آچمز یعنی چه؟

صدای ایران-آچمز وضعیتی در بازی شطرنج است که در آن یکی از مهره‌ها که «مهرهٔ آچمز» نامیده می‌شود مجبور است برای دفاع از یک مهره یا خانهٔ ارزشمند در جای خود میخکوب شود. آچمز کردن تاکتیکی مؤثر برای ایجاد محدودیت در توانایی جابجایی سوارهای حریف است.

آچمز به موقعیتی در شطرنج گفته می شود که یکی از مهره های ارزشمند مانند شاه، وزیر، قلعه و … در معرض خطر است و مهره ی دیگری برای دفاع از آن در مسیر آچمز می شود، یعنی در خانه ای از خانه های شطرنج قرار می گیرد و حرکت نمی کند تا از خانه ی هدف محافظت کند

در واقع آچمز به موقعیتی در شطرنج گفته می شود که یکی از مهره های ارزشمند مانند شاه، وزیر، قلعه و … در معرض خطر است و مهره ی دیگری برای دفاع از آن در مسیر آچمز می شود، یعنی در خانه ای از خانه های شطرنج قرار می گیرد و حرکت نمی کند تا از خانه ی هدف محافظت کند به همین علت نامش “مهرهٔ آچمز شده” می شود.آچمز کردن تاکتیکی مؤثر برای ایجاد محدودیت در توانایی جابجایی سوارهای حریف است. دو نوع آچمزی بر حسب شرایط در بازی شطرنج وجود دارد :

آچمزی مطلق

اگر هدف آچمزی “مهره شاه” باشد، آچمزی را آچمزی مطلق می نامند. در آچمزی مطلق مهرهٔ آچمز هرگز نمی‌تواند تکان بخورد، چون خط کیش باز می‌شود و شاه نمی‌تواند خورده شود و کیش می شود.

آچمزی نسبی

اگر هدف آچمزی چیزی غیر از شاه مثلاً وزیر یا رخ یا حتی خانه‌ ای خالی باشد که اهمیت استراتژیکی دارد (مانند خانهٔ ماتی که با تصرف آن می‌توان حریف را مات کرد) آچمزی نسبی اتفاق افتاده است. در این وضعیت از نظر قانونی می‌توان مهرهٔ آچمز را حرکت داد اما معمولاً حرکت دادن آن نهایتا به یک ضرر جدی مانند “از دست دادن مهره” یا “مات شدن” خواهد انجامید.

در شکل بالا، خط قرمز آچمزی مطلق و خط زرد آچمزی نسبی را نشان می‌دهد. در این شکل، فیل سفید، اسب سیاه را در قطر سفید آچمز کرده‌ است، چون مهر هٔ هدف شاه است، اسب سیاه نمی‌تواند از جایی که در آن قرار دارد حرکت کند چون جلوی کیش شدن شاه را گرفته است. در واقع اسب سیاه آچمز شده و آچمزی اش از نوع “آچمزی مطلق” است. از طرفی در ستون ای که با خط زرد نشان داده شده است، رخ سیاه اسب سفید را آچمز کرده‌ است اما از آنجاییکه اگر اسب سفید حرکت داده شود شاه کیش نمیشود و وزیر مورد نظر است، در نتیجه آچمزی اسب سفید از نوع نسبی است و می تواند از جایش حرکت کند اما هزینه ی سنگین آن از دست دادن وزیر خواهد بود.

در این وضعیت سه مهره شرکت دارند که هر سه آنها در یک خط (ردیف یا ستون یا قطر) قرار می‌گیرند:

مهرهٔ آچمز کننده

مهرهٔ آچمزکننده مهره ای است که مهرهٔ حریف را زیر ضرب گرفته و آن را آچمز کرده‌ است. مهره‌هایی آچمز کننده هستند که حرکت “قطری” یا “طولی-عرضی نامحدود” دارند که شامل “وزیر”،”رخ” و فیل مهره‌های شاه، اسب و سرباز چنین قابلیتی ندارند.

مهرهٔ آچمز شده

مهرهٔ آچمز شده مهره ای است که مجبور است در جای خود باقی مانده و حرکت نکند. تمام مهره‌ ها به جز شاه ممکن است در موقعیت آچمز قرار بگیرند. (شاه باید از موقعیت کیش خارج شود.)

مهرهٔ هدف آچمزی

مهرهٔ هدف آچمزی معمولاً شاه یا وزیر است اما در برخی وضعیت‌ های خاص ممکن است مهره‌های دیگر یا حتی خانه‌ ای که تصرف آن اهمیت خاصی دارد هم باعث آچمز شدن یک مهره بشود.