فصل جدید هاوانا

وقتی خبر مورد نظر اعلام شد زنگ‌های کلیساها در هاوانا به صدا درآمدند. کوبایی‌ها که نور امید در دل‌هایشان پدیدار شده بود، در خیابان‌ها جشن گرفتند. اما اکثر اهالی کوبا صبورانه منتظرند تا ببینند در آینده چه پیش می‌آید. خبر موردنظر این بود: «آمریکا پس از ٥٠سال به نشانه آشتی و شروع روابط با کوبا دست داد.» کوبا سال‌های طولانی جزو فهرست سیاه سیاست خارجی آمریکا بود.

در این مدت آمریکا روابط خود را حتی با چین کمونیست و ویتنام بهبود بخشیده بود؛ ویتنامی که آمریکا سابقه جنگی خونین با آن را دارد؛ جنگی که در آن بیش از ٥٠هزارآمریکایی جان خود از دست دادند.

اما رابطه با کوبا که دیگر خطری برای آمریکا به حساب نمی‌آمد، طی جنگ‌سرد، الکن و یخ‌زده باقی ماند؛ یعنی از زمانی که اولین تحریم اقتصادی آمریکا در سال١٩٦١ علیه هاوانا اعمال شد. اما بعد از آنکه «باراک اوباما» رییس‌جمهوری آمریکا ١٧دسامبر از تغییر روابط با کوبا سخن گفت، حالا سران دوکشور به‌زودی برای بازگشایی سفارتخانه‌هایشان و از سرگیری روابط دیپلماتیک بر سر میز مذاکره خواهند نشست.

حال که آمریکا قصد دارد تا روابطش با کوبا را وارد فاز جدیدی کند، با کشوری روبه‌روست که در سال‌های گذشته شاهد تغییرات اقتصادی چشمگیری بوده است. از زمان ریاست‌جمهوری «رائول کاسترو» که سال٢٠٠٨ جانشین «فیدل کاسترو»ی بیمار شد، تغییرات زیادی در اقتصاد کوبا به وجود آمد و بیش از ٥٠٠هزارکارگر از بخش دولتی به بخش خصوصی منتقل شدند.

حالا برای اولین‌بار کوبایی‌ها می‌توانند خانه‌ها و ماشین‌های‌شان را خرید و فروش کنند. هرچند بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند سرعت تغییراتی که رائول کاسترو برای اقتصاد کوبا فراهم آورده، کُند و بی‌شتاب است. رائول کاسترو از ابتدای روی‌کارآمدنش به دنبال روابط نزدیک با آمریکا بود و در دهه‌های گذشته اقتصاد بیمار کشورش را با کمک‌های مالی ونزوئلا گره زده بود؛ کمک‌هایی که غالبا از طریق فروش نفت ارزان به کوبا صورت می‌گرفت. اما افت قیمت اخیر نفت، اقتصاد ونزوئلا را هم دچار رکود کرده است و این یار دیرینه هاوانا دیگر توانی برای کمک ندارد.

اکنون مقامات کوبایی نگران روند مذاکرات و شکست تلاش‌های دیپلماتیک هستند. اگر اقتصاد کوبا به سقوط و رکود خود ادامه دهد، خطر مهاجرت از کوبا جدی‌تر از گذشته خواهد شد. تنها در سال گذشته حدود ٤٠هزارکوبایی از این کشور مهاجرت کردند که این رقم در آینده بیشتر هم می‌شود.

پس می‌توان فهمید که چه چیزی کاسترو را متقاعد به عادی‌سازی روابط با آمریکا کرده است. هرچند رابطه با آمریکا قطعا نتایج فوری نخواهد داشت، اما به‌مرور باعث گسترش تجارت، همکاری و ارتباط بیشتر با آمریکا و ایجاد فرصت‌های تجاری گسترده‌تر خواهد شد. دیپلمات‌های کوبایی اعتقاد دارند مهم‌ترین مساله آن است که با توافق اخیر، واشنگتن این پیغام مهم را به جهان داده که کشورها از حیث سیاسی و اقتصادی با کوبا ارتباط بگیرند.

در حال حاضر، اوباما با استفاده از نفوذش می‌تواند تحریم‌هایی از قبیل محدودیت سفر به کوبا، صادرات مصالح ساختمانی، وسایل کشاورزی و تجهیزات ارتباطی را لغو کند و از این پس آمریکایی‌ها قادر خواهند بود تا از کارت‌های اعتباری‌شان در کوبا استفاده کنند. دولت آمریکا همچنین آماده است تا کوبا را از فهرست کشورهای حامی تروریسم خارج کند. این در حالی است که همه امیدوارند تا به دنبال توافق اعلام‌شده در سال٢٠١٥ و افزایش پهنای اینترنت، کوبا به دهکده جهانی دسترسی وسیع‌تری داشته باشد. از سوی دیگر، قوانین بانکی نیز در حال تغییرند و سقف میزان انتقال وجه از خارج کوبا به داخل بیشتر شده است.

اگر تحریم‌ها به طور کامل برداشته شوند، کشاورزان، تولیدکنندگان خودرو، روسای خطوط مسافربری، مدیران هتل‌ها و سازندگان تجهیزات ارتباطی در آمریکا فرصت حضور در کوبا را پیدا می‌کنند. فروش بیشتر برنج، ذرت، سویا و مرغ‌های یخ‌زده نیز به سود آمریکا خواهد بود. کوبا در حوزه مسکن، جاده‌سازی و کارخانه‌سازی نیز نیازمند سرمایه‌گذاری است و واشنگتن می‌تواند برای هاوانا گزینه خوبی باشد. «کریستوفر سباتینی»، استاد دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه «کلمبیا» آمریکا بر این باور است که اوباما و کاسترو سر همه‌چیز به توافق نمی‌رسند اما تلاش‌شان را می‌کنند تا هریک از دیگری، چیزی به دست بیاورد البته چارچوب دیپلماسی بر همین پایه استوار است».

برای اوباما نیز این مسیر دشواری‌های خود را دارد؛ او با اتخاذ این تصمیم با جمهوریخواهان آمریکایی وارد چالش جدی شده است و برای به‌کرسی‌نشاندن حرفش، کار سختی را پیش رو دارد. ناگفته پیداست که بعد از سال‌ها برنامه‌ریزی بدون انعطاف بازار در کوبا و بیش از نیم‌قرن تحریم، بازگشت روابط اقتصادی به‌حالت عادی، مستلزم فرآیندهایی پیچیده و زمان‌بر است. اکنون، هم آمریکا باید قوانین و مقرراتش را تغییر دهد و هم کوبا باید اقتصادی تشکیل دهد که پذیرای سرمایه‌های خارجی باشد.