بنی‌اعتماد: «قصه‌ها» را بدون قانون‌شکنی ساختم

رخشان بنی‌اعتماد که پس از هفت سال برای نمایش یک فیلم سینمایی در جشنواره‌ی فیلم فجر حضور یافت، گفت: من این فیلم را با سرسوزن هوش و بدون هیچ‌گونه قانون‌شکنی ساختم.

یکشنبه، 13 بهمن‌ماه فیلم سینمایی «قصه‌ها» ساخته رخشان بنی‌اعتماد پس از 45 دقیقه تأخیر که دلیل آن، بارش برف اعلام شد، در برج میلاد - محل برگزاری جشنواره‌ی فیلم فجر - نمایش داده شد و پس از آن، نشست پرسش و پاسخ این فیلم با حضور جمعی از بازیگران فیلم که همه یادآور شخصیت‌های فیلم‌های قدیمی بنی‌اعتماد از جمله «نرگس»، «گیلانه»، «خون‌بازی»، «زیر پوست شهر» و ... بودند،‌ برگزار شد.

این کارگردان سینما با اظهار خوشحالی از این‌که «قصه‌ها» بر پرده‌ی بزرگ سینما نمایش داده شد‌، گفت: آنچه درباره‌ی این فیلم اهمیت دارد، این است که شخصیت‌های این فیلم مانند همه‌ی آدم‌های دیگر همچنان مقاومت‌اند و هیچ‌کدام منفعل نشدند.

او در پاسخ به پرسش ملک جهان خزاعی درباره‌ی ساخت این فیلم بدون داشتن پروانه، با تشکر از او اظهار کرد: تا به حال بحث‌هایی درباره‌ی پروانه‌ی ساخت این فیلم مطرح شده است و امیدوارم توضیحاتی که می‌دهم روشن باشد؛ فضایی که من نتوانستم در آن فیلم بسازم‌، خودتحریمی بود. یعنی در آن شرایط و برخوردهایی که در بخش مدیریت فرهنگی می‌شد، تصمیم گرفتم خودتحریمی کنم و فیلم ساختن من به این معنا نبود که کسی مانع من شده باشد.

وی ادامه داد: در این دوره، نه استراحتی کردم و نه خوش بودم، بلکه دوران بسیار تلخی را گذراندم و البته مشغول به کار بودم؛ اما پس از چند سال فیلم نساختن، متوجه شدم به جنون می‌رسم و از آنجا که نمی‌خواستم به مناسبات گرفتن پروانه‌ی ساخت وارد شوم راه دیگری را در پیش گرفتم.

بنی‌اعتماد با اشاره به این‌که اکنون عواقب و پیامدهای مدیریت قبلی را می‌بینیم و فهمیدیم که خانواده را چطور معنا کردند و شاهدیم بنیه‌ی ضعیف سینمای ایران به کجا رفته‌ است، بیان کرد: در نامه‌ای به وزارت ارشاد، شرایط خود را توضیح داده‌ام. البته من اصلا قصد مظلوم‌نمایی ندارم و از مادر زاده نشده کسی که بخواهد مانع من برای فیلم‌سازی شود. فیلم نساختن من، اعتراض به آن شرایط بود و من آن زمان نمی‌خواستم پروانه‌ی ساخت بگیرم؛ اما کاری غیرقانونی هم انجام نداده‌ام.

این کارگردان سینما در ادامه، گفت: من پروانه‌ی ساخت فیلم کوتاه گرفتم و چند فیلم کوتاه ساختم. در نامه‌ی آقای شمقدری هم نوشتم که اگر با این شکل مشکل دارد، من قصه‌های این فیلم را جدا کنم و آن‌ها را در هفت کمد جداگانه بگذارم، چون در هیچ کجای قانون نیامده که من فیلم کوتاه نسازم.

وی با تأکید بر این‌که من این هوش را دارم که بهانه به کسی ندهم، ادامه داد: فیلم «قصه‌ها» با پروانه‌ی ساخت فیلم کوتاه ساخته شد و می‌توانست داستان‌های آن به هم متصل باشد یا نباشد. همچنین جشنواره‌های زیادی خواستار نمایش این فیلم بودند، اما مخاطب ایرانی برای من اصل بود و همین دیده شدن فیلم در سالن سینما جایزه‌ای بود که از دیروز گرفته‌ام.

بنی‌اعتماد با بیان این‌که هیچ‌کدام از بازیگران فیلم، سناریوی کامل را نخوانده بودند، به خبرهای جعلی که درباره‌ی این فیلم منتشر شده است، اشاره و اظهار کرد: پس از این خبرها، از وزارت ارشاد تماس‌هایی گرفتند که ابتدا با خواهش بود، ولی بعد به تهدید به ممنوع‌الکار شدن بازیگران ختم شد چون اعلام می‌کردند نیروهای مداخله‌گر، آن‌ها را در فشار گذاشتند. من قدردانی می‌کنم از تمام گروه و بازیگران که با تهدیدها پا پس نکشیدند.

او با تأکید بر این‌که در هیچ‌جا فیلم ساختن جرم نیست بلکه نمایش غیرقانونی آن جرم است‌، گفت: منت دوستانی که در این فیلم بودند تا ابد بر شانه‌ی من خواهد بود؛ اما به هر حال، من سرانجام برای حفظ حقوق گروه گفتم که پروانه ساخت می‌گیرم به شرط این‌که پروانه‌ی نمایش داده شود، آن هم در شرایطی که فیلم در اختیار وزارت ارشاد بود، اما بعد شاهدیم که چه بازی‌هایی راه انداخته شد.

بنی‌اعتماد در پایان این بخش از صحبت‌هایش با اشاره به این‌که حتی قصد داشت که پروانه‌ی ساخت فیلم ویدیویی بگیرد که آن را ندادند،‌ افزود: فیلم «قصه‌ها» مراحلی را طی کرده که یک فیلم سینمایی طی می‌کند، اما تأکید می‌کنم که این فیلم را بدون هیچ‌گونه قانون‌شکنی ساختم.

بنی‌اعتماد در ادامه‌ی این نشست، در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که آیا این فیلم که نوعی بازنگری او در ساخته‌های قبلی‌اش است، به مفهوم خداحافظی سینمایی یک کارگردان است‌؟ گفت: در دو سال قبلی که این کار را می‌نوشتم، حس و حال بدی داشتم و نمی‌دانستم این فیلم آخرین فیلم من است یا نه؛ اما تا زمانی که عمر اجازه بدهد و تا آنجا که سرپا هستم، می‌خواهم ادامه بدهم و فیلم بسازم.

وی همچنین در پاسخ به این‌که آیا قرار است فیلم‌های سیاسی بسازد‌؟ اظهار کرد: من همان‌طور که فیلم ساخته‌ام، کار می‌کنم و سیاست هم بخشی از شرایط اجتماعی است. در حال حاضر قصد ندارم فیلم سیاسی بسازم، اما ممکن است روزی این کار را انجام دهم.

همچنین بنی‌اعتماد درباره‌ی پرداختن به زنان و شخصیت‌هایی که در فیلم‌هایش هستند هم گفت: به تفکیک جنسیتی قائل نیستم، اما همه‌ی تریبون‌های ما برای بیان حرف و بیان خود ضعیف‌اند؛ اما برای عده‌ای اصلا تریبونی وجود ندارد. به همین دلیل، بیشتر روی زنان و شخصیت‌هایی که در فیلم‌هایم دیده‌اید، تمرکز وجود دارد.

او درباره‌ی تلخ بودن داستان و سرگذشت شخصیت فیلم‌هایش، گفت: فیلم از زاویه‌ی نگاه من ساخته می‌شود و معتقدم شخصیت‌ها در وضعیت‌ی بدتر از قبل نیستند. همچنین تصور می‌کنم تحمیل پایان خوش به هر کدام از شخصیت‌ها، فریب دادن مخاطب بود. ضمن این‌که من برداشت خود را از واقعیت‌های اجتماع در نظر گرفته‌ام و اگر بخواهم به‌جز این نشان دهم، کارم به‌جز «خیانت» اسم دیگری ندارد، چون نگاه من براساس واقعیت‌ها در جامعه است.

کارگردان فیلم «قصه‌ها» در پاسخ به پرسش خبرنگار روزنامه‌ی کیهان که البته با واکنش نمایندگان دیگر رسانه‌ها روبه‌رو شد،‌ مبنی بر این‌که آیا بهتر نبود نام این فیلم «بیانیه» گذاشته می‌شد‌؟ توضیح داد: این فیلم براساس اتفاق‌های واقعی است و اگر درباره‌ی مسائل غیرواقعی باشد، شاعرانه می‌شود. پس اگر شما اسم این فیلم را بیانیه می‌گذارید، من ترجیح می‌دهم همچنان بیانیه بسازم.

او همچنین اظهار کرد: سوالی دارم؛ اگر این دوستان در کیهان یا خبرگزاری فارس نبودند، آیا باز هم همین‌طور نظر داشتند و می‌نوشتند، چون آنچه من در فضای غیرعمومی از همین افراد می‌شنوم با آنچه در نوشته‌های‌شان می‌بینم متفاوت است. قلم ما باید قلم فکر ما باشد و امیدوارم دوستانی که اعتراض دارند، واقعا اعتراض خود را بنویسند و مطرح کنند نه اعتراض جایی را که در آن کار می‌کنند.

بنی‌اعتماد همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش با تشکر از صابر ابر که به‌عنوان همسر دوم کاراکتر «نرگس» در فیلم «قصه‌ها» بدون نشان دادن چهره‌اش حضور داشت‌، گفت: باید از او تشکر کنم که آنقدر بزرگواری داشت که فقط سایه‌اش در فیلم حضور داشته باشد.

او همچنین درباره‌ی شرایط جدید مدیریت در سینما نیز بیان کرد: نمی‌دانم در آینده چه می‌شود، باید فرصت داد تا ببینیم روال به چه شکل پیش خواهد رفت؛ اما امیدوارم شاهد کمتر شدن فیلم‌هایی باشیم که نمایش داده نمی‌شوند. البته اگر باز هم عرصه تنگ‌تر شود، من به شرایط تن نمی‌دهم و با روش دیگری فیلم خواهم ساخت.

در این نشست که بسیار طولانی بود، جمعی از عوامل فیلم مانند مهدی هاشمی، گلاب آدینه‌، پیمان معادی‌، باران کوثری‌، فرهاد اصلانی،‌ شاهرخ فروتنیان‌، حسن معجونی‌، مهراوه شریفی‌نیا‌، حبیب رضایی‌، کوهیار کلاری‌ و سیامک کلانتری حضور داشتند. همچنین کیوان کثیریان، یکی از منتقدان سینما، آن را اداره و شوخی‌هایی را در طرح پرسش از بازیگران بیان می‌کرد.

مهدی هاشمی، یکی از بازیگران «قصه‌ها» با بیان این‌که همیشه برای این موضوع که در اولین فیلم بنی‌اعتماد حضور داشته، خوشحال است‌، گفت: مردم وقتی من را می‌بینند می‌گویند چرا سینماگران ما را نشان نمی‌دهند؟ چرا ما در سکوتیم؟ این همه مشکل و گرفتاری در این مملکت است پس چرا کارگردان‌ها چیزهای دیگری را می‌سازند؟ به نظر می‌رسد انگار کارگردان‌ها فقط اجازه دارند در یک محدوده‌ی تنگ به جامعه نگاه کنند. در حالی که کارگردانی برای جامعه ارزش مضاعف دارد که در دیدن تصاویر و نگاه به مردم، پا را فراتر از محدودیت‌های بخشنامه‌ای یا قانونی بگذارد. به همین دلیل، شخصیت خانم بنی‌اعتماد جدا از کار کارگردانی‌اش برای من قابل ستادیش است.

گلاب آدینه‌، بازیگر نقش «طوبی» در فیلم «زیر پوست شهر» هم اظهار کرد: فکر می‌کنم تا دنیا دنیاست، طوبی‌ها از پا نمی‌نشینند و آنقدر خودشان را در مواجهه با زندگی قرار می‌دهند تا حق خود را بگیرند.

باران کوثری که در فیلم «خون‌بازی» با رخشان بنی‌اعتماد همکاری کرد نیز گفت: افتخار بازی کردن دوباره جلوی دوربین بنی‌اعتماد را داشتم که البته کم‌کم داشت نگران‌کننده می‌شد که دیگر این فرصت پیش نیاید، اما خوشخبتانه این اتفاق افتاد.

او ادامه داد: در آن روزهای گذشته، بازی کردن در «قصه‌ها» با شرایطی که داشتم مثل یک کتاب راهنما بود و فکر می‌کنم «قصه‌ها» امیدوارترین فیلمی است که در دولت قبلی ساخته شد.

فرهاد اصلانی هم که برای اولین‌بار جلوی دوربین بنی‌اعتماد بازی کرده است، این را افتخاری برای خود دانست و اظهار کرد: او در طول این سال‌ها همچنان در فیلم‌هایش دردمندانه و متعهدانه به کار خود ادامه داده است.

حبیب رضایی هم در این نشست بیان کرد: داشتن سهم در کاری که از رخشان بنی‌اعتماد ثبت می‌شود، مهم نیست، چون کار با او لذت دائمی دارد. من همیشه در پاسخ به این پرسش که چه شخصیت‌های مردی را دوست داشته‌ام بازی کنم، می‌گفتم شخصیت‌های مرد فیلم بنی‌اعتماد. بنابراین اگر فقط همان یک جمله‌ی آخر فیلم (هیچ فیلمی در کمد نمی‌ماند و بالاخره روزی دیده می‌شود) را هم در «قصه‌ها» می‌گفتم، برایم بس بود.

حسن معجونی هم با اظهار خوشحالی از حضور در این فیلم، گفت: نمی‌دانم چرا این فیلم در این مدت نباید اکران می‌شد یا آیا باید حتما از گل و بلبل صحبت می‌کردیم تا نمایش داده شود.

امیر اثباتی، مشاور و طراح صحنه و لباس فیلم «قصه‌ها» در سخنان کوتاهی بیان کرد: «قصه‌ها» یک ضرورت برای سینمای ایران است و صرفا یک فیلم به فیلم‌های سینمای ایران اضافه نمی‌شود، چون نوع نگاه خانم بنی‌اعتماد ضرورتی است که همیشه مسوولان توصیه می‌کنند؛ اما خودشان از نمایش حاصل کار خودداری یا محافظه‌کاری می‌کنند و وظیفه‌شان را انجام نمی‌دهند. در حالی که این فیلم ترجمه‌ی درستی از توصیه به امید است.

مهراوه شریفی‌نیا،‌ محمود کلاری‌، سیامک کلانتری هم درباره‌ی حضورشان در این فیلم و همکاری با رخشان بنی‌اعتماد مطالب کوتاهی را بیان کردند.

همچنین به‌دلیل این‌که مدت‌ها بود رخشان بنی‌اعتماد در جشنواره‌ی فجر حضور نداشت‌، نشست خبری او با تأخیر و حضور جمع زیادی از اهالی رسانه و منتقدان و نیز عکاسان روبه‌رو شد که تقریبا تا بخش‌های میانی جلسه این ازدحام همچنان وجود داشت.