دیدار روحانی و شینزو آبه در ژاپن گره گشا خواهد بود؟
این دهمین دیدار حسن روحانی با شینزو آبه و بیستمین دیدار یک رئیس جمهوری اسلامی ایران با یک مقام ارشد ژاپنی خواهد بود. رئیس دولت دوازدهم جمعه در توکیو با نخست‌وزیر ژاپن دیدار خواهد کرد.
به گزارش صدای ایران، پس از ۲۰ سال رئیس جمهوری اسلامی ایران عازم توکیو خواهد شد تا با نخست وزیر ژاپن دیدار کند. اولین بار در آبان ۱۳۷۹ بود که سیدمحمد خاتمی در سفری به توکیو با یوشیرو موری نخست وزیر وقت ژاپن دیدار کرد. علاوه بر دیدار با نخست‌وزیر، سخنرانی در پارلمان ژاپن و دیدار با امپراطور این کشور از دیگر برنامه‌های سفر چهار روزه خاتمی به ژاپن بود. پس از آن بود که روابط ایران و ژاپن گسترش بیشتری پیدا کرد و تا اردیبهشت ۱۳۸۳ چهار فرستاده ویژه نخست وزیر ژاپن (۱۱ مهر ۱۳۸۰، ۲۴ دی ۱۳۸۰، ۵ آذر ۱۳۸۱ و ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۳) در تهران با رئیس‌جمهور وقت ایران دیدار کردند. در ۲۹ مرداد ۱۳۸۳، ریوتارو هاشیموتو نخست وزیر پیشین ژاپن که در مرداد ۱۳۷۷ کنار رفته بود با سمت رئیس نشست مجمع آسیا - اقیانوسیه برای محیط زیست و توسعه در تهران به دیدار سیدمحمد خاتمی آمد و در این دیدار خواستار توسعه و تعمیق روابط تهران - توکیو در تمامی زمینه‌ها شد.
با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد و نوع خاص سیاست خارجی دولت‌های نهم و دهم، روابط ایران و ژاپن به سمت سرد شدن حرکت کرد و بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ تنها یک بار و در همان ماه‌های اول ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، ملاقاتی بین روسای دولت‌های ایران و ژاپن در ایالات متحده آمریکا صورت گرفت. در شهریور ۱۳۸۴ و در نیویورک، احمدی‌نژاد و جونیچیرو کویزومی نخست وزیر وقت ژاپن با هم دیدار کردند. در فروردین ۱۳۹۱ هم یوکیوها تویاما نخست وزیر پیشین ژاپن که در خرداد ۱۳۸۹ کنار رفته بود به تهران سفر و با رئیس‌جمهور وقت ایران دیدار کرد و خواستار ارتقا و گسترش همکاری‌های همه‌جانبه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان تهران و توکیو شد.
به نوشته ایسنا، با روی کار آمدن دولت حسن روحانی روابط سرد هشت سال میان ایران و ژاپن به سمت گرم شدن حرکت کرد و در همان ماه‌های ابتدایی ریاست جمهوری روحانی در شهریور ۱۳۹۲ ماسا هیکوکومورا فرستاده ویژه شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن راهی تهران شد و با رئیس‌جمهور دیدار و ابراز امیدواری کرد که روابط دیرینه ایران و ژاپن بیش از پیش توسعه یابد.
اتفاقی که در سال‌های پس از آن رخ داد و از آن سال تاکنون حسن روحانی و شینزو آبه ۹ بار (مهر ۱۳۹۲، ۱۳۹۳، ۱۳۹۴، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و شهریور ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در نیویورک، اردیبهشت ۱۳۹۴ در اندونزی و خرداد ۱۳۹۸ در تهران) با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند. نقطه اوج این دیدارها سفر شینزو آبه به تهران در خرداد ۱۳۹۸ بود که اولین سفر یک نخست‌وزیر ژاپن به تهران بعد از انقلاب اسلامی به حساب می‌آمد. در این سفر نخست‌وزیر ژاپن تلاش کرد به عنوان میانجی میان آمریکا و ایران عمل کند و در مذاکرات هیئت‌های عالی رتبه ایران و ژاپن، «تلاش برای کاهش تنش را مهم‌ترین هدف سفر خود به تهران دانست» و گفت: «قویاً امیدوارم که سفر من به ایران منجر به کاهش تنش‌ها و برقراری صلح و ثبات در منطقه شود.»
آبه ابتدا در سعدآباد با روحانی دیدار و گفت‌وگو کرد و پس از مذاکرات هیئت‌های عالی‌رتبه ایران و ژاپن، هر دو رئیس دولت در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک ابراز امیدواری کردند که روابط دو کشور گسترش بیشتری پیدا کند.
نخست‌وزیر ژاپن در سفر به تهران حامل پیام دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا برای مقامات ایران بود. پیامی که با پاسخ قاطع تهران مواجه شد. صبح پنج‌شنبه ۲۳ خرداد ۹۸ شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن و هیئت همراهش به دیدار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی رفتند که در ابتدای این دیدار، آبه خطاب به رهبر انقلاب اسلامی گفت: «من قصد دارم پیام رئیس‌جمهور آمریکا را به جنابعالی برسانم.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به نخست‌وزیر ژاپن تاکید کردند: «ما در حسن‌نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما در خصوص آنچه از رئیس‌جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد. جمهوری اسلامی ایران هیچ اعتمادی به آمریکا ندارد و تجربه تلخ مذاکرات قبلی با آمریکا در چارچوب برجام را به هیچ وجه تکرار نخواهد کرد؛ زیرا هیچ ملت آزاده و عاقلی، مذاکره تحت فشار را نمی‌پذیرد.»
رهبر انقلاب اسلامی همچنین افزودند: «مطالبی را که بیان خواهم کرد، در چارچوب گفت‌وگو با نخست‌وزیر ژاپن است؛ زیرا ما ژاپن را کشوری دوست می‌دانیم، اگرچه گلایه‌هایی نیز وجود دارد.»
ایشان با اشاره به صحبت‌های نخست‌وزیر ژاپن مبنی بر اینکه ترامپ به او گفته «آمریکا قصد تغییر رژیم در ایران را ندارد» تأکید کردند: «مشکل ما با آمریکایی‌ها موضوع تغییر رژیم نیست، زیرا آنها اگر چنین قصدی هم داشته باشند، قادر به اجرای آن نیستند، همان‌طور که رؤسای جمهور قبلی آمریکا در چهل سال گذشته، برای نابودی جمهوری اسلامی ایران تلاش کردند اما نتوانستند. اینکه ترامپ می‌گوید قصد تغییر رژیم را ندارد یک دروغ است؛ زیرا اگر می‌توانست این کار را انجام دهد، انجام می‌داد اما نمی‌تواند.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به صحبت‌های نخست‌وزیر ژاپن مبنی بر «درخواست آمریکا برای مذاکره درباره موضوع هسته‌ای» گفتند: «جمهوری اسلامی ایران به مدت پنج، شش سال در موضوع هسته‌ای با آمریکا و اروپایی‌ها در قالب ۱+۵ مذاکره کرد و به یک نتیجه هم رسید، اما آمریکا زیر این توافق و قرارداد قطعی زد؛ بنابراین کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق‌ها زده، مذاکره کند؟»
حالا و شش ماه پس از سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران این بار رئیس جمهوری اسلامی ایران راهی توکیو شده تا به روابط تهران - توکیو استحکام بیشتری بخشد. روحانی که ابتدا به مالزی سفر کرد و پس از آن عازم ژاپن شده است، روز سه‌شنبه ۲۶ آذر پیش از ترک تهران در فرودگاه مهرآباد گفت: «سیاست نگاه به شرق و روابط نزدیک‌تر با کشورهای مهم آسیایی همواره جزو اهداف جمهوری اسلامی ایران بوده و سفر به کوالالامپور و توکیو که به دعوت مقام‌های ارشد این دو کشور انجام می گیرد، در راستای این سیاست تهران است.»
رئیس‌جمهور همچنین به روابط ایران و ژاپن به‌ویژه از آغاز دولت یازدهم اشاره و اظهار کرد: «طی این شش سال روابط دو کشور به‌ویژه در دوران نخست‌وزیری آقای آبه توسعه یافته است. در همه سفرهایی که به نیویورک برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی داشته‌ام با نخست‌وزیر ژاپن دیدار و ملاقات کرده‌ام. در خرداد ماه امسال نیز ایشان به تهران آمدند، ملاقات با مقام معظم رهبری و اینجانب داشتند و بحث‌های بسیار خوبی راجع به روابط دوجانبه و مسائل مختلف داشتیم.»
وی با بیان اینکه «در سال جاری این سومین دیدار با نخست‌وزیر ژاپن خواهد بود» یادآور شد: «در حال حاضر نودمین سال در روابط سیاسی بین ایران و ژاپن است. ژاپن بعد از انقلاب در ایران فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های خوب و مهمی داشته است. الان هم راجع به مسائل زیست‌محیطی با هم مذاکرات تنگاتنگ و خوبی داریم. اگر امروز کاهش روابطی می‌بینیم این کاهش روابط موقت به دلیل فشار ظالمانه آمریکا و تحریم غیرقانونی است. این حرکت و تحریم، ناپایدار خواهد بود و همه کشورهای دنیا می‌خواهند با ایران رابطه نزدیک و خوب داشته باشند مخصوصاً کشورهایی که از لحاظ سنتی روابط خوبی با هم داشته ایم.»
رئیس جمهور با بیان اینکه «سفر به توکیو در راستای تسهیل در روابط دوجانبه و گفت‌وگو درباره مسائل مهم میان دو کشور است»، اظهار کرد: «در مذاکرات با آقای آبه در نیویورک و تهران، یکی از مسائل مهم و مورد توجه ژاپن، امنیت منطقه و مخصوصاً امنیت کشتیرانی بود. قاعدتاً در این سفر راجع به امنیت منطقه و همچنین سایر مسایل مورد علاقه، گفت‌وگو می کنیم.»
در روزهای اخیر برخی رسانه‌ها گمانه‌زنی‌هایی را از تلاش مجدد نخست‌وزیر ژاپن برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا مطرح کرده‌اند. خبرگزاری ژاپنی کیودو روز ۱۷ آذر به نقل از منابع دیپلماتیک که نامی از آنان آورده نشده گزارش داد که «آمریکا از ژاپن خواسته است تا نتیجه دیدار روحانی با شینزو آبه در سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به ژاپن را به اطلاع آمریکا هم برساند.»
به نوشته کیودو، «این منابع همچنین گفتند که در صورت رفتن روحانی به توکیو، انتظار می‌رود نخست‌وزیر ژاپن که متحد دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به شمار می‌آید، خواستار پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای شود. وی همچنین ممکن است در دیدار با روحانی برای جلب رضایت ایران با طرح توکیو به منظور اعزام نیروی نظامی به خاورمیانه تلاش کند.»
به تازگی اخباری مبنی بر این منتشر شده است که ژاپن قصد دارد «در جهت ارتقای ظرفیت‌های خود برای جمع‌آوری اطلاعات و تضمین ایمنی کشتیرانی در منطقه» نیروی نظامی به خاورمیانه اعزام کند.
روزنامه فایننشال‌پست هم روز دوشنبه ۱۸ آذر نوشت: «شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن، گفت که توکیو در حال مذاکره درباره سفر احتمالی حسن روحانی به ژاپن در ماه جاری است و این تلاشی برای حل کردن بن‌بست هسته‌ای ایران با آمریکا است. آبه گفت که ژاپن می‌خواهد هر تلاش ممکنی را در راستای ارتقای صلح خاورمیانه انجام بدهد.»
در همین زمینه علی ربیعی سخنگوی دولت در نشست خبری دوشنبه ۲۵ آذر خود با خبرنگاران با اشاره به سفر رئیس‌جمهور به ژاپن یادآور شد: «ژاپن کشور دوست ما است. حضور در توکیو می‌تواند با گفت‌وگوهای منطقه‌ای دستاوردهایی برای ما ایجاد کند، اما ربطی به مذاکره با آمریکا ندارد. در این سفر اما دوستان ژاپنی ما ابتکار عمل‌هایی دارند که ما آن را بررسی می‌کنیم. هیچ برنامه از پیش تعیین‌شده‌ای نیست، اما حتما به رسم انسان‌دوستی موضوعاتی مطرح می‌شود. وزرای اقتصادی ما و مسئولان بانکی حتما در این سفر حضور خواهند داشت.»
همچنین سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه کشورمان روز دوشنبه ۲۵ آذر در جمع خبرنگاران درباره احتمال آغاز مذاکره میان ایران و آمریکا در سفر رئیس‌جمهور به توکیو گفت: «خیر، چنین برنامه ای وجود ندارد.»
وی درباره «خرید نفت ایران از سوی ژاپن» اظهار کرد: «بستگی به دولت ژاپن دارد، این کشور از خریداران قدیمی ایران است و سابقه تعاملات ما به بیش از چندین دهه می رسد. ما درک می کنیم فشارها و موانع موجود مشکلاتی را ایجاد کرده است و امیدواریم با تدابیری که اندیشیده می‌شود دولت و کمپانی های ژاپن بتوانند به ایران برگردند، اما تحریم ها موانع جدی ایجاد کرده است.»
عراقچی در پاسخ به این پرسش که «گفته شده مهم‌ترین موضوع مذاکره آقای روحانی در توکیو مساله هسته‌ای است» عنوان کرد: «مسائل دوجانبه است و طیف وسیعی از مسائل را در بر می‌گیرد، در عین حال هم درباره مسائل منطقه و بین‌الملل رایزنی خواهیم داشت، هم در حوزه خلیج فارس با مسائل مهمی رو به‌رو هستیم و هم در بحث برجام و سیاست آمریکا و فشار حداکثری‌اش صحبت خواهد شد.»
معاون وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در پاسخ به سوالی درباره «حضور ژاپن در ائتلاف آمریکایی در خلیج فارس» تاکید کرد که «ژاپن قصد ندارد در این ائتلاف آمریکایی حضور یابد.»
روز سه‌شنبه ۲۶ آذر هم یوشیهیده سوگا سخنگوی دولت ژاپن در یک کنفرانس خبری با اعلام سفر دو روزه رئیس جمهوری کشورمان به توکیو گفت که «شینزو آبه و حسن روحانی روز جمعه با یکدیگر دیدار خواهند داشت.»
از طرفی سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و سفیر پیشین ایران در ژاپن روز دوشنبه ۲۵ آذر در نشست توسعه روابط تجاری ایران و ژاپن که حسین عادلی، منوچهر متکی و رضا عرفان نظرآهاری سفیران پیشین ایران در ژاپن هم در آن حضور داشتند، گفت: «شاهد هستیم ما و ژاپن نودمین سال روابط را در حالی جشن می‌گیریم که رئیسان دو کشور با یکدیگر دیدار می‌کنند و اخیرا رئیس مجلس ایران نیز از توکیو دیدار کرد. روابط اقتصادی ایران - ژاپن گرچه با مشکلات و موانعی رو به رو بوده است، اما معتقدم بنیان روابط دو کشور به اندازه‌ای مستحکم است که مشکلات و فشارها را می‌توان رد کند و با قوت به مسیر ادامه دهد.»
وی درباره سفر روحانی به ژاپن اظهار کرد: «سفر رئیس‌جمهور روز جمعه هفته جاری و در پاسخ به سفر نخست‌وزیر ژاپن انجام می‌شود و این سفر حاکی از استحکام روابط دو کشور است آن هم در شرایط مواجهه ایران با سیاست فشار حداکثری آمریکا.»
سفیر پیشین ایران در ژاپن «سیاست خارجی توکیو را در مقاطع مختلف روابط با تهران هوشمندانه دانست" و افزود: «البته ژاپنی‌ها به دلایل و اقتضائات خودشان متحد آمریکا هستند و این متحد بودن اقتضائاتی را برای آنها به همراه دارد. ما در جایگاهی نیستیم که قضاوت کنیم؛ اما سیاست آنها با درایت و جسارت خاصی همراه بوده که این کشور را به دومین قدرت اقتصادی دنیا تبدیل کرده است.»
عراقچی ادامه داد: «آخرین مثال جسارت و درایت، سفر آبه به تهران و دعوت از آقای روحانی در این شرایط سخت تحریمی است. بعد از بیش از ۴۰ سال سفر آقای آبه انجام شد و حتی بعد از برجام که خیلی از سران کشورها به ایران آمدند این اتفاق نیفتاده بود. معتقدم این جسارت و درایت ژاپنی وقتی با جسارت و درایت ایرانی تلفیق می شود می‌تواند نتایج خوبی برای همکاری دو کشور داشته باشد. سفر آقای روحانی به توکیو انجام می شود، مذاکرات با آقای آبه ادامه پیدا می‌کند، سفر کاری و فشرده و در کمتر از یک روز انجام می‌شود و در ادامه رایزنی‌های دو کشور پیگیری می‌شود و نباید توقع خاصی داشت برای اهدافی که دو کشور دارند. سفرهای دیپلماتیک یک جریان مستمر است اساسا کارهای دیپلماتیک طاقت‌فرساست. باید صدها ملاقات انجام شود تا یک موضوع به نتیجه نزدیک شود.»
از سوی دیگر میتسوگو سایتو سفیر ژاپن در تهران در نشست که در محل دانشکده مطالعات صلح دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: «شینزو آبه تلاش دارد در جهت پایداری و ثبات در منطقه نقش داشته باشد و سفر آقای روحانی در این چارچوب انجام و در حال برنامه‌ریزی است و گسترش روابط دو کشور در این سفر انتظار می‌رود.»
این دیپلمات ژاپنی افزود: «از طرفی به علت شرایط دشوار در اطراف ایران می‌دانیم که سطح روابط دو کشور کافی نیست اما شرکت‌های ما به آینده ایران باور دارند و حضور خود در ایران را حفظ کرده‌اند و این همکاری ها در حوزه محیط زیست، مراقبت پزشکی و پیشگیری از بلایای طبیعی نیز ادامه دارد.»
سایتو همچنین تصریح کرد: «فکر می‌کنم جاده همکاری‌ها و تعامل هموار نیست اما معتقدم با وجود همه مشکلات یک راه درست در هر زمان وجود دارد که مردم ایران و ژاپن حتما می‌توانند از عهده پیمودن آن برآیند. ما معتقدیم برداشت قدمی پس از قدمی دیگر بدون عجله و با حفظ روابط دوجانبه امکان پذیر خواهد بود.»
با توجه به اظهار امیدواری‌های مقامات دو کشور ایران و ژاپن، سفر روحانی به توکیو به عنوان دهمین دیدار وی با شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن می‌تواند مسیر همکاری و تعامل ایران با سرزمین آفتاب تابان را هموارتر کند و شاید بتواند گره‌ای را از مشکلات و فشارهایی که کشور با آن مواجه است با همکاری شرقی‌ترین کشور آسیا باز کند.
*جدول زیر دیدارهای انجام شده بین روسای جمهوری اسلامی ایران و مقامات عالی‌رتبه ژاپنی را از سال ۱۳۷۹ تاکنون نشان می‌دهد:
گزارش خطا
آخرین اخبار