وام‌گیرندگان سینما چه کسانی هستند؟

حمایت دولتی از سینما در ایران چگونه است؟ درحالی‌که می‌دانیم در کشورهای اروپایی و حتی  هالیوود حمایت‌های بلاعوض دولت‌ها از سینما سال‌هاست به سهولت تولید فیلم‌های سینمایی کمک کرده، در ایران همیشه حمایت‌ها مورد انتقاد واقع شده است.

روز گذشته «ایلنا» گزارشی منتشر کرد با محوریت وام‌های بلاعوضی که بودجه ساخت فیلم‌ها را تشکیل می‌دهند. برپایه این گزارش، فیلم‌های «ایران‌برگر»، «رخ دیوانه» و «روباه» جزء آخرین فیلم‌هایی شمرده شدند که هزینه ساختشان با دریافت وام از «بنیاد سینمایی فارابی» تأمین شده، اما سرنوشت اکران برایشان یکسان رقم نخورده است. در این گزارش آمده: «فیلم مسعود جعفری‌جوزانی با فروش بیش از پنج میلیاردتومانی‌اش به‌راحتی می‌تواند اقساطش با فارابی را تسویه کند. ساخته ابوالحسن داوودی نیز با فروش حدود سه میلیارد تومانی مشکلی با تسویه وامی که از فارابی گرفته، ندارد. اما فیلم سوم که بهروز افخمی آن را کارگردانی کرده و درباره انرژی هسته‌ای است؛ در گیشه سرنوشت چندان خوشایندی نداشت. «روباه» در همان قدم‌های نخستین از گردونه رقابت با چهار فیلم دیگر حذف شد. نهایت فروش این فیلم پس از ٥٠ روز به صدمیلیون تومان هم نرسید. حال محمد پیرهادی، تهیه‌کننده فیلم مانده با پس‌دادن ـ یا ندادن ـ وامی که برای یک فیلم نفروش دریافت کرده است». این در حالی است که بهروز افخمی، کارگردان «روباه»، در گفت‌وگو با «شرق» از اساس دریافت چنین وامی را تکذیب می‌کند و می‌گوید: «برای ساخت این فیلم ما وام نگرفتیم، بنیاد فارابی سرمایه‌گذاری روباه را برعهده داشته و ابدا وامی در کار نبوده». ایلنا همچنین اشاره می‌کند به فیلم‌هایی که یا به دلیل شکست در گیشه یا به این دلیل که علاقه به پرداخت اقساط نداشتند از پس‌دادن وام‌های خود سر باز زدند. به دلیل وجودنداشتن آماری شفاف از میزان وام‌ها و نام فیلم‌ها نمی‌توان میزان دقیقی برای وام‌های عودت‌داده‌نشده، اعلام کرد. اما به اعتقاد امیرحسین علم‌الهدی (مدیر سینمای هنروتجربه) بالای ٧٠ تا ٨٠ درصد این وام‌ها بازپرداختی ندارند که این رقم در سه‌دهه گذشته به رقمی حدود ٢٠٠ تا ٣٠٠ میلیارد تومان می‌رسد.

این در حالی است که مسعود جعفری‌جوزانی بلاعوض‌بودن وامی که بابت ساخت «ایران‌برگر» از بنیاد فارابی گرفته را «دروغ مطلق» وصف می‌کند و در گفت‌وگو با «شرق» ماجرا را چنین شرح می‌دهد: «ما حدود ٥٠٠ میلیون تومان از بنیاد فارابی وام گرفتیم و چون هنوز نتوانسته‌ایم این وام را پرداخت کنیم، فیلممان در گرو آنهاست. به ما گفته شده که مجوز پخش ویدئویی‌اش را تا وقتی این مبلغ را پرداخت نکنیم به ما نخواهند داد». او درباره تأمین سرمایه ساخت «ایران‌برگر» که یک‌پنجم آن مربوط به وام فارابی است، اضافه می‌کند: «ما برای ساخت این فیلم ٢,٥ میلیارد خرج کردیم که سرمایه‌گذاران ما ناهید طیموریان، مجید پازوکی، حسین نجف‌زاده، سحر جعفری‌جوزانی، فتح‌الله جعفری‌جوزانی و حسین طاهری بودند و وامی هم که از بنیاد گرفته شده، ٥٠٠ میلیون تومان بوده و با ما شرط کرده‌اند که اگر می‌خواهید مجوز پخش ویدیوئی فیلم داده شود باید ٣٠ درصد از این مبلغ را بازگردانید». جوزانی همچنین در پاسخ به این سؤال که از وجود چنین وام‌های بلاعوضی باخبر است یا نه می‌گوید: «واقعیت این است که من هرگز در زندگی‌ام هیچ وام بلاعوضی از فارابی، نه دریافت کردم و نه حتی دیده یا شنیده‌ام که کسی چنین وامی از فارابی گرفته باشد. حتی زمان ساخت فیلم «شیر سنگی» دلار ٦٨ تومانی فروختم و این فیلم را با سرمایه دانشجویی ساختم. ولی فارابی در ازای دو میلیون و ٨٠٠ ‌هزار تومان وامی که آن زمان به ما داد و ما نتوانستیم پرداختش کنیم، کلا فیلم را مصادره کرد».

جوزانی حتی از فرضیه وجود چنین وام‌هایی استقبال می‌کند و می‌گوید به شرط برابری، اتفاقا باید در ایران هم همانند کشورهایی نظیر آلمان و فرانسه چنین حمایت‌هایی از سینماگران صورت گیرد. او نظرش را چنین مطرح می‌کند: «دولت باید به سینماگران وام بدهد، همان‌طور که در کشورهایی مثل آلمان و فرانسه دولت‌ها رسما به فیلم‌سازها پول می‌دهند و این یکی از عوامل رونق فیلم‌سازی در این کشورها شده. درحالی‌که متأسفانه در ایران هرگز چنین اتفاقی نمی‌افتد و اگر بنا به چنین حمایت‌هایی هم باشد، همیشه عده‌ای سهم بیشتری دارند».

ایلنا گزارش خود را با همان فرضیه بلاعوض‌بودن وام‌ها، چنین به پایان برده است: «در سال‌جاری، فارابی برای حمایت از فیلم‌های سینمایی، ٢٠ میلیارد تومان با اولویت نگارش فیلم‌نامه در نظر گرفته که با بخشی از این بودجه از تولید ٣٠ اثر سینمایی در قالب اعطای وام حمایت خواهد کرد که سه فیلم سهم ژانر کودک و نوجوان خواهد بود. اما باید دید آیا مدیریت جدید فارابی قصد دارد امسال تغییری در این بستر اعطای وام به وجود آورد و بساط این گنگ‌بازی‌ها را برچیند؟» درحالی‌که از اساس وجود چنین وام‌هایی هنوز مورد بحث است و این سؤال مهم‌تر مطرح است که حمایت‌های دولتی باید به چه صورت باشند تا در عین کمک به رونق روزافزون سینمای ایران، از وجود شائبه‌هایی همچون تبعیض و نابرابری جلوگیری کنند؟

علم‌الهدی اما نگاه دیگری به ماجرا دارد. او می‌گوید: «اگر وامی به سینماگران داده می‌شود حتما باید به خزانه دولت بازگردد. اگر شکل حمایت به شکل سرمایه‌گذاری‌های بلاعوض است که در آن شکل هم باز دولت در سود فیلم سهیم می‌شود. منتها بازگشت یا عدم بازگشت سرمایه‌ها و وام‌ها، مشخص نیست و هرگز شفاف اعلام نمی‌شود. همان‌طور که در حوزه سینما و کشاورزی و دیگر حوزه‌ها هم حمایت‌ها مشخص نمی‌شوند. وقت آن رسیده که اگر شفاف‌سازی به ضرر سینما نیست، و مصالح سینما را دربر دارد، یک شفاف‌سازی در آمارها صورت گیرد...».