معرفی کتاب «جستارهایی پیرامون مسائل دریای خزر»

نام کتاب: جستارهایی پیرامون مسائل دریای خزر
نویسندگان: دکتر الهه کولایی، شیوا علی‌زاده
ناشر: اداره نشر وزارت امور خارجه، 1394
تعداد صفحات: 276


فروپاشی اتحاد شوروی، تحقق منافع ایران را آسان‌تر نکرد. کشورهای تازه‌استقلال‌یافتۀ ساحلی، برای منابع درآمد مناسب بی‌قرار بودند. قطع یارانه‌های مسکو همۀ آنها را فلج کرده بود. هر سه کشور قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان به دلیل دشواری‌های اقتصادی و نیازهای فوری‌شان، برای بهره‌برداری از منابع انرژی و دعوت از سرمایه‌گذاران خارجی، منتظر تعیین تکلیف رژیم حقوقی نماندند.

با توجه به اهمیت زیست محیطی، اقتصادی و امنیتی دریای خزر برای ایران، بی‌اعتنایی به تحولات پیچیدۀ این منطقه، گزینه‌ای عقلانی نیست. به منظور رویارویی با هر چه که به منافع و اهداف کشور در این حوزه آسیب می‌زند، نهادهای تأثیرگذار بر تصمیم‌های سیاست خارجی باید همه فعالیت‌های کشورهای ساحلی و گفته‌های مقام های مسئول آنها را در مورد مسائل مربوط به این پهنۀ آبی به دقت دنبال کنند و از هدف‌ها و فعالیت‌های قدرت‌های منطقه‌ای و ورامنطقه‌ای در این حوزه به خوبی آگاه باشند.

کتاب پیش‌رو در دو بهره تنظیم شده است: محیط زیست و رژیم حقوقی. بهره اول کتاب دو مقاله در مورد محیط زیست دریای خزر را در بر دارد. اولین مقاله بهره نخست به تهدیدهای زیست¬محیطی در دریای خزر و نقش «کنوانسیون چارچوبی حفاظت از محیط زیست دریای خزر» در رویارویی با آن‌ها پرداخته شده است. کنوانسیون محیط زیست دریای خزر که در تهران امضا شده است، می‌تواند ابزار حقوقی مؤثری برای مبارزه با آلودگی دریا باشد.

دومین مقالۀ این بهره، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، جایگاه حکمرانی خوب در مدیریت یکپارچۀ سواحل دریای خزر و تأثیر آن بر کاهش مشکلات زیست محیطی این دریاچه را بررسی می‌کند.

در سومین مقاله این کتاب به مسائل جمهوری آذربایجان در دریای خزر پرداخته شده است. منابع نفت و گاز این جمهوری، پیشینۀ بهره‌برداری از این منابع در دوران روسیۀ تزاری و اتحاد شوروی، چگونگی توسعۀ میدان‌های نفتی پس از استقلال، قراردادهای متعدد با شرکت‌های غربی، خطوط انتقال انرژی کنونی و در حال ساخت، رویکرد جمهوری آذربایجان در مورد رژیم حقوقی خزر و روابط این کشور با همسایگان خزری، مباحث مطرح شده در این نوشتار است.

در چهارمین مقاله با عنوان «ایران و دریای خزر»، آماری از ذخایر انرژی این دریاچه و برآورد موجود در بخش‌های ایرانی آن ارائه شده است.

در مقالۀ بعد، ابتدا تاریخ طبیعی، اسامی و حوزه‌های آبی خزر، سپس جغرافیای طبیعی و انسانی ترکمنستان، منابع انرژی، میزان تولید و مسیرهای انتقال نفت و گاز بررسی شده است.

فدراسیون روسیه و دریای خزر، موضوع ششمین مقاله است. دیدگاه روسیه در مورد رژیم حقوقی دریای خزر، منابع نفت و گاز روسیه، شبکۀ خط لوله‌های داخلی و صادراتی و روابط این کشور با دیگر کشورهای ساحلی، عناوین فرعی این نوشتار است.

این کتاب با پژوهش و مطالعه گروهی از دانشجویان دوره دکتری مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران که در گرایش آسیای مرکری و قفقاز تحصیل می کنند، تالیف و تدوین شده است. هدف از انجام این مطالعات تکمیل پژوهش های ارائه  شده در کتاب "دریای خزر، چالش ها و چشم اندازها" با تمرکز بر رفتارها و سیاست های هر یک از کشورهای ساحلی بوده است.