اوکراین و چالش پیوستن به ناتو

تصویب طرح «خروج از بی طرفی» توسط پارلمان اوکراین در دوم دی، بار دیگر نشان داد که بحران در این کشور نه تنها فروکش نکرده بلکه دورنمای وضعیت سیاسی و امنیتی این کشور، بر پایه تداوم چالش های مزمن قرار گرفته است.

وضعیت سیاسی و امنیتی اوکراین از زمان آغاز بحران در آبان ماه 1392، نه تنها رو به ثبات حرکت نکرده بلکه بحران همواره در وضعیت بیشینه ای قرار داشته و فضای این کشور حتی با مذاکرات رسمی اوکراین و روسیه نیز آرامش به خود ندیده است. 

آنچه در این میان از اهمیت گسترده ای برخوردار بوده، نوع نگاه مسکو به اوکراین و برآیندهای راهبردی آن است. از دید روس ها، اوکراین کشوری است که نقطه ارتباطی روسیه و اروپا را شکل می دهد و طی این سال ها به عنوان منطقه حایل راهبردی میان روسیه و غرب بوده است و برای مسکو، بیش از آن که خود این کشور اهمیت داشته باشد، جهت گیری سیاسی و راهبردی آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. 

اوکراین برای سال های طولانی تلاش کرده است تا این همزیستی مسالمت آمیز و بی طرفی خود را حفظ کند و در سال 2010 م (1389) «ویکتور یانوکویچ» رییس جمهوری وقت اوکراین، قانونی را امضا کرد که به موجب آن، این کشور به کشورها و سازمان های دیگر وابستگی ندارد.

اما روز سه شنبه دوم دی پارلمان اوکراین، با 303 رای موافق در برابر هشت رای مخالف، به وضعیت غیرمتعهد و بیطرفی این کشور در قبال عضویت در سازمان ها و ائتلاف های نظامی پایان داد؛ وضعیتی که به نظر می رسد می تواند مسیر را برای عضویت این کشور در سازمان «آتلانتیک شمالی» (ناتو) باز کند. با این حال، «پترو پروشنکو» رییس جمهوری اوکراین، در نامه خود به پارلمان تاکید کرده که عضویت در پیمان ناتو تصمیمی است که مردم این کشور باید در یک همه پرسی درباره آن نظر دهند.

در این چارچوب، واکنشی که مسکو به این مصوبه پارلمان اوکراین داشت، قابل پیش بینی بود. در این زمینه «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه، در نخستین واکنش به این موضوع اعلام کرد که «اقدام پارلمان در تغییر وضعیت غیرمتعهد، اقدامی غیرسازنده بوده و سبب ساز تشدید تنش می شود».

در دیگر سو، اما سازمان ناتو به گرمی از این مصوبه پارلمان اوکراین استقبال کرد و روز سه شنبه با انتشار بیانیه ای، آمادگی خود را برای پذیرش این کشور در این سازمان در چارچوب قوانین آن اعلام کرد. در بیانیه ناتو آمده است: «همانگونه که سال 2008 در بخارست توافق شد، درب های سازمان ما باز است و اوکراین در صورتی که درخواست پیوست به ناتو را مطرح کند و با استانداردهای سازمان انطباق داشته باشد، یکی از اعضای ما خواهد شد».

البته بسیاری اعتقاد دارند که پیوستن اوکراین به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با وجود بحران های سیاسی، امنیتی و مرزی، در شرایط کنونی به سختی ممکن خواهد بود. 

در این زمینه، از دیدگاه «محمود شوری» مدیرکل مطالعات اوراسیای مجمع تشخیص مصلحت نظام، در چارچوب اساسنامه ناتو، کشورهایی که دچار مشکل تجزیه طلبی هستند، نمی توانند به عضویت این سازمان درآیند. 

وی با تاکید بر اینکه عضویت اوکراین در ناتو به هیچ وجه رخ نخواهد داد، می افزاید: «تصویب قانونی در پارلمان اوکراین مبنی بر اینکه دیگر کشوری غیرمتعهد نیست، بیشتر گرفتن زهر چشم از روسیه است تا امری قابل اجرا، ولی در آینده نزدیک باید منتظر واکنش شدیدتر روس ها در خصوص اوکراین باشیم. همچنین ناتو به خوبی می داند که عضو شدن اوکراین در این سازمان، گذاشتن بنای سنگی است که امکان برداشتن آن در آینده وجود نخواهد داشت».

در این چارچوب به نظر می رسد، اوکراین تلاش می کند تا از طریق چنین راهکارهایی و با ایجاد فضای راهبردی برای خود، فشار بر دولت پوتین را افزایش دهد؛ چراکه از دید «کی یف»، فشار بر روسیه به منزله کاهش تنش در شرق اوکراین خواهد بود. 

در فرجام، می توان گفت با تصویب طرح خروج از وضعیت «بی طرفی» در پارلمان اوکراین، با وجود شرایط کنونی یعنی «تداوم تنش در درون و فشار از بیرون»، این کشور به این نتیجه رسیده که بایستی تلاش بیشتری را برای خروج از «بحران چالش ها» انجام دهد، اما به نظر می رسد که این مصوبه به دلیل تداوم مزمن بحران سیاسی- اقتصادی و امنیتی در این کشور، نه تنها وضعیت کنونی کی یف را بهبود نمی بخشد بلکه می تواند ثبات نسبی ایجاد شده طی ماه های گذشته را نیز کم رنگ تر کند.