در امتداد وعده های اروپایی

به گزارش صدای ایران روزنامه اعتماد نوشت، کشورهای اروپایی همچنان وعده می‌دهند. هر چند روز یک‌بار خبری در رسانه‌های داخلی یا خارجی منتشر می‌شود مبنی بر اینکه ساز و کار مالی ویژه موسوم به SPV به زودی راه‌اندازی می‌شود. از هشتم ماه مه که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا از برجام خارج شد تا به امروز هشت ماه گذشته است. تحریم‌های هسته‌ای یا همان ثانویه امریکا علیه ایران در دو نوبت بازگشته و تبعات خروج امریکا از توافق هسته‌ای با ایران تاحدودی بر وضعیت گردش مالی ایران در عرصه بین‌المللی تاثیر گذاشته است. بازماندگان در توافق که اکنون تعداد آنها به شش کشور رسیده می‌گویند برجام را حفظ خواهند کرد اما از میان این شش کشور یکی یعنی ایران منتظر اجرایی شدن‌ وعده‌های به خصوص اقتصادی طرف‌های مقابل است. کار طرف مقابل آسان نیست. تار و پود اقتصاد جهانی با هژمونی دلار در هم تنیده است. چین و روسیه هرچند تجارت با ارز ملی را در دستور کار اقتصادی با ایران قرار داده‌اند اما چشمی هم به ساز و کاری دارند که سه کشور اروپایی حاضر در برجام گفته‌اند آن را برای جبران تبعات اقتصادی خروج امریکا از توافق به راه خواهند انداخت.

«به زودی» این قید زمانی است که در چند ماه گذشته بارها و بارها از زبان مقام‌های اروپایی یا رسانه‌های اروپایی شنیده شده است. پیش از این مقام‌های اتحادیه اروپا پایان سال 2018 میلادی را به عنوان زمانی که از اس‌پی‌وی رونمایی می‌شود، اعلام کرده بودند. با آغاز سال 2019 میلادی و عدم رونمایی از این ساز و کار، منتقدان داخلی برجام دست به قلم شده و از تعلل اروپایی‌ها گلایه کردند. همزمان فشار وزارت خارجه کشور بر اروپایی‌ها نیز افزایش پیدا کرد و مقام‌های متعدد به اروپا هشدار دادند که ایران معطل این ساز و کار نمی‌ماند. در چنین شرایطی برخی منابع خبری از احتمال رونمایی از اس‌پی‌وی همزمان با سالروز اجرایی شدن برجام خبر دادند اما ژانویه از نیمه هم گذشت و باز خبری از اس‌پی‌وی نشد. روز پنجشنبه، خبرنگار وال استریت ژورنال همزمان با انتشار گزارشی در بلومبرگ اعلام کرد که شمارش معکوس برای تشکیل اس‌پی‌وی آغاز شده و این ساز و کار تا چند روز دیگر (احتمالا دوشنبه) رونمایی خواهد شد. بلومبرگ به نقل از سه دیپلمات اروپایی اعلام کرد که ساز و کاری که قرار است تحریم‌های امریکا علیه ایران را دور بزند تا روز دوشنبه رسما اعلام خواهد شد. هر چند که هنوز هیچ مقام رسمی با اطمینان این تاریخ را تعیین نکرده اما به نظر می‌رسد که روند تعریف اس‌پی‌وی بسیار کند پیش رفته‌ و این در حالی است که خوب یا بد در داخل کشور، اعلام اجرایی شدن اس‌پی‌وی به عنوان اصلی‌ترین تضمین برجامی اروپا پس از خروج امریکا به همه معرفی شده است.

نکته‌ای که معمولا از نگاه منتقدان داخلی برجام که اروپا را متهم به تعلل می‌کنند جا می‌ماند بحث تاثیر تحریم‌های فرامرزی امریکا و گستره نفوذ آن است. برای هیچ کدام از شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی فرار از دامنه تنبیهی عمل نکردن به این تحریم‌ها آسان نیست و در این میان اروپا با تعهدی که به ایران برای اجرایی کردن این سازوکار داده در حقیقت وعده داده راهی برای مصون‌سازی کمپانی‌ها و بانک‌هایی که با ایران کار می‌کنند از این تحریم‌ها بیابد. وعده‌ای که تحقق آن آسان نیست. بر همین اساس اروپا چندبار با چند کشور برای پذیرش میزبانی اس‌پی‌وی وارد مذاکره شد اما هر بار این کشورها به دلیل هشدارهای امریکا پا پس کشیدند و در نهایت قرار شد سه کشور حاضر در برجام برای هرکدام بخشی از مسوولیت به راه افتادن این سازوکار را برعهده بگیرند. هفته گذشته زمانی که وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل دور هم جمع شدند، خبرنگاران از سخنگوی فدریکا موگرینی درباره برجام و چند و چون اجرایی شدن اس‌پی‌وی سوال کردند که وی در پاسخ گفت: مقدمات اس‌پی‌وی به خوبی پیش رفته و در مراحل پیشرفته است.

اروپا در حالی با به راه‌اندازی اس‌پی‌وی تلاش می‌کند از تاثیر تحریم‌های فرامرزی امریکا بر رابطه تجاری با ایران بکاهد که این مساله در تناقض کامل با سیاست فشار حداکثری است که دونالد ترامپ علیه ایران دنبال می‌کند. هرچند که دولت ترامپ پس از وضع تحریم‌ علیه ایران به چند کشور معافیت‌های تحریمی مقطعی داد اما همزمان تیم‌های اقتصادی و سیاسی کابینه وی با هشدار دادن به اشخاص حقیقی و حقوقی تلاش می‌کنند رابطه اقتصادی سایر کشورها با ایران را تا میزان بسیار زیادی کاهش بدهند.

رسانه امریکایی بلومبرگ در این باره نوشت: دیپلمات‌های اروپایی به دلیل حساسیت موضوع جزییات چندانی از اس‌پی‌وی یا زمان دقیق اجرایی شدن آن را اعلام نمی‌کنند. یکی از این دیپلمات‌ها به بلومبرگ اطلاع داده که هرچند فعلا تاریخ 28 ژانویه برای رونمایی از اس‌پی‌وی اعلام شده اما ممکن است تاخیری در این تاریخ نیز پیش ‌آید. با وجود این یک دیپلمات اروپایی دیگر به بلومبرگ گفته که اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که باید تا پایان ماه ژانویه از اس‌پی‌وی رونمایی کنند. بر اساس آنچه تاکنون درباره جزییات اس‌پی‌وی مشخص شده قرار است فرانسه میزبانی آن را برعهده داشته باشد و آلمان نیز ریاست این ساز و کار را برعهده بگیرد. وزیر خارجه فرانسه روز پنجشنبه در اظهاراتی ابراز امیدواری کرده بود که اس‌پی‌وی بتواند تجارت غیردلاری با ایران را تسهیل بکند. همزمان مقام‌های اروپایی به رویترز گفته‌اند که هرچند رونمایی از اس‌پی‌وی تا پایان ژانویه صورت می‌گیرد اما این ساز و کار هنوز جزییاتی دارد که تا عملی شدن فاصله دارند لذا شاید اجرای کامل اس‌پی‌وی چندماه طول بکشد. وزیر خارجه فرانسه درباره چند و چون اجرایی شدن اس‌پی‌وی به خبرنگاران گفته ‌بود: «اس‌پی‌وی با کار کردن با ارز یورو این امکان را برای ایران فراهم می‌کند که به پول ناشی از فروش نفت خود دسترسی پیدا کرده و همزمان کالاها و تجهیزات مورد نظر را خریداری کند.»

اروپا در حالی تلاش می‌کند با به کاراندازی اس‌پی‌وی از فشار بر روی ایران بکاهد که دامنه تحریم‌های امریکا علیه ایران هر روز وسیع‌تر از دیروز می‌شود و در تازه‌ترین دور این تحریم‌ها که روز پنجشنبه اعلام شد دو لشکر فاطمیون و زینبیون به دلیل آنچه وزارت خزانه‌داری امریکا فعالیت غیرقانونی ایران در سوریه خواند در لیست تحریم قرار گرفتند و همچنین خطوط هوایی فارس ایر قشم نیز سوژه تحریم شد.

چالش‌های اروپا در مواجهه با ایران

الکس هلمان از کارشناسان مسائل ایران در اتحادیه اروپا در یادداشتی در این باره می‌نویسد: در حالی که توافق هسته‌ای با ایران وارد چهارمین سال خود شده است آینده این توافق بیش از هر زمان دیگری مبهم به نظر می‌رسد. کشورهای اروپایی تحت فشار شدیدی برای حفظ این توافق و ایمن‌سازی رابطه تجاری با ایران هستند. همزمان با خستگی ایران از تعلل اروپا و تهدیدهایی که متوجه انسجام اروپا است، رهبران اروپایی در این مقوله با چند چالش دست و پنجه نرم می‌کنند. نخستین آنها این است که هرچند که گفته می‌شود از این ساز و کار به زودی رونمایی می‌شود اما هیچ کس جزییات بیشتری از اینکه قرار است فرانسه میزبان باشد و آلمان ریاست این کانال مالی را برعهده داشته باشد در اختیار ندارد. کار با اس‌پی‌وی زمانی سخت‌تر می‌شود که بدانید امریکا هر کشوری را که دستی در این آتش داشته باشد تحریم خواهد کرد. واشنگتن بارها اعلام کرده که اجازه نمی‌دهد کالاهای تحریمی ایران از وجود این کانال بهره‌مند شوند. در چنین شرایطی برخی از کارشناسان می‌گویند که این کانال به کالاهای غیرتحریمی اختصاص پیدا خواهد کرد. (نویسنده این مطلب در حالی این ادعا را مطرح کرده که یک منبع آگاه از چند و چون ساز و کار اس‌پی‌وی به «اعتماد» در این باره گفت: شاید در ابتدا برای امتحان میزان ریسک این سازوکار یا آشنا شدن به جزییات اجرایی کار با اقلام غیرتحریمی آغاز شود اما هدف‌گذاری ایران و اتحادیه اروپا استفاده از این کانال برای اقلام تحریمی است.)

الکس هلمان در ادامه این یادداشت نوشت: یکی از مشکلاتی که اروپایی‌ها در اجرای اس‌پی‌وی با آن روبرو هستند به اصطلاح فروختن این مکانیسم به افکار عمومی ایران است. هرچند که ایرانی‌ها در ابتدای خروج امریکا از برجام از مواضع اروپا در حمایت از این توافق استقبال کردند اما اندک اندک با تطویل معرفی اس‌پی‌وی، صداهای انتقادی از اروپا در داخل ایران هم بلندتر شد. همزمان برخی از رسانه‌های ایرانی از اینکه گفته می‌شود این کانال مالی در اختیار اقلام غیرتحریمی خواهد بود و اقلام تحریمی چون نفت را شامل نمی‌شود، خوشحال نیستند.

هلمان در ادامه این یادداشت به دیگر موارد اختلافی میان ایران و اروپا اشاره کرده و می‌نویسد: اروپا همزمان با تلاش برای حفظ برجام و به راه انداختن کانال اس‌پی‌وی باید به اختلاف با تهران بر سر فعالیت‌های ایران در خاک اروپا هم رسیدگی کند. (در چند ماه گذشته کشورهایی چون فرانسه، دانمارک و هلند ادعاهایی را درباره تلاش ایران برای انجام فعالیت‌های مخرب در خاک اروپا مطرح کرده بودند. اروپایی‌ها به این بهانه تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کردند.) نویسنده در ادامه این گزارش می‌نویسد: هرچند که اروپایی‌ها می‌گویند وضع تحریم علیه ایران به دلیل آنچه اتهام‌های غیرهسته‌ای بوده ضرورت دارد اما وضع این تحریم‌ها در مقطع کنونی که اروپا تلاش می‌کند برجام را حفظ کند به بدبینی موجود در ایران درباره عدم توانایی اروپا برای جبران نبود امریکا در برجام دامن می‌زند. البته به نظر می‌رسد که اروپا با این اقدام‌های زیگزاکی تلاش می‌کند به ظن خود نوعی تعادل را در سیاست‌هایش در قبال ایران ایجاد کند.

الکس هلمان در ادامه با اشاره به نشست ورشو در لهستان می‌نویسد: یکی دیگر از چالش‌های پیش روی سیاست اروپا در قبال ایران حفظ انسجام و اتحاد میان کشورهای عضو اتحادیه است. امریکا در ابتدای امر اعلام کرد که هدف اصلی از این نشست، تقبیح رفتارهای منطقه‌ای و بین‌المللی ایران است اما بسیاری هم در ایران و هم در اروپا این اقدام امریکا را در مسیر تلاشی برای زیر سوال بردن اتحاد اروپا در قبال ایران تفسیر می‌کنند. حتی برخی از کارشناسان اروپایی می‌گویند که هدف از نشست ورشو بیش از آنکه تهران باشد، بروکسل است. با توجه به این چالش‌های گفته شده باید گفت که اروپا نیاز به متوازن‌سازی در سیاست‌های خود در قبال ایران دارد. اروپا هم باید واکنش صحیح به آنچه تهدید امنیت اروپا از سوی ایران خوانده شده نشان دهد و هم به درخواست ترامپ برای مورد سوال قرار دادن آزمایش‌های موشکی ایران گوش کند. (تهران بارها اعلام کرده که آزمایش‌های موشکی آن در تناقض با قطعنامه 2231 نیست و صرفا ماهیت دفاعی دارد.) اما همزمان اروپا باید بتواند به وعده‌هایی هم که داده وفادار بماند. اگر اروپا نتواند به وعده‌های برجامی خود عمل کند، نمی‌تواند از ایران همکاری در حوزه‌های غیرهسته‌ای مطالبه کند.

تهدید موشکی لودریان

«ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه در تازه‌ترین اظهاراتش ادعاهای بی‌پایه و اساس درباره برنامه موشکی ایران را تکرار کرد. بر اساس ترجمه خبرگزاری فارس، لودریان مدعی شد: ما گفت‌وگوهای بسیار سختی را (با ایران) آغاز کردیم. اگر این مذاکرات به نتیجه نرسد، آماده‌ایم تحریم‌های سختی را اعمال کنیم و خودشان (ایران) هم از این مساله آگاه هستند». لودریان با تکرار ادعاها و نگرانی‌های بی‌اساس علیه فعالیت‌های موشکی ایران، افزود: «خواستار توقف تولید موشک‌های (بالستیک) ایران هستیم و مخصوصا اینکه ارسال آنها به گروه‌های مسلح در خاورمیانه باید قطع شود.»

«اگنس ون درمول» سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در تاریخ جمعه ۲۲ دی ماه هم از ایران خواسته بود که «هرچه سریع‌تر تمام فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک را متوقف کند». ون‌درمول با ادعای اینکه برنامه موشکی ایران با قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل همخوانی ندارد، مدعی شده بود: «از ایران می‌خواهیم که فورا تمام فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک را که می‌توانند سلاح هسته‌ای حمل کنند متوقف کند که این شامل آزمایش‌های فناوری موشکی بالستیک نیز می‌شود.»