آینده سیاست خارجی عربستان به کدام سو می رود؟

تحلیلگران درباره سیاست خارجی عربستان سعودی در سایه پادشاهی «سلمان بن عبدالعزیز» برآوردهای مختلفی را مطرح می کنند. در کنار تحلیل هایی که بر استمرار سیاست های کنونی عربستان تاکید دارند، برخی اما معتقدند تحولات شتابان در منطقه، مقام های تازه ی ریاض را به سمت تغییرات ملموس و جدی سوق می دهد.

عربستان سعودی در بسیاری از مسایل منطقه نقش برجسته ای داشته و با کشورهای فرامنطقه ای نیز روابطی پیچیده را پی ریخته است. سحرگاه سوم بهمن ماه، «عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود» ششمین پادشاه عربستان سعودی، در 90 سالگی و پس از 10 سال حکومت درگذشت. 

بر پایه وصیت ملک عبدالله و همچنین قانون های تعیین جانشین در عربستان، «سلمان بن عبدالعزیز آل سعود» به پادشاهی رسید. پادشاه 79 ساله عربستان، برادر ناتنی ملک عبدالله و سومین ولیعهد وی بود که پس از مرگ «نایف» و «سلطان» دیگر برادران خود، به این جایگاه رسید. او به سبب توانایی در گفت و گو و میانجی گری در خاندان سلطنتی سالها مشاور ویژه پادشاهان پیشین عربستان بود.

بسیاری از تحلیلگران، سلمان را فردی بااراده، اصلاح طلب، محتاط و عملگرا و برخی دیگر، وی را فردی به شدت محافظه کار می دانند که علاقه چندانی به ایجاد اصلاحات ندارد. از همین رو، دیدگاه ها درباره چگونگی اداره عربستان به ویژه در عرصه سیاست خارجی در دوران پادشاهی او متفاوت است.

رسانه های عربی و غربی به تحول های احتمالی در عرصه سیاست خارجی عربستان پرداخته اند. برخی، دگرگونی هایی برای آن پیش بینی کرده اند و شماری دیگر، احتمال تغییر سیاست پادشاه تازه این کشور درباره بسیاری از مسائل منطقه را دور از ذهن می دانند. 

«انتظار نداشته باشید پادشاه تازه عربستان رویه متفاوتی پیش بگیرد»! در پی قدرت گرفتن سلمان، برخی رسانه های جهان گزارش هایی با این مضمون منتشر کردند. 

«ریچل برانسون» تحلیلگر اندیشکده «سیاست خارجی» (اِف. پی. آر. آی)، سوم بهمن در مقاله ای با اشاره به اهمیت فعالیت های گذشته سلمان به عنوان وزیر دفاع عربستان و امیر ریاض که کارنامه ای درخشان برای او در پی داشته است، ادامه داد: درست است که پادشاه عربستان پیر و بیمار است ولی اقدام های او در زمینه سیاست خارجی و اقتصاد به ویژه در حوزه نفت و انرژی او را به شخصیتی شناخته شده و مورد اطمینان در عربستان و همچنین کشورهای همپیمان مانند ایالات متحده تبدیل کرده است.

به نوشته وی، یکی از مهمترین اقدام های ملک سلمان در حوزه سیاست خارجی، کمک های مالی بسیار زیاد به اسلام آباد و کابل طی جنگ افغانستان بود که استقبال و پشتیبانی آمریکا را در پی داشت. بنابراین به نظر می رسد شاه تازه نیز سیاست های پیشینیان را در پیش خواهد گرفت.

به نوشته پنجم بهمن روزنامه «العرب الیوم» اردن، عربستان سعودی در دوره سلمان بن عبدالعزیز با عربستان دوره پیش هیچ تفاوتی نخواهد داشت. 

این روزنامه افزود: پس از خیزش های جهان عرب و نقش برجسته این کشور در بسیاری از مسائل منطقه، سیاست های تاکتیکی با سیاست های راهبردی در هم آمیخته است و امور آنچنان تیره و تار به نظر می رسد که هیچ فردی نمی تواند آینده را پیش بینی کند. 

به نوشته روزنامه العرب الیوم، مسائل منطقه پرآشوب خاورمیانه که فراروی رهبری تازه عربستان است، نشان می دهد اختلاف بنیادینی در سیاست عربستان رخ نخواهد داد.

این روزنامه اشاره کرد: طی چندین سال گذشته عربستان سعودی مبارزه با تروریسم را به عنوان یک اصل در سیاست خارجی خود قرار داده و انتخاب شاهزاده «محمد بن نایف» به عنوان وزیر کشور، جانشین ولیعهد و معاون دوم رییس شورای وزیران عربستان، بیانگر این مساله است.

به نوشته روزنامه العرب الیوم، بخش گسترده ای از خاک عراق هنوز در کنترل داعش است اما کسانی که به اندیشه پادشاه تازه عربستان آگاهی دارند، تاکید می کنند موضع عربستان سعودی درباره عراق تغییر نخواهد کرد. همچنین آنان بر این باورند که عربستان در سوریه حضور قدرتمندی دارد و همچنان برکناری «بشار اسد» رییس جمهوری این کشور از قدرت را دنبال می کند.

به گزارش این روزنامه، درباره بحرین نیز پیش بینی می شود در سیاست عربستان تغییری رخ ندهد. 

بسیاری از تحلیلگران سیاسی بر این باورند که تحولات منطقه طی سال های گذشته بدون شک بر عربستان نیز مانند سایر کشورهای خاورمیانه تاثیر گذاشته است و موقعیت این کشور را دستخوش تغییرهایی کرده؛ چالش هایی که ملک سلمان نیز ناگزیر است مانند عبدالله با آنها دست و پنجه نرم کند.

«ریچارد هاس» رییس اندیشکده آمریکایی «شورای روابط خارجی»، سوم بهمن ماه در مقاله ای درباره بزرگ ترین چالش های پیش روی پادشاه عربستان با عنوان «خطر داعش چندین برابر خواهد شد»، نوشت: بحران های منطقه در یمن، سوریه و عراق بر عربستان تاثیر می گذارد و شرایط را برای سلمان بدتر از گذشته خواهد کرد.

او ادامه داد: حتی اگر ویرانگری داعش در عراق پایان بگیرد، نتیجه این جنگ کشوری تجزیه شده خواهد بود که بیشترین بخش های آن را ایران و دولت شیعه عراق در دست خواهند گرفت. همچنین یکی از بزرگ ترین نگرانی های مقام های عربستانی این است که نیروهای داعش در تلاش برای تشکیل خلافت اسلامی، چشم طمع به عربستان داشته باشند؛ کشوری که مهمترین نمادهای اسلام را در خود جای داده است.

«جترو مولِن» سردبیر میز خبر شبکه آمریکایی «سی. ان. ان» نیز سوم بهمن ماه در تحلیلی نوشت: ملک سلمان در حالی تخت پادشاهی را از برادر بزرگ تر خود به ارث می برد که منطقه در شرایطی ناآرام قرار دارد؛ یمن گرفتار شورش شده است، گروه داعش به ویرانگری گسترده در سوریه و عراق ادامه می دهد و روابط عربستان با ایران همچنان سرد است.

مولن با اشاره به کناره گیری هفته گذشته رییس جمهوری و نخست وزیر یمن نوشت: پادشاه تازه عربستان بی درنگ در گودال ژرف ناآرامی های جنوب این کشور فرو رفته است. یمن، فقیرترین کشور منطقه خاورمیانه و پایگاه یکی از خطرناک ترین گروه های تروریستی در جهان یعنی القاعده است.

«راشل برانسون» کارشناس ارشد «شورای شیکاگو در امور جهانی»، سوم بهمن ماه در این زمینه گفت و گویی با تارنمای «شورای روابط خارجی آمریکا» (سی. اف. آر) داشت و تاکید کرد «ملک سلمان در دورانی سخت بر سر کار آمده؛ موضوع نفت، ایران، گروه تروریستی داعش و تحولات یمن از جمله نمونه هایی است که می تواند فضا را برای عربستان و دولت ملک سلمان دشوار سازد». 

برانسون برخی چالش های پیش روی عربستان سعودی را اوج گیری قدرت منطقه ای ایران، گسترش داعش و بحران سوریه دانست و اوضاع یمن را بزرگ ترین موضوع در عرصه سیاست خارجی عربستان ارزیابی کرد.

به گفته او، عربستان سعودی همواره به دیده تهدید به یمن نگاه کرده است. جمعیت 27 میلیونی این کشور با سرعت در حال پیشی گرفتن از عربستان بوده و در مرزهای 2 کشور نیز درگیری های گوناگونی رخ داده است که بدون شک هر گونه براندازی در یمن نگرانی های عربستان را افزایش خواهد داد. 

به نوشته پنجم بهمن روزنامه «العرب الیوم» اردن، با افزایش جنایت های داعش و دیگر گروه های تروریستی در سوریه به کار بستن گزینه سیاسی برای حل بحران این کشور دور از ذهن به نظر می رسد.

بر پایه این گزارش، هر لحظه احتمال دارد اوضاع لبنان منفجر شود و بحرین هم شرایط داخلی ناگواری دارد. در چنین زمانی، عربستان سعودی نمی تواند تماشاگر این وضع باشد. 

به گزارش این رسانه اردنی، عربستان درباره تغییرهای شگفت آور یمن که اکنون در قبضه حوثی ها قرار دارد، بی تفاوت نخواهد بود و به طرح ابتکار عمل کشور های عربی حاشیه خلیج فارس بسنده نخواهد کرد. 

به نوشته العرب الیوم، انتظار نمی رود سیاست خارجی عربستان در بسیاری زمینه ها تغییر کند و این کشور برای رسیدن به راه حل مسائل منطقه، قدرت سیاسی و اقتصادی خود را به کار می گیرد اما بسیاری از تحولات در منطقه خود را بر پادشاه تازه عربستان تحمیل خواهد کرد. اوضاع یمن یکی از مسائلی است که ثبات عربستان و جایگاه منطقه ای این کشور را با تهدید روبرو کرده است.

العرب الیوم افزود: تحلیلگران بر این باورند که موضع گیری عربستان درباره رشد نفوذ حوثی ها در یمن بسیار تندروانه است و این مساله خطر را برای امنیت ملی عربستان بیشتر خواهد کرد.

«بروس ریدل» تحلیلگر مسائل خاورمیانه و از کارمندان پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سوم بهمن در تارنمای اندیشکده آمریکایی «بروکینگز» نوشت: در شرایطی که جهان عرب یکی از بدترین بحران های خود طی 10 سال گذشته را تجربه می کند، بدون شک پادشاه و خانواده سلطنتی عربستان نمایش چهره ای قدرتمند و باثبات از کشور و حکومت خود را خواستارند؛ اقدامی که با در نظر گرفتن شرایط یمن کار ساده ای نخواهد بود.

نقش جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه از دیگر مولفه های اثرگذار بر سیاست خارجی عربستان است.

در این پیوند، تارنمای روسی «راشاتودی» سوم بهمن به نقل از «جرالد هورن» تحلیلگر مسائل سیاسی و تاریخی، نقش ایران در تغییر سیاست های داخلی و خارجی عربستان سعودی را بسیار بارز عنوان کرد و نوشت: بی ثباتی ایجاد شده در عربستان در پی فوت ملک عبدالله باعث خواهد شد نقش ایران در روابط 2 کشور بسیار پررنگ تر شود.

وی بهبود شرایط حقوق بشری و آرام شدن درگیری ها در مرزهای شرقی را به گسترش روابط عربستان با ایران پیوند زد.

تارنمای بنیاد آمریکایی «دفاع از دموکراسی» چهارم بهمن در تحلیلی با عنوان «جانشینی در عربستان سعودی و مثلث سه گانه تهران» به روابط عربستان و ایران پس از مرگ ملک عبدالله پرداخت و موضوع نفت را قلب روابط عربستان و ایران دانست. 

بر پایه این تحلیل، پیش بینی ها نشان می دهد عربستان در دوران سلمان برای کاهش تولید نفت هیچ تلاشی نخواهد کرد؛ بنابراین با کاهش قیمت این ماده، ارزش صادرات نفت ایران نیز روند کاهشی خواهد داشت. 

به نوشته این تارنما، موضوع یمن که به نوعی حیاط خلوت عربستان به شمار می رود، دیگر مساله مطرح در روابط 2 کشور است. قدرت گیری شیعیان حوثی در یمن و نوع واکنش عربستان به این تحولات که روابط سنتی با یمن دارد، از جمله مسائلی است که پادشاه تازه با آن روبرو خواهد بود. 

از سوی دیگر، عربستان به عنوان یکی از قدرت های منطقه برای سال های پیاپی روابط استواری با آمریکا به عنوان یک کشور فرامنطقه ای داشته است. 

بسیاری از تحلیلگران از این روابط به عنوان «معادله نفت در برابر امنیت» یاد می کنند. مرگ ملک عبدالله و روی کار آمدن ملک سلمان این پرسش را مطرح می سازد که آینده مناسبات آمریکا و عربستان چه خواهد بود؟

تارنمای شبکه «سی. بی. اس» آمریکا سوم بهمن در تحلیلی نوشت: عربستان برای آمریکا همواره یکی از همپیمانان مهم منطقه خاورمیانه بوده و باقی خواهد ماند. 

به گزارش سی. بی. اس، به نظر می رسد آمریکا برای مدیریت قیمت نفت، نیازی به عربستان نداشته باشد اما در موضوع های دیگر مانند مبارزه با گروه تروریستی داعش و مسائل سوریه با یکدیگر همکاری خواهند داشت.

مرگ ملک عبدالله در شرایطی که طی سال های گذشته منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با دگرگونی های گسترده ای روبرو بوده، شرایطی ویژه را پیش روی جانشین وی قرار داده است. با این همه، برخی تحلیلگران بر این باورند از آنجا که سلمان در دوران ولیعهدی خود در مرکز تصمیم گیری های ریاض قرار داشت، بنابراین سیاست های متفاوت تری را نسبت به گذشته اتخاذ نخواهد کرد. 

از دید آنان، مواضع ملک سلمان درباره ادامه روابط با آمریکا و نیز مدیریت اوضاع عراق، بحرین و سوریه همانند گذشته ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، شماری از کارشناسان مسائل خاورمیانه می گویند عربستان با دگرگونی های تازه در زمینه هایی مانند گسترش داعش، تحولات یمن و افزایش نفوذ ایران در منطقه روبرو است. بنابراین باید در قبال این موضوع ها سیاست هایی در پیش گیرد که به تامین امنیت و منافع عربستان بینجامد.

روشن است که انتظار برای دیدن واکنش های پادشاه تازه عربستان در قبال مسائل منطقه و جهان چندان به درازا نخواهد انجامید.