تحریم های ایران؛ چندجانبه گرایی پیروز می شود یا یکجانبه گرایی؟

 صدای ایران؛ بنفشه رستمی- حضور ترامپ در سازمان ملل و انجام دو سخنرانی در مجمع عمومی و شورای امنیت بیش از هر چیزی نشانگر تقابل غیرعادی دولت آمریکا با «چندجانبه‌‌گرایی مثبت» دولت‌های پیشین آن کشور و حرکت به سمت یکجانبه گرایی است.
 
کم تر از 40 روز دیگر دور دوم تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران، آغاز می شود. تحریم هایی که حوزه انرژی و فروش نفت ایران را نشانه گرفتند، پرسشی که ذهن تحلیل گران مسائل سیاسی را به خود مشغول کرده است؛ میزان اثر بخشی این تحریم ها بر رفتار ایران است. آیا تحریم ها می تواند رفتار ایران را آن گونه که آمریکایی ها ادعا می کنند تغییر دهد؟

گسترش اتحادیه اروپا این امکان را برای کشورهای اروپایی فراهم آورد تا به فراخور قدرت اقتصادی خود حضوری بيشتر در تحولات سياسی جهان و خاورميانه داشته و نه تنها به چالشهای این منطقه پاسخ داده بلکه در فرایند تحولات منطقه، سهمی برای خود بطلبند. در این راستا اروپا برخلاف آمریکا که از روش های سلبی (تحریم، تهدید، حمله نظامی و. . . .) برای ایجادصلح در خاورميانه بهره می گرفت برروش های ایجابی (گفتگو های سازنده و انتقادی با کشور های حوزه خاورميانه از جمله ایران و عراق)، تأکيد می کرد. اگر چه اروپا در بسیاری از مناسبات بین المللی خود را شریک آمریکا می داند  با این حال در برهه کنونی برجام به نقطه کانونی اختلاف دو سوی فرا آتلانتیک تبدیل شده است. دلیل این مساله آن است که برجام از ابعاد مختلفی برای اروپا اهمیت دارد و کشورهای اتحادیه اروپا آن را یکی از دستاوردهای مهم بین المللی خود در جهت کنترل و اشاعه تسلیحات هسته ای می دانند.
 
با توجه به حساسیت مساله برجام برای اروپا، اکنون در معرض انتخابی بزرگ میان دو مسیر قرار گرفته است. انتخاب اینکه یکبار برای همیشه با ترامپ که بی اعتنا به منافع آن سوی اقیانوس اطلس و صرفا بر اساس منافع و سیاست های خود، از برجام خارج شده، رویارویی جدی داشته باشد، یا اینکه با عدم واکنش مناسب و تبعیت از خواسته های تحریمی واشنگتن، نه فقط استقلال عمل خود را از دست بدهد، بلکه منافع تجاری و اقتصادی خود را با سکوت و موضع انفعالی در قبال خواسته های آمریکا علیه تهران از دست بدهد. اروپایی ها تاکنون  تلاش های خود را برای تداوم همکاری با ایران در حوزه های بانکی و صادرات نفت به کار گرفته اند. شرط اصلی اروپایی ها برای تداوم  این همکاری ها پیوستن ایران به (FATF) است، به نظر می رسد در صورت پیوستن ایران به این سازمان شرایط برای بهره مندی از بسته های حمایتی اروپا در مقابل تحریم های امریکا مناسب شده و از شدت تحریم های آمریکا تا حدی کاسته شود.

با توجه به مواضع کشورهایی همچون چین، روسیه و ترکیه در مخالفت با تحریم های یکجانبه آمریکا و تاکید آنها بر ادامه مناسبت های تجاری خود با ایران،این امر می تواند نمادی از همکاری­های چند جانبه­ ی بین ­المللی ـ منطقه ­ای کشورهای موثر در سیاست بین­الملل محسوب شود. روندی که این کشورها در پیش گرفته اند، می تواند عزم ایران را برای مقاومت در برابر خواسته های نا متعارف و فشار یکجانبه امریکا جزم تر کند.

در چشم انداز تحریم ها و جهت مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا، نقش بازیگران غیر دولتی بیش از پیش اهمیت پیدا می کند، تجربه ­ی کنشی اینگونه بازیگران نشان داده است که این بازیگران این قابلیت و ظرفیت را دارند که هرگاه اراده کنند می توانند در روند تحریم ها مداخلاتی را به انجام رسانند و از قابلیت­های پراکنده و شبکه­ای خود بهره می­گیرند. اگرچه ممکن است آنها نتوانند به طور کامل فرایند تحریم ها را لغو یا متوقف کنند. در چنین شرایطی ایران نیز می‌بایست تمام ظرفیت و نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی خود را به کار گیرد تا هزینه‌های احتمالی و اعمال غیرعقلانی آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن را افزایش دهد.
 
* پژوهشگر مطالعات بین الملل