معرفی کتاب نقش آفرینی ایران در خلیج فارس و دریای عمان
کتاب «نقش‌آفرینی ایران در خلیج‌فارس و دریای عمان: تحلیل تاریخی از قرن نهم تا قرن چهاردهم هجری شمسی» تالیف آقای دکتر محمد جعفر چمنکار در سال 1396 از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردیده است.
پژوهش حاضر بر اساس سابقه ذهنی و مطالعاتی نگارنده شکل گرفته است. روش پژوهش در این نوشتار تاریخی است، اما تاریخ به مفهوم سنتی آن و شرح وقایع یا توصیف صرف مورد توجه نبوده است، بلکه وقایع و حوادث با دیدی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
بر این اساس متغیرهای دخیل در رخدادهای مرتبط با نقش‌آفرینی ایران در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان به صورت زنجیروار کاملاً مورد توجه بوده است. هدف این پژوهش بررسی نقش‌آفرینی تاریخی و اثبات حاکمیت مثبت عناصر ایرانی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، بدون تأکید بر نوع نگرش سیاسی آنان می‌باشد. بررسی و شناخت تکاپوهای ایرانیان در این حوزه به معنای بازشناسی بخش عمده‌ای از تحولات سیاسی، اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک تاریخ ایران و جایگاه و توانمندی دیرینه منطقه‌ای و بین‌المللی کشور است.
اهمیت این بررسی هنگامی افزایش می‌یابد که بدانیم این شناخت می‌تواند ما را در تعیین چگونگی رفتارهای سیاسی و موضع‌گیری‌های بین‌المللی، پرهیز از اشتباهات گذشته و درک حقیقی از فرآیند تاریخی نقش‌آفرینی ایران یاری دهد. در حقیقت آشنایی با این سیر تاریخی، روابط خارجی و تصمیم‌گیری‌های عاقلانه‌تر و بهینه‌تری را که ضامن تأمین منافع ملی کشور ماست، به ارمغان خواهد آورد.
تقابل ایران با استعمار انگلستان در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، مخالفت ایران با تداوم حضور نظامیان انگلستان در خلیج‌فارس و دریای عمان، تأکید بر حقوق و منافع قانونی و تاریخی ایران در منطقه خلیج‌فارس، موضع‌گیری ایران در قبال مسئله بحرین و تأسیس فدراسیون شیوخ خلیج‌فارس، تقابل سیاسی و حقوقی با استعمار انگلستان بر سر جزایر خلیج‌فارس، بازیابی جزایر سه‌گانه تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی، رویارویی با دولت بعثی عراق در مسئله اروندرود و اعاده حاکمیت و حقوق ایران در این آبراه، مبارزه با تبلیغات ناسیونالیسم عربی چپ‌گرا و تحریف نام خلیج‌فارس، بهبود ساختار دفاعی و گسترش روابط با کشورهای جنوب تنگه هرمز از مهم‌ترین اقدامات ایران در راستای تحول نقش‌آفرینی خود در این منطقه بود. ایران با پیروزی انقلاب اسلامی، دور جدید نقش‌آفرینی را در خلیج‌فارس و دریای عمان آغاز کرد.
راهبرد عدم تعهد و سیاست نه شرقی و نه غربی و همچنین اعتقاد به لزوم تأمین امنیت خلیج‌فارس از طریق همکاری کشورهای ساحلی و نفی هر نوع دخالت خارجی مهم‌ترین اصول راهبردی تهران در تدوین سیاست‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت خود در این حوزه بوده است. فرایند توسعه قدرت دریایی ایران بر اساس سیاست‌های بلندمدت جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر قابلیت‌های بومی و خوداتکایی در تولیدات نظامی، بدون وقفه ادامه یافته است.
از دیدگاه تهران، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی در جزایر و بنادر این منطقه سوق‌الجیشی، توانمندی افزون‌تر را برای ایران در پی خواهد داشت. صنایع عظیم و سیاست‌های هدفمند در حوزه انرژی‌های فسیلی و هسته‌ای، پالایشگاه‌های پیشرفته، کارخانه‌های متعدد پتروشیمی، مراکز گسترده بارگیری و باراندازی کالا، طرح‌های کشت و صنعت، نیرو و سدسازی در این فرایند قرار دارد. مرزهای طولانی آبی و ذخایر غنی نفت و گاز ایران در بخش‌های فراساحلی و همچنین ذخایر عظیم هیدروکربنی‌که در خلیج‌فارس وجود دارد، بخش فراساحل را به‌ویژه در دو دهه اخیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار کرده است.
سیاست ایران در این حوزه راهبرد با وجود آسیب‌ناپذیری در نتیجه دارا بودن ویژگی‌های برتر سیاسی، اقتصادی، نظامی، ارضی و جمعیتی نسبت به سایر کشورهای کوچک جنوب تنگه هرمز، همواره بر مبنای صلح و نداشتن سیاست توسعه‌طلبی بوده است و هیچ گونه ادعای سرزمینی علیه هیج کشوری در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان مطرح نکرده است.
ارتش ایران در حال حاضر از همه ویژگى‌هاى یك نیروى فرامنطقه‌اى برخوردار است. با وجود این، راهبرد نظامی کنونی جمهوری اسلامی ایران بازدارندگی دفاعی مؤثر است. فرایند نقش‌آفرینی ایران در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، به قدمت تأسیس مراکز تمدنی در طول تاریخ این حوزه می‌باشد.
این جریان با وجود برخی فراز و فرود‌های مقطعی، هجمه‌های بیگانگان و برنامه‌های ایران‌هراسی، در پناه توانمندی و اقتدار سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی، طبیعی، جمعیتی، علمی، فرهنگی و نفوذ معنوی ایران و قابلیت‌های ناب عنصر ایرانی تاکنون استمرار یافته است. این سیر تحول مثبت تاریخی، جایگاه ویژه‌ای را برای نقش‌آفرینی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران ایجاد کرده است.
ایران همواره در طول تاریخ دیرینه، از نفوذ و داشته‌های خود به عنوان یک قدرت برتر منطقه‌ای و بسیار تأثیرگذار و تعیین‌کننده، در جهت ثبات امنیت و پیشرفت هرچه بیشتر حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان، تنش‌زدایی و مدیریت بحران‌ها و رفع اختلافات، استفاده کرده است.
فهرست مطالب
بخش اول
نقش‌آفرینی ایرانیان در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان از ادوار پیش از تاریخ تا عصر صفوی
بخش دوم
نقش‌آفرینی ایران عصر صفوی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان
بخش سوم
خلیج‌فارس و دریای عمان در عصر افشار و زندیه
بخش چهارم
تحولات سیاسی و اقتصادی خلیج‌فارس و دریای عمان در دوره قاجاریه
بخش پنجم
اعاده قدرت و نقش‌آفرینی ایران دوره پهلوی اول در خلیج‌فارس و دریای عمان
بخش ششم
تحول نقش‌آفرینی سیاسی، نظامی و اقتصادی دولت پهلوی دوم در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان
بخش هفتم
جایگاه خلیج‌فارس و دریای عمان در سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران
پژوهش حاضر بر اساس سابقه ذهنی و مطالعاتی نگارنده شکل گرفته است. روش پژوهش در این نوشتار تاریخی است، اما تاریخ به مفهوم سنتی آن و شرح وقایع یا توصیف صرف مورد توجه نبوده است، بلکه وقایع و حوادث با دیدی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
بر این اساس متغیرهای دخیل در رخدادهای مرتبط با نقش‌آفرینی ایران در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان به صورت زنجیروار کاملاً مورد توجه بوده است. هدف این پژوهش بررسی نقش‌آفرینی تاریخی و اثبات حاکمیت مثبت عناصر ایرانی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، بدون تأکید بر نوع نگرش سیاسی آنان می‌باشد. بررسی و شناخت تکاپوهای ایرانیان در این حوزه به معنای بازشناسی بخش عمده‌ای از تحولات سیاسی، اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک تاریخ ایران و جایگاه و توانمندی دیرینه منطقه‌ای و بین‌المللی کشور است.
اهمیت این بررسی هنگامی افزایش می‌یابد که بدانیم این شناخت می‌تواند ما را در تعیین چگونگی رفتارهای سیاسی و موضع‌گیری‌های بین‌المللی، پرهیز از اشتباهات گذشته و درک حقیقی از فرآیند تاریخی نقش‌آفرینی ایران یاری دهد. در حقیقت آشنایی با این سیر تاریخی، روابط خارجی و تصمیم‌گیری‌های عاقلانه‌تر و بهینه‌تری را که ضامن تأمین منافع ملی کشور ماست، به ارمغان خواهد آورد.
تقابل ایران با استعمار انگلستان در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، مخالفت ایران با تداوم حضور نظامیان انگلستان در خلیج‌فارس و دریای عمان، تأکید بر حقوق و منافع قانونی و تاریخی ایران در منطقه خلیج‌فارس، موضع‌گیری ایران در قبال مسئله بحرین و تأسیس فدراسیون شیوخ خلیج‌فارس، تقابل سیاسی و حقوقی با استعمار انگلستان بر سر جزایر خلیج‌فارس، بازیابی جزایر سه‌گانه تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی، رویارویی با دولت بعثی عراق در مسئله اروندرود و اعاده حاکمیت و حقوق ایران در این آبراه، مبارزه با تبلیغات ناسیونالیسم عربی چپ‌گرا و تحریف نام خلیج‌فارس، بهبود ساختار دفاعی و گسترش روابط با کشورهای جنوب تنگه هرمز از مهم‌ترین اقدامات ایران در راستای تحول نقش‌آفرینی خود در این منطقه بود. ایران با پیروزی انقلاب اسلامی، دور جدید نقش‌آفرینی را در خلیج‌فارس و دریای عمان آغاز کرد.
راهبرد عدم تعهد و سیاست نه شرقی و نه غربی و همچنین اعتقاد به لزوم تأمین امنیت خلیج‌فارس از طریق همکاری کشورهای ساحلی و نفی هر نوع دخالت خارجی مهم‌ترین اصول راهبردی تهران در تدوین سیاست‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت خود در این حوزه بوده است. فرایند توسعه قدرت دریایی ایران بر اساس سیاست‌های بلندمدت جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر قابلیت‌های بومی و خوداتکایی در تولیدات نظامی، بدون وقفه ادامه یافته است.
از دیدگاه تهران، توسعه زیرساخت‌های اقتصادی در جزایر و بنادر این منطقه سوق‌الجیشی، توانمندی افزون‌تر را برای ایران در پی خواهد داشت. صنایع عظیم و سیاست‌های هدفمند در حوزه انرژی‌های فسیلی و هسته‌ای، پالایشگاه‌های پیشرفته، کارخانه‌های متعدد پتروشیمی، مراکز گسترده بارگیری و باراندازی کالا، طرح‌های کشت و صنعت، نیرو و سدسازی در این فرایند قرار دارد. مرزهای طولانی آبی و ذخایر غنی نفت و گاز ایران در بخش‌های فراساحلی و همچنین ذخایر عظیم هیدروکربنی‌که در خلیج‌فارس وجود دارد، بخش فراساحل را به‌ویژه در دو دهه اخیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار کرده است.
سیاست ایران در این حوزه راهبرد با وجود آسیب‌ناپذیری در نتیجه دارا بودن ویژگی‌های برتر سیاسی، اقتصادی، نظامی، ارضی و جمعیتی نسبت به سایر کشورهای کوچک جنوب تنگه هرمز، همواره بر مبنای صلح و نداشتن سیاست توسعه‌طلبی بوده است و هیچ گونه ادعای سرزمینی علیه هیج کشوری در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان مطرح نکرده است.
ارتش ایران در حال حاضر از همه ویژگى‌هاى یك نیروى فرامنطقه‌اى برخوردار است. با وجود این، راهبرد نظامی کنونی جمهوری اسلامی ایران بازدارندگی دفاعی مؤثر است. فرایند نقش‌آفرینی ایران در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان، به قدمت تأسیس مراکز تمدنی در طول تاریخ این حوزه می‌باشد.
این جریان با وجود برخی فراز و فرود‌های مقطعی، هجمه‌های بیگانگان و برنامه‌های ایران‌هراسی، در پناه توانمندی و اقتدار سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی، طبیعی، جمعیتی، علمی، فرهنگی و نفوذ معنوی ایران و قابلیت‌های ناب عنصر ایرانی تاکنون استمرار یافته است. این سیر تحول مثبت تاریخی، جایگاه ویژه‌ای را برای نقش‌آفرینی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران ایجاد کرده است.
ایران همواره در طول تاریخ دیرینه، از نفوذ و داشته‌های خود به عنوان یک قدرت برتر منطقه‌ای و بسیار تأثیرگذار و تعیین‌کننده، در جهت ثبات امنیت و پیشرفت هرچه بیشتر حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان، تنش‌زدایی و مدیریت بحران‌ها و رفع اختلافات، استفاده کرده است.
فهرست مطالب
بخش اول
نقش‌آفرینی ایرانیان در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان از ادوار پیش از تاریخ تا عصر صفوی
بخش دوم
نقش‌آفرینی ایران عصر صفوی در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان
بخش سوم
خلیج‌فارس و دریای عمان در عصر افشار و زندیه
بخش چهارم
تحولات سیاسی و اقتصادی خلیج‌فارس و دریای عمان در دوره قاجاریه
بخش پنجم
اعاده قدرت و نقش‌آفرینی ایران دوره پهلوی اول در خلیج‌فارس و دریای عمان
بخش ششم
تحول نقش‌آفرینی سیاسی، نظامی و اقتصادی دولت پهلوی دوم در حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان
بخش هفتم
جایگاه خلیج‌فارس و دریای عمان در سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران
گزارش خطا
آخرین اخبار