، هرساله ٢/٢میلیارددلار از این راه به قاچاقچیان سود می‌رسد. بر اساس اطلاعات موجود، سران این کارتل قاچاق بنزین همان افسران ارتش و مرزبانان و کارکنان کنسرسیوم نفتی و دولتی موسوم به PDVSA هستند.

اینکه اندیشه چاویسم تا چه اندازه همچنان در جامعه ونزوئلا ریشه دارد، امری است که نظرات متفاوتی در مورد آن ارایه می‌شود. «جان ماگدالنو»، سیاست‌پژوه و کارشناس‌ارشد امور افکارسنجی در دانشگاه کاراکاس می‌گوید طبق نظرسنجی‌های موجود در اکتبر٢٠١٢ یعنی شش‌ماه پیش از مرگ چاوز ٤٤درصد از مردم ونزوئلا خود را «چاویست» یا پیرو مکتب چاوز می‌دانستند در حالی که این رقم درحال‌حاضر به ٢٢درصد کاهش یافته است.

به گفته ماگدالنو درواقع بخش سیاسی مکتب چاوز به نصف تقلیل یافته و البته به موازات این تحول، پرزیدنت مادورو نیز حمایت بخش‌های بزرگی از مردم را از دست داده است. کوتاه‌زمانی پس از پیروزی مادورو در انتخابات ریاست‌جمهوری سال٢٠١٣ یعنی همان انتخاباتی که نتیجه آن هرگز از سوی اپوزیسیون به‌رسمیت شناخته نشد، نظرسنجی‌ها حکایت از آن داشت هنوز هم ٥١درصد از مردم ونزوئلا از مادورو که شخص چاوز پیش از مرگش او را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرده بود، حمایت می‌کنند. اما دونظرسنجی انجام‌گرفته در ژانویه جاری نشان می‌دهد سهم هواداران مادورو از جمعیت کشور به ٢٢درصد کاهش یافته است. به این‌ترتیب در مقایسه با گذشته از شمار کسانی که از کاریزمای «شوالیه هوگو چاوز» و سخنان پرشور و سخنرانی‌های چندساعته او در تلویزیون و از به‌اصطلاح «سوسیالیسم قرن٢١» او سرشار از شور و نشاط و امید می‌شدند و از وی به عنوان «فرمانده ابدی» یاد می‌کردند، به‌شدت کاسته شده است.

نگاهی به آمار و ارقام و مقایسه میان آنها نشان می‌دهد اقتصاد ملی ونزوئلا و وضعیت اکثر مردم این کشور در دوسال پیش به‌مراتب بهتر از امروز بود. اقتصاد ونزوئلا در سال٢٠١٢ رشدی ٦/٥درصدی داشت اما در سال٢٠١٤ این رشد به چهاردرصد کاهش یافت. در حالی که نرخ تورم در این کشور یک‌سال پیش از مرگ چاوز در بدترین حالت ٢١درصد بود، در سال٢٠١٤ به بیش از ٥٦درصد افزایش یافت. کاهش وحشتناک قیمت جهانی نفت شاید بیش از همه بر ونزوئلا تاثیراتی مخرب و مرگبار داشته است. قیمت هربشکه نفت‌خام ونزوئلا که در زمان مرگ چاوز تقریبا ١٠٢دلار بود، امروز به کمتر از ٤٩دلار رسیده است و به تبع آن از میزان ذخایر ارزی این کشور نیز به‌شدت کاسته شده و بدهی‌های ونزوئلا روزبه‌روز افزایش می‌یابد.  درواقع ٩٦درصد از درآمدهای ارزی ونزوئلا از راه صادرات نفت‌خام تامین می‌شود و اکنون این کشور باید ٧٥درصد از مواد غذایی خود را با دلارهایی که دیگر وجود ندارد از خارج وارد کند.

اما پرزیدنت مادورو تنها با تشدید سرکوب‌ها به این مشکلات واکنش نشان می‌دهد و اولویت نخست برای او پیروزی در انتخابات پارلمانی است که در اواخر سال‌جاری برگزار خواهد شد.