داستان داعش/ قسمت سوم

در قسمت سوم سلسله گزارش‌های "داعش در سال 93" به انتشار بخشی از روند تحرکات داعش در عراق می‌پردازیم که به وقایع عراق از اواسط تابستان 93 به بعد مربوط می‌شود؛ دوره‌ای که در واقع آغاز افول داعش در عراق به حساب می‌آید.

در دو بخش قبلی دیدیم که با رسیدن داعش به دروازه‌های اربیل و ورود ایران و آمریکا به نبرد با داعش، نیروهای عراقی به مرور توان خود را باز یافتند و توانستد اقدامات موثری برای متوقف کردن داعش انجام دهند.

همزمان با کمک‌های ایران و حملات هوایی پراکنده آمریکا و نیز ورود نیروهای حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) و کردهای سوریه به جبهه نبرد و قرار گرفتن آنها در کنار پیشمرگ‌های عراقی باعث شد که داعش از تاریخ 22 مرداد 93 آرام آرام از مناطق تحت تصرف خود در اقلیم کردستان عقب‌نشینی کند. 26 مرداد نیز پیشمرگ‌ها توانستند بخش‌های کلیدی سد موصل را از اشغال داعش درآورند و بازپس‌گیری مناطق تحت کنترل داعش را آغاز کنند که در واقع آغاز روند شکست‌های داعش پس از دو ماه پیروزی‌های بی‌وقفه بود.

در هشتم شهریور 93 نیز ارتش عراق با همراهی گروه‌های مسلح شیعه، پیشمرگ‌های کرد و شبه‌نظامیان محلی توانست شهر شیعه‌نشین آمرلی را از کنترل داعش خارج کند که اولین عملیات مشترک نیروهای عراقی برای بازپس‌گیری مناطق تحت کنترل داعش به شمار می‌آید.

در عرصه بین‌الملل نیز جهان که با پیشروی‌های بی‌وقفه داعش غافلگیر شده بود، تلاش‌های خود برای یافتن راهکاری جهت رویارویی با این گروه را تشدید کرد تا اینکه در 24 شهریورماه 93 در نشستی در پاریس، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که ائتلافی متشکل از 40 کشور جهان از جمله چندین کشور عربی و اسلامی برای رویارویی با داعش شکل گرفته است. این ائتلاف بعدها به 60 کشور گسترش یافت و عملیات نظامی خود علیه داعش را آغاز کردند.

از این تاریخ به بعد روند شکست و عقب‌نشینی داعش ابتدا در شمال عراق و به ویژه در استان دیالی و صلاح‌الدین شدت گرفت تا کم‌کم دایره عقب‌نشینی این گروه به مناطق جنوبی‌تر و سپس به استان الانبار در غرب و مرکز این کشور رسید.

از اواسط تیرماه و با شدت گرفتن فعالیت‌های ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا علیه داعش، بسیاری از فرماندهان این گروه و ادوات نظامی آنها هدف قرار گرفت که به گفته جان آلن، هماهنگ‌کننده ائتلاف بین‌المللی بیش از نیمی از فرماندهان ارتش داعش در این مدت توسط جنگنده‌های ائتلاف شکار شدند.

در دوم مهر 93 داعش که درحال زوال بود دست به حمله شیمیایی با استفاده از گاز کلر در شهر ضلوعیه و سپس علیه عشایر بنی سعد در جنوب استان صلاح الدین زد. این حمله‌ها منجر به خفگی و مسمومیت ده‌ها تن از مردم و نیروهای داوطلب شد.

چهارشنبه 9 مهر بود که داعش ضربه سختی خورد و نیروهای پیشمرگ اعلام کردند که به همراه نیروهایی از عشایر منطقه توانستند گذرگاه استراتژیک "ربیعه" را در مرزهای عراق و سوریه از داعش پس بگیرند. این گذرگاه مسیر استراتژیک داعش برای نقل و انتقال نیرو و تجهیزات بین عراق و سوریه محسوب می‌شد. داعش بعدها با چندین عملیات انتحاری تلاش کرد ربیعه را از کردها پس بگیرد اما موفق نشد.

در 24 آبان 93 پس از هفته‌ها درگیری میان نیروهای دولتی و شبه نظامیان داعش در اطراف پالایشگاه و شهر بیجی، مسئولان عراقی اعلام کردند که پالایشگاه بیجی، بزرگترین پالایشگاه نفت عراق را به طور کامل از دست داعش آزاد کرده‌اند و این پالایشگاه در اختیار نیروهای دولتی است.

این خبر را رائد الجبوری، استاندار صلاح الدین اعلام کرد که به عنوان یک ضربه مهلک نه از لحاظ نظامی بلکه از جنبه اقتصادی و خدماتی برای داعش محسوب می‌شد. داعش از فرآورده‌های این پالایشگاه برای راضی نگه داشتن ساکنان مناطق تحت تصرف خود به ویژه در موصل و تکریت استفاده می‌کرد و روزانه مقادیر زیادی از مشتقات نفتی آن را می‌فروخت که درآمدزایی بسیار بالایی برای این گروه داشت.

همزمان عملیات مشترک ارتش و نیروهای مردمی در سامراء نیز ادامه داشت و 25 آبان فرمانده عملیات این شهر اعلام کرد که شهر سامراء و اطراف آن به طور کامل به کنترل ارتش درآمده است و داعش عملا توان گلوله باران شهر به ویژه اطراف حرمین عسکرین را از دست داد.

در دوم آذر 93 نیز منابع عراقی اعلام کردند که نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان شهر جلولا در استان دیالی و در نزدیکی مرز ایران را از چنگ داعش درآورده‌اند. همزمان ارتش عراق نیز شهر سعدیه را در این استان آزاد کرد.

در 28 آذرماه 93 نیز داعش ضربه دیگری این بار از دست پیش‌مرگ‌های کرد دریافت کرد و رییس شورای امنیت ملی اقلیم کردستان عراق اعلام کرد که نیروهای پیشمرگ توانسته‌اند مسیرهای منتهی به کوه‌های سنجار را به کنترل درآورند. روزهای پس از این تاریخ هزاران ایزدی که در کوه‌های سنجار محاصره شده بودند آزاد شدند و داعش با دادن تلفات بسیار مناطق وسیعی از این شهرستان مرزی با سوریه را از دست داد.

روند پیشروی‌های کردها و ارتش عراق با حضور نیروهای داوطلب مردمی سرعت گرفته بود و هر روز داعش مناطق بیشتری از شهرها و روستاهای تحت تصرف خود را از دست می‌داد تا اینکه با شروع یک عملیات بزرگ از سوی ارتش عراق در استان دیالی که با همراهی نیروهای داوطلب مردمی انجام شد، این استان به عنوان تنها منطقه مرزی عراق با ایران در چهارم بهمن 93 به صورت کامل پاکسازی شد و راه برای عملیات صلاح‌الدین که بزرگترین عملیات ارتش عراق از زمان قدرت گرفتن داعش محسوب می‌شود، هموار شد.

پیروزی‌های ارتش و نیروهای مردمی در هفته‌های بعد سرعت بیشتری به خود گرفت به گونه‌ای که تا 23 بهمن 93 بیش از هزار کیلومتر مربع از اراضی تحت اشغال داعش به ویژه در شرق و شمال عراق از اشغال داعش خارج شده بود.

اما بزرگترین عملیات ارتش عراق علیه داعش در اوایل اسفند 93 آغاز شد که کارشناسان از آن به عنوان سرآغاز امحای داعش نام می‌برند. در ساعات پایانی این روز حیدر العبادی، نخست وزیر عراق دستور آغاز عملیاتی را صادر کرد که هیمنه داعش در عراق را به طور کلی درهم شکست و تعداد زیادی از نیروهای داعش در این عملیات کشته شدند.

با این فرمان بیش از 30 هزار نیروی ارتش، داوطلب‌های مردمی، نیروهای عشایری و ساکنان محلی از سه محور به سمت صلاح الدین حرکت و ظرف چند روز بخش‌های وسیعی از این استان را آزاد کردند. نیروهای عراقی در چهار روز اول توانستند 97 شهرستان، شهر و روستا را در این استان پاکسازی کرده و به پیشروی‌ برای پاکسازی کامل استان ادامه دادند.

فرماندهی عملیات سامراء در 16 اسفند اعلام کرد که ارتش با کمک نیروهای داوطلب مردمی و عشایر منطقه توانسته‌اند شهرستان الدور و جاده مواصلاتی آن با استان کرکوک، فرودگاه شهر الدور و چند روستا در حد فاصل شهر الدور تا جنوب تکریت را از وجود تروریست‌ها پاکسازی کنند. با کنترل نیروهای عراقی بر مسیر الدور و تکریت، راه امدادرسانی تروریست‌ها بسته شده است.

نیروهای عراقی در ادامه پیشروی‌های خود در استان صلاح‌الدین در 18 اسفند ماه کنترل شهر العلم، البوعجیل و همچنین ورودی‌های شهر تکریت را در استان صلاح‌الدین به دست گرفتند.

پس از گذشت 10 روز از آغاز عملیات پاکسازی استان صلاح‌الدین، ارتش عراق به همراه نیروهای داوطلب مردمی و با پشتیبانی جنگنده‌های نیروی هوایی مهمترین مرحله عملیات یعنی آزادسازی تکریت، مرکز استان صلاح‌الدین را در 19 اسفند آغاز و تمامی ورودی‌های تکریت را تحت کنترل خود درآورده‌اند.

نیروهای پیشمرگ و داوطلب مردمی عراق در 27 اسفند کنترل شهرستان داقوق را پس از آزادسازی روستاهای وابسته به آن در جنوب کرکوک در دست گرفتند تا بتوانند امنیت را در مسیر بین‌المللی بغداد به شهرهای شمالی عراق، برقرار سازند.

عملیات ارتش در شهر تکریت تا زمان تهیه این گزارش همچنان ادامه دارد و این شهر تقریبا به کنترل نیروهای دولتی درآمده است و تنها تعداد اندکی از اعضای داعش در تکریت باقی ماندند و بقیه آنها یا کشته شدند و یا از راه‌های باقیمانده به سمت مناطق غربی و شمال غربی شهر عقب‌نشینی کرده‌اند. داعشی‌ها پس از عقب‌نشینی پل الفتحه که شمال و جنوب رود دجله را به هم متصل می‌کرد، منفجر کردند تا راه ارتباطی تکریت با شهر الحویجه قطع شود.

تله‌ها و مین‌های کارگذاشته شده در وجب به وجب تکریت به علاوه تک‌تیراندازهای داعش پیش‌روی ارتش و نیروهای مردمی را متوقف کرده و آنها منتظر رسیدن نیروهای متخصص برای خنثی کردن بمب‌ها هستند.

در پی شکست‌های داعش در استان صلاح‌الدی این گروه به دیگر تاکتیک‌های خود که غالبا در زمان شکست به آنها رجوع می‌کند روی آورده است. مهم‌ترین این تاکتیک‌ها حملات انتحاری، کاشت بمب‌های کنار جاده‌ای حاوی مواد سمی و گشودن جبهه‌های جدید در دیگر نقاط است.

در همین راستا داعش حملات خود به شهر رمادی و مناطق اطراف آن در استان الانبار را افزایش داد و به درگیری‌های شدیدی با نیروهای امنیتی و پلیس حاضر در این منطقه پرداخت. همزمان حملات این گروه در شمال سوریه و در مناطق کرد‌نشین نیز افزایش یافت. داعش تلاش داشت تا با گسترش جبهه‌های جنگ تمرکز آتش بر روی نیروهای خود در صلاح‌الدین را کاهش دهد.

مسوولان داعش خود نیز به شکست در تکریت اذعان کرده‌اند و فرماندهان میدانی ارتش عراق می‌گویند عملا تکریت سقوط کرده و داعش تنها برای وارد آوردن تلفات بیشتر به نیروهای عراقی، تعدادی از نیروهای خود را در شهر نگه داشته تا به شکل انتحاری تا پای جان و تمام شدن مهمات خود در شهر بمانند و سعی کنند به نیروهای وارد شده به این شهر تلفات بیشتری وارد کنند.