رسانه چگونه بازیگر امنیتی کننده می شود؟

علی اسمعیلی اردکانی*- محمد بوعزیزی در واکنش به نحوه برخورد مأموران شهرداری و مصادره چرخ‌دستی سبزی فروش اش در تونس، خود را آتش زد.

پخش خبر و تصاویر این حادثه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خبری، آغاز یک سلسله تحولات اساسی در این کشور و سپس منطقه پرحاشیه و حساس خاورمیانه بود؛ سلسله تحولاتی که تحت عنوان بهاری عربی یا بیداری اسلامی از آن یاد می‌شود و سرنگونی تعدادی از دیکتاتورهای منطقه را موجب شد.

پخش زنده تصاویر نوع خشونت و مواجهه بی‌رحمانه حکومت لیبی با معترضان این کشور در رسانه‌های مختلف جهان اقدامات گسترده ناتو و متحدان عربی‌اش را در پی داشت که تحت عنوان مداخله بشردوستانه به این کشور حمله کردند تا شاید شرایط بهتری را برای مردم این کشور رقم بزنند. پخش زنده اعتراضات و تحولات مصر در میدان التحریر از رسانه‌های مختلف تأثیر مستقیمی بر تصمیم‌گیری و عکس‌العمل قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای مهم در قبال حکومت مصر در پی داشت.

عده زیادی از تحلیل گران، نقش پررنگ رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی در حوزه سیاست حاد جهان معاصر را با توجه به همین دست تاثیرات عمده رسانه در تحولات جهان بود که کلیدی دانستند؛ اما در کنار این نقش مثبت باید از زاویه  دیگری نیز به این موضوع اشاره کرد؛ یعنی زمانی که حمله به برج‌های تجارت جهانی در ایالات‌متحده در سپتامبر 2001 منجر به ارائه تصویری وحشتناک از اسلام و خاورمیانه در رسانه‌های مختلف جهان شد.

تصویری که مقدمات شکل‌دهی به تصویر غیرمنطقی و غیرواقعی از دین اسلام و منطقه خاورمیانه را ایجاد و در ادامه مبنایی برای عملکرد امریکا و متحدانش برای اتحاد و حمله به دو کشور افغانستان و عراق شد. مبنایی که بر اساس آن ضمن شکل‌دهی به یک "دیگری" بزرگ، مقدمات و مشروعیت حضور خود در منطقه خاورمیانه را فراهم کنند؛ بنابراین می‌توان با این توضیحات از کارکرد دوگانه و چهره ژانوسی رسانه صحبت کرد.

به عبارتی رسانه موجب تسریع فرایند واکنش دولت به بحران‌ها و مسائل بین‌المللی می‌شود. با ابزار رسانه می‌توان یک موضوع را امنیتی کرد (بخوانید بیش‌ازحد سیاسی کردن)؛ یعنی یک موضوع رو به‌گونه‌ای جلوه داد که نیازمند اتخاذ تمهیدات اضطراری و انجام اقداماتی فوری ست.

تاثیرگذاری که انجام اقداماتی در تمام سطوح مختلف تصمیم گیری داخلی و خارجی را موجب شود.

 برای مثال یک موضوع مانند افزایش مهاجرت از کشورهای شمال آفریقا به سمت کشورهای اروپایی را با تمرکز برنامه‌ها و پوشش رسانه‌ای قوی در مرکز توجه قرارداد و جهت اتخاذ تدابیری فوری برای جلوگیری از گسترش تهدیدات آن، به تمام سطوح تصمیم گیری سیاست هایی را القاء کرد.

نمونه‌ای از این دست را می‌توان تحت‌فشار قرار دادن دولت‌های اتحادیه اروپا برای اتخاذ سیاست‌های یکپارچه در ارتباط با قوانین مهاجرتی  و جلوگیری از آنچه تهدید هویتی و نژادی کشورهای این اتحادیه خواند می شد، دانست.

بنابراین رسانه‌ها می‌توانند با محور قرار دادن یک سوژه آن را به‌عنوان مهم‌ترین دستور کار امنیتی جهان تبدیل کنند؛ اما باید توجه داشت امنیتی کردن را نمی‌توان به کسی تحمیل کرد. باید به نفع موضوع مدنظر، برای امنیتی کردن آن استدلال کنیم و آن را به دیگران بقبولانیم؛ یعنی اقناع و قبولاندن همراه با رضایت محوری کلیدی در این سیاست خواهد بود.

محوری که با ماهیت و کارکرد رسانه همخوانی کامل دارد. رسانه‌ها می‌توانند با نشان دادن وضعیت بغرنج انسانی در گوشه‌ای از جهان مقدمات بهبود وضعیت آنان را موجب شوند. برای مثال ایجاد وضعیت  بغرنج انسانی در نیجریه، چاد، کامرون، افغانستان، پاکستان، سوریه و عراق و... که توسط گروه‌های تروریستی بوکوحرام، طالبان، داعش و .. برای مردم این کشورها ایجادشده را به عنوانی تهدیدی که باید هر چه سریع‌تر برای رفع آن تلاش شود در مرکز توجهات و اولویت‌های سیاستی کشورها قرار دهند.

 رسانه‌ها یک بازیگر امنیتی کننده برجسته درصحنه جهانی هستند. بازیگری باقدرت بازیگردانی قوی در مسائل مرتبط با حوزه قدرت و سیاست در سطح بین‌المللی.

رسانه‌ها این توانایی را دارند تا دستور کاری برای افراد، گروه‌ها، دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی تعیین کنند که درباره چه چیزی باید اندیشید و چه چیزی را موردتوجه قرارداد.

کوهن در همین رابطه می‌نویسد که در دهه 1990، تلویزیون با به حرکت درآوردن حکومت‌ها با تمرکز بر کودکان قحطی‌زده سومالی و ارائه یک داستان تصویری سفارش داده‌شده، آگاهی نهادهای عمومی ملت را بسیج و حکومت‌ها را وادار کرد به دلایل بشردوستانه سیاست مداخله بشردوستانه را برگزینند، نشان داد.

باز در همین رابطه است که پتروس غالی دبیر کل سابق سازمان ملل اظهار می‌کند: "سی ان ان ششمین عضو شورای امنیت است".  بنابراین با امنیتی کردن یک موضوع، اولویت تهدیدات به‌سوی آن موضوع چرخش یافته و ضمن جلب‌توجه به آن، رفع تزاحمات‌ مرتبط در دستور کار دولت‌ها قرار می‌گیرد؛ کارکردی بدیهی که بنا به ارتباط میان صاحبان رسانه‌ها و منافع آن‌ها در مورد موضوعات مختلف و در زمان‌های مختلف متفاوت خواهد بود.