کاهش قیمت نفت با ایران، روسیه و عربستان چه می‌کند؟

در حال حاضر مهمترین خبر پیرامون حوزه انرژی در جهان سقوط قیمت جهانی نفت است و برای تولیدکنندگان بزرگی نظیر روسیه، ایران و حتی عربستان این یک خبر ناخوشایند محسوب می‌شود.

این مساله تا چقدر ناخوشایند است. نقطه مناسب برای شروع این مقاله جدول عالی نشریه اکنومیست است که در آن قیمت مناسب نفت برای متعادل کردن بودجه کشورهای تولیدکننده قید شده است.

در این جدول تمام کشورهایی که به شدت به درآمد نفتی برای متعادل کردن بودجه خود وابسته هستند قید شده، بنابراین زمانیکه قیمت به زیر نقطه تعادلی بیاید این کشورها دچار کسری بودجه می‌شوند.

در شروع سال 2014 میلادی قیمت نفت زیر نقطه تعادلی برای ایران، ونزوئلا، نیجریه و عراق بود اما اکنون قیمتها به زیر 90 دلار در هر بشکه رسیده و در حال تنزل به زیر نقطه تعادلی برای لیبی، روسیه و عربستان است.

در این مقاله به جزییات بیشتری در مورد قیمت نفت که متعادل کننده بودجه سه کشور کلیدی روسیه، ایران و عربستان باشد، خواهیم پرداخت. درحال حاضر به نظر می رسد اقتصاد روسیه در یک دردسر جدی قرار گرفته و اقتصاد ایران در بحران است اما عربستان نسبت به اوضاع بد کنونی خوشبین تر به نظر می‌رسد.

وضعیت روسیه در این روزها بیشترین توجهات را به خود جلب کرده است. این کشور در حال حاضر از رشد ضعیف اقتصادی(تنها 0.4 درصد در سال 2014) رنج می‌برد. بخشی از این موضوع به دلیل بحران جاری در اوکراین(اقتصاد اوکراین به شدت به اقتصاد روسیه وابسته است) و بخشی به دلیل تحریمهای غرب است.

در حال حاضر سقوط قیمت جهانی نفت فشار بیشتری را روی اقتصاد روسیه وارد کرده است. درآمد نفتی تقریبا 45 درصد بودجه این کشور تامین می‌کند و دولت روسیه در تنظیم بودجه سال 2015 قیمت نفت را بالای 100 دلار در هر بشکه فرض کرده است. اگر روند نزولی قیمت نفت ادامه پیدا کند، این کشور یا به برداشت از ذخایر ارزی 74 میلیارد دلاری خود و یا کاهش هزینه‌های برنامه ریزی شده مجبور خواهد شد؛ امری که ولادیمر پوتین رییس جمهور روسیه اخیرا آن را محتمل دانسته است.

تاثیر اقتصادی کاهش قیمت نفت روی روسیه حتی می‌تواند عمیق‌تر از این باشد به طوری که کلیفورد گادی اقتصاددان موسسه بروکینگز توضیح می‌دهد صنعت نفت و گاز روسیه به طرق غیر رسمی به بقای اقتصاد بیمار این کشور کمک کرده است. برای مثال شرکتهای نفتی با فشار زیادی برای خرید ماشین آلات از کارخانه‌های روسی که در مناطق مختلف این کشور اشتغالزایی می‌کنند مجبور هستند. حتی در شرایطی که این کارخانه‌ها بهره وری چندانی ندارند. این سیستمی است که نیمی از آن توسط دولت پوتین هدایت می‌شود و برای حفظ ثبات اقتصادی این کشور سرنوشت ساز بوده است.

اکنون این سیستم در صورت ادامه روند نزولی قیمت نفت تحت فشار سنگینی قرار خواهد گرفت.

گادی افزود: تصور اینکه سقوط قیمت نفت خام چه تاثیری روی بودجه رسمی روسیه خواهد گذاشت چندان دشوار نیست. آنچه دشوارتر به نظر می‌رسد ترسیم تاثیر کاهش قیمت نفت روی این سیستم غیر رسمی است. دولت روسیه برای اطمینان از اینکه ثروت نفت وگاز همچنان در سطح کشور توزیع شود دچار مشکل خواهد شد.

کاهش قیمت نفت در دهه 1980 میلادی ضربه مهلکی به شوروی سابق وارد کرد و در نهایت در سال 1991 به سقوط آن منجر شد. این تحلیلگر نفتی خاطرنشان کرد: پوتین زمان زیادی را صرف مطالعه روی این داستان کرده و احتمالا برای تکرار سقوط قیمت‌ نفت خود را آماده کرده است. اما اینکه آیا بتواند با موفقیت با این مساله کنار بیاید موضوع دیگری است.

روزنامه لس آنجلس تایمز اخیرا گزارشی را به عواقب کاهش قیمت نفت روی سیاست خارجی کشورها اختصاص داده است. این روزنامه در گزارش خود نوشت: انتظار نمی‌رود فشار اقتصادی باعث تغییر برنامه‌ پوتین برای حفظ نفوذ روی اوکراین که وی آن را غیرقابل مذاکره می‌داند شود.

در عوض این امر باعث تخریب روابط پوتین با نخبگان روسی و ساختار اقتصادی این کشور(دو ستون حمایت سیاسی از وی) می‌شود.

اقتصاد ایران اخیرا پس از چند سال رکود(تا حدودی به دلیل تحریم‌های سنگین غرب) شروع به رشد مجدد کرده است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که ایران در مسیر رشد اقتصادی 1.5 درصدی در سال جاری میلادی و رشد 2.3 درصدی در سال آینده خواهد بود.

اما این پیش‌بینی مربوط به قبل از دوره مخاطره آمیز کاهش قیمت نفت است.

یک مشکل بزرگ برای ایران این است که قیمت‌ نفت برای متعادل شدن بودجه این کشور باید بالای 100 دلار در هر بشکه باشد. به ویژه از زمانیکه تحریمهای غرب صادرات نفت خام ایران را دشوار کرده است و اگر روند نزولی قیمتها ادامه داشته باشد دولت ایران مجبور به درآمدزایی از محل دیگری خواهد شد که ممکن است یکی از آنها کاهش یارانه سوخت برای مردم (دستکم در کوتاه مدت) باشد که همیشه یک اقدام نه چندان محبوب در ایران بوده است.

لس آنجلس تایمز همچنین مدعی شد: کاهش قیمت نفت همچنین می‌تواند باعث تغییر موضع ایران در سیاست خارجی شود. این فشار اقتصادی جدید همچنین استراتژی تهران برای تعامل با قدرت‌های جهانی در گفتگوهای هسته‌ای را تغییر می‌دهد. احیای اقتصادی ایران باعث شده که مقامات این کشور اعلام کنند که می‌توانند حتی در صورت به نتیجه نرسیدن گفتگوهای هسته ای و عدم لغو تحریمها به راه خود ادامه دهند.

مذاکرات هسته‌ای یک تیغ دو لبه برای ایران است. آمریکا، اتحادیه اروپا و ایران سعی دارند تا قبل از ضرب الاجل 27 نوامبر به یک توافق هسته ای جامع دست پیدا کنند. اگر این توافق حاصل شود و آمریکا و اروپا تحریمهای ایران را لغو کنند، این امر باعث به تقویت اقتصاد ایران کمک خواهد کرد.

اما در عین حال این امر همچنین باعث کاهش بیشتر قیمت‌های نفت خواهد شد زیرا با ورود نفت ایران به بازار قیمت‌ها دچار افت بیشتری می‌شود.

در حال حاضر قیمتهای نفت به زیر قیمت متعادل کننده بودجه عربستان(حدود 93 دلار در هر بشکه) رسیده است. اما تاکنون بسیاری از مقامات این کشور با قاطعیت اعلام کرده‌اند که می‌توانند این شرایط را تحمل کنند.

به صورت تئوری، عربستان می‌تواند با کاهش تولید نفت خود برای افزایش قیمت‌ها اقدام کند و به این مساله واکنش نشان دهد. نوسان تولید نفت عربستان به دلیل تولید بالا زیاد است.

اما در حال حاضر این کشور این پیام را می‌فرستد که برای قیمت‌ پایین نفت آماده و حتی می‌تواند یک یا دو سال نفت 80 دلاری را تحمل کند.

یک دلیل احتمالی این است که عربستان از اتفاق مشابه در دهه 1980 میلادی درس گرفته است. در آن دوران زمانیکه قیمت جهانی نفت رو به کاهش بود این کشور سعی کرد با کاهش تولید خود قیمت‌ها را بالا ببرد. عربستان امیدوار بود که دیگر اعضای اوپک از این اقدام پیروی کنند اما هیچ یک از اعضا به این کشور نپیوستند و قیمت‌های جهانی نفت روند کاهشی خود را ادامه داد و عربستان دچار کسری بودجه شدیدی شد. بنابراین این بار به نظر می‌رسد که آن‌ها برای کاهش شدید تولید خود تمایلی نداشته باشند.

همچنین این مساله را از زاویه دیگری می‌توان بررسی کرد: مقامات عربستان به طور ضمنی اعلام کرده اند که قیمت پایین‌ نفت(80 دلار در هر بشکه یا کمتر) می‌تواند سود تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا را کم کند و باعث شود که آمریکا تولید نفت خود را کاهش دهد. این امر برای عربستان مطلوب خواهد بود، زیرا تولید نفت این کشور ارزان‌تر از پروژه‌های نفت شیل در آمریکا تمام می‌شود و کاهش تولید نفت آمریکا باعث ایجاد ثبات در قیمت‌ نفت خواهد شد.

سوالی که پیش می‌آید این است که عربستان تا کجا می‌تواند روند نزولی قیمت نفت را بدون متحمل شدن مشکلات داخلی، تحمل کند. در ماه سپتامبر صندوق بین المللی پول هشدار داد که عربستان در سال 2015 میلادی با کسری بودجه 1.4 درصدی مواجه خواهد شد که با توجه به افزایش پروژه‌های زیرساختی بزرگ و کمک‌های خارجی این کشور درخاورمیانه چندان عجیب به نظر نمی‌رسد. این کاهش قیمت باعث خواهد شد که عربستان به ذخایر ارزی عظیم خود مراجعه کند.

به نظر می‌رسد عربستان برای این اتفاق آماده شده است. براساس گزارش روزنامه فایننشال تایمز حتی اگر قیمت نفت برای یک سال در محدوده 80 دلار باقی بماند عربستان تنها لازم است حدود 10 یا 20 میلیارد دلار از ذخایر ارزی 750 میلیارد دلاری خود را برداشت کند. اما برخی ناظران نگران این هستند که این روند طولانی‌تر شود. شاهزاده الولید بن طلال اخیرا با انتشار نامه ای سرگشاده به وزیر نفت این کشور هشدار داد که عربستان با خطر وابستگی تقریبا کامل به درآمد نفت مواجه است.