از متکدیان شیک‌ پوش تا گدایی پیامکی!

امروزه با متکدیان مسافر، خواننده، نسخه‌دار، خانوادگی، وارداتی، شیک‌پوش،گرسنه، بی‌زبان و اخیراً گدایی پیامکی و... روبرو هستیم که رشد و گسترش این پدیده‌ی نازیبا در شهرها خودنمایی می‌کند.

بخشی از مطالعات مقطعی و روبنایی روی این پدیده، درباره‌ی مسائلی نظیر درآمد، مسکن، فقر مادی، فقر فرهنگی، ناکامی اقتصادی، نابسامانی اجتماعی، و سرانجام، دستگیری و بازپروری سخن می‏‌گوید.

عده‏‌ای سعی کرده‏‌اند این مشکلات و مخاطرات را تعدیل کنند و در نتیجه، آن را به گردن فرد انداخته نشان دهند که تکدی‌گری امری طبیعی و پذیرفتنی است که می‏‌شود آن را نادیده گرفت و با آن کنار آمد.

برخی محققان ضمن بررسی‌های خود به ریشه‏‌ها، شیوه‏‌ها، انگیزه‏‌ها، پیامدها و راه‌های برطرف کردن تکدی‏‌گری، نظر داشتنه‏‌اند، این ریشه‏‌ها شامل پیری و از کارافتادگی، مسائل خانوادگی، اعتیاد، مهاجرت، معلولیت و... می‏‌شود. با این حال، این مسائل از جنبه‏‌های اجتماعی، فرهنگی، روانی، اقتصادی و بعضاً اجتماعی از جمله، جامعه‌شناسان، مطرح بوده است که:

علل پیدایش تکدی چیست؟ شرایط و عواملی که موجب ظهور چنین پدیده‏‌ای می‏شود کدام است؟ چه سازمانی مسؤول مبارزه با تکدی است؟ علل اصلی تکدی را چگونه می‏‌توان شناخت؟ تکدی با چه عوامل و شرایطی رابطه نزدیک و تنگاتنگ دارد؟ پاسخگویی به پرسش‌هایی از این قبیل بدون اطلاعات آماری دقیق و کافی در این زمینه‏‌ها و تحلیل‌های جامع و مبتنی بر اصول جامعه‏‌شناسی ممکن نیست و احیاناً نتیجه‏‌ای که به دست می‏‌دهیم بسیار محدود خواهد بود و با دیده‌ی تردید باید به آن نگریست.

یکی از مسائل مورد توجه مطالعات جامعه‌شناسی، است که با ساخت‌های اجتماعی- اقتصادی هر جامعه‌ای در ارتباط است.

تکدی‌گری در شهر‌ها از معضلات اجتماعی است، آنان که با گدایی کردن حیات می‌گذرانند، نه تنها به کار تولیدی نمی‌پردازند، یا خدمتی ارائه نمی‌دهند، بلکه در مسیر‌های انحرافی قدم می‌گذراند. در این حالت، جامعه‌، آسیب‌دیده و مغشوش می‌شود و در نهایت راه برای هنجارشکنی هر چه بیشتر باز می‌شود.

منظره‌ی هزاران متکدی که در نهایت ذلت و با ارائه‌ی اندام‌های از کار‌افتاده و زخمی، ... در گوشه‌ گوشه شهر‌ها پدیدار می‌شوند، دال بر فقر، زوال منابع انسانی و همه‌ نوع آمادگی در راه تکوین و بسط انواع جرائم است.

در این حال باید گفت که هر چند علت کشیده شدن برخی به تکدی‌گری فقر و نیاز مالی افراد و بیکاریست اما آنچه مشخص است در واقع درصد کمی از گداها از روی احتیاج به تکدی‌گری رو می‌آورند.

آنچه جالب است مافیای تکدی‌گری و عملکرد باندی گسترده‌ی این گروه‌ها در شهرهایی نظیر تهران است، طوری‌که شمار فراوانی از متکدیان ساعت کار، محل و موقعیت از پیش تعیین شده برای تکدی‌گری دارند و به‌صورت دسته‌جمعی و سازمان یافته و زیر مدیریت افراد سودجو، تکدی‌گری می‌کنند و گاه درشهرهای بزرگ برای گریز از قانون به دستفروشی تغییر ماهیت می‌دهند و با فروش فال، گل، تمیز کردن شیشه خودرو و... در بسیاری از موارد شهروندان را با وجود عدم نیاز مجبور به خرید کالای گران خود می‌کنند.

در واقع رویکرد مقابله با این آسیب اجتماعی نیازمند اهتمام ویژه و همکاری نهادهای مسئول با رویکردهای نوین در برابر برخورد با متکدیان است و ازسویی دیگرنیازمند فرهنگ‌سازی در میان مردم (عدم کمک به این نیازمندان غیر واقعی) و انجام اقدامات حمایتی، مشاوره ای و...اعطای فرصت‌های بیشتر به متکدیان برای باز گشت سالم به جامعه است.

«عفت دلاکه» معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) گفت: بسیاری از انواع تکدی‌گری، بر اساس عوامل روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به وجود می‌آید و محصول ساختار اجتماعی و نارسایی‌های ناشی از آن است.

وی افزود: با توجه به مطالعات انجام شده، به طور کلی عوامل مؤثر در ایجاد و گسترش پدیده‌ی تکدی را می‌توان در دو عامل عمده عوامل اجتماعی – اقتصادی و علل روانی و فردی خلاصه کرد.

دلاکه درخصوص عوامل «اجتماعی – اقتصادی»، اظهار کرد: گدایی یک زائده‌ی اجتماعی است که در پیدایش آن چند عامل فقدان اشتغال و کار، نداشتن مهارت و فنون شغلی و حرفه‌ای فقر مادی، پیری و از کار افتادگی، رخوت و سستی، اعتیاد، معلولیت و بیماری، مسائل خانوادگی از قبیل پاشیده شدن خانواده، مهاجرت از روستا به شهر، نابسامانی‌های اقتصادی از قبیل کمی درآمد در برخی مشاغل، بالابودن هزینه زندگی و ضعف دخالت دارند.

معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان‌جنوبی گفت: فرهنگ حاکم بر خانواده‌های متکدیان، شکاف عمیق طبقاتی و ... از جمله این عوامل به شمار می‌روند.

دلاکه با بیان اینکه علل اجتماعی دیگر گدایی مربوط به کمبودهایی است که بر اثر نارسایی‌های موجود در جامعه به‌وجود می‌آید، افزود: برخی گدایان محصول نابسامانی‌های اجتماعی هستند، بدین معنی که جامعه نتوانسته افراد سالخورده و عاجز، معلول، یتیم و امثال آنان را در مراکز مناسبی سامان بخشد و برای آنان زندگی انسانی مناسب را فراهم کند.

وی با بیان اینکه علل روانی و فردی نیز نقش مؤثری در بزهکاری و تکدی‌گری دارد، تصریح کرد: شرایط فردی چیزی جز نتیجه شرایط محیط زیست و اثرات اجتماعی است و موجد استعدادهای جرم‌زا و گرایش‌های انحرافی در نزد افراد می‌شود.

معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان‌جنوبی گفت: براساس نتایج به دست آمده از تحقیقات متعدد، درصد قابل ملاحظه‌ای از افراد متکدی، از اختلالات شدید روانی رنج می‌برند.

دلاکه ادامه داد: از این دیدگاه، اختلال روانی، کم و بیش، در فردی شکل می‌گیرد و به ظهور می‌رسد که بر اثر حوادث غیر مترقبه، روحش آزار دیده باشد.

وی اظهار کرد: نتیجه این تاثیرات سوء، رو آوردن شخص به دست درازی و اختلالات رفتاری است که زمینه‌ی انجام عمل تکدی‌گری را تسهیل می‌کند.

وی ادامه داد: دیوانگان و آنان که تعادل قوای خود را- چه به صورت ژنتیکی و چه بر اثر عوامل محیطی - از دست داده‌اند از کسانی هستند که به گدایی می‌پردازند، بدون آنکه که الزاماً درکی اقتصادی همانند دیگر متکدیان از این عمل داشته باشند. این دسته ازافراد به علت عدم پذیرش اجتماعی و تحمل نشدن از سوی وابستگان خویش، به صحنه‌ی تکدی پرتاب می‌شوند.

معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان‌جنوبی با بیان اینکه تکدی‌گری را باید زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی متعددی قلمداد کرد، گفت: بیشتر بررسی‌های انجام شده، از رابطه میان گدایی و اعتیاد، بزهکاری، خودکشی، می‌خوارگی، روابط جنس(فساد و فحشا)، لاابالی‌گری، سرقت، و... حکایت می‌کنند.

دلاکه اظهار کرد: علت‌های دیگری مانند فقر مادی و ناکامی اقتصادی، فقر فرهنگی، اعتیاد، رخوت و سستی، مهاجرت، معلولیت، بی‌مهری و ... ممکن است، موجب شود که جوان یا سالمندی به گدایی رو آورد.

وی ادامه داد: گاهی حتی کمبود درآمد در برخی مشاغل و زیاد بودن هزینه زندگی نیز ممکن است، چنین عارضه‌ای را پدید آورد و به دنبال آن شخص به گروه‌های بزهکار بپیوندد و به انواع انحرافات اجتماعی رو آورد.

معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی خراسان‌جنوبی گفت: با این حال تکدی، به تنهایی، عامل انحرافات آنها نیست بلکه بسیاری از علل دیگر در پدید آمدن این وضع دخالت دارند.

دلاکه با بیان اینکه اگر چه حدود 11 ارگان موظف شدند که با پدیده تکدی‌گری برخورد کرده و آن را ساماندهی کنند، افزود: اما در کنار آن‌ها موسسات حمایتی و سازمان‌های مردم نهاد توانسته‌اند با شناسایی افراد در معرض خطر و یا پذیرش افراد نیازمند با استفاده از کمک‌های مردمی در قالب‌های متفاوت اقدامات موثری را بردارند.

وی ادامه داد: شماری از افراد جامعه براساس وظیفه‌ی شرعی به فقرا و مستمندان کمک می‌کنند، تعدادی دیگر براساس وظیفه‌ی انسانی و نوعی دوستی و نیز گروهی به این علت که نیازمند بودن را یک نقص اجتماعی دانسته، خود را در برطرف کردن این نقیصه مسئول می‌دانند و تعدادی نیز کمک‌های خود را با نیت نذر و صدقه انفاق می‌کنند.

دلاکه اظهار کرد: در هر حال هر چند علت کشیده شدن برخی به تکدی‌گری فقر و نیاز مالی افراد و بیکاری است که این موسسات می‌توانند در این زمینه اقدامات موثری بردارند، اما آنچه مشخص است در واقع درصد کمی از گداها از روی احتیاج به تکدی‌گری رو می‌آوردند و تعداد زیادی از متکدیان به صورت سازمان یافته و عملکرد باندی اقدام به تکدی‌گری در شهرها می‌کنند.

وی یادآور شد: اقدامات موسسات حمایتی کافی نیست و باید سازمان‌های مسئول نقش خود را ایفا کرده و نسبت به ریشه‌کن کردن این پدیده اقدام کنند.

«سعید کسرائی‌نیا» سخنگوی مجمع فعالان فرهنگی خراسان‌جنوبی نیز با بیان اینکه تکدی‌گری دو علت عمده دارد، به ایسنا گفت: اول عدم توزیع عادلانه سرمایه که موجب بروز فقر در جامعه شده که این افراد از سر نیاز دست به تکدی‌گری می‌زنند، اما دسته‌ی دوم کسانی هستند که از اعتماد و اعتقادات دینی مردم سوءاستفاده کرده و به‌عنوان یک شغل و یک تجارت به موضوع تکدی‌گری نگاه می‌کنند.

وی افزود: گروه نخست از انسان‌های شریف و قابل احترام جامعه هستند که در چرخه‌ی روزگار نتوانسته‌اند به یک حد معمول از درآمد برسند و به علت مشکلات متعدد دچار فقر مالی شده‌اند که وظیفه دولت و انجمن‌های خیریه شناسایی و تکریم این افراد و خانواده‌ها از طرق مختلف است.

کسرائی‌نیا اظهار کرد: اما آنکه چهره جامعه را بسیار زشت و زننده می‌کند، حضور افراد سالم و توانمند در سطح شهر به‌عنوان یک متکدی است، که متأسفانه موجب سلب اعتماد از شهروندان شده و اگر در شهر فردی به جد دچار مشکل بوده و نیاز به کمک داشته باشد دیگران از گرفتن دست وی به خاطر سوءاستفاده‌های برخی افراد خودداری می‌کنند.

وی ادامه داد: موسسات و انجمن‌های خیریه با توجه به اینکه از جنس جامعه و مردم هستند، باید به طور جد به‌دنبال شناسایی افراد نیازمند بوده و اجازه ندهند کرامت انسانی این افراد زیر سئوال برود.

سخنگوی مجمع فعالان فرهنگی خراسان‌جنوبی با بیان اینکه فقر در جوامع رو به رشد وجود دارد، گفت: اما اگر به احکام و قوانین نظام اسلامی آگاه و پایبند باشیم، می‌توان فقر را ریشه‌کن کرد.

مدیر سمن‌ها و احزاب ستاد احیا امر به معروف و نهی از منکر استان ادامه داد: بهترین کارکرد را باید سازمان‌های مردم نهاد خیریه ایفا کرد و آن هم جز از طریق شناسایی امکانپذیر نیست.

سخنگوی مجمع فعالان فرهنگی خراسان‌جنوبی تصریح کرد: به‌نظر اگر بانک اطلاعاتی کاملی از نیازمندان هر شهر وجود داشته باشد و صندوق‌های مناسبی در مکان‌های مناسب قرار گیرد تا از طریق کمک‌های مردمی، موسسات بتوانند گره‌ای از زندگی یک نیازمند باز کنند، کار شایسته‌ای است.

کسرائی‌نیا گفت: امروزه بیشتر مردم علاقه‌مند به انداختن وجه خود در صندوق‌های صدقه سازمان‌ها هستند تا در اختیار نیازمندان واقعی قرار گیرد، اما مردم انتظار دارند این دستگاه‌ها به صورت مسئولانه در امر تکدی‌گری ورود پیدا کنند، تا نگذارند اعتماد مردم سلب شود.

«فرامرز سنگری‌آبیز» کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی و مدرس دانشگاه نیز در گفت‌وگو با ایسنا گفت: فقر و نداری از شروع زندگی اجتماعی بشر همزاد انسان بوده و روز بروز گونه‌ها و چهره‌های متفاوتی را به خود دیده است.

وی با بیان اینکه در گذشته‌های بسیار دور متکدیان را معمولاً افراد معلول، بیمار و یا مسن تشکیل می‌دادند، افزود: امروزه با انواع متکدیان روبرو هستیم که رشد وگسترش این پدیده‌ی نازیبا، در درجه‌ی نخست ریشه در نابسامانی اقتصادی خانواده‌ها دارد.

وی افزود: از کارافتادگی، اعتیاد، معلولیت بیماری، مسائل خانوادگی و مهاجرت‌های بدون برنامه‌ریزی به شهرهای دیگر، عادت شدن این رفتار، ضدارزش نبودن و یا به‌عبارتی بهنجاربودن چنین رفتارهایی در برخی فرهنگ‌ها و طوائف، گمنامی، تنبلی... از جمله عوامل رشد و گسترش این آسیب اجتماعی بشمار می‌رود.

کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی با بیان اینکه تکدی‌گری می‌تواند بعنوان بستری مناسب برای رشد و گسترش آسیب‌های اجتماعی باشد، گفت: فرد متکدی از وجهه اجتماعی درستی برخوردار نیست، لذا انجام هر کاری را برای خودش دون شأن انسانی نمی‌داند بلکه فقط در اندیشه‌ی پول درآوردن است.

سنگری اظهار کرد: مردم از کمک مستقیم به گدایان سطح شهر خودداری کنند و بر احساسات خود تسلط داشته باشند، این موضوع باعث می‌شود تا متکدیان سودجو که بعضاً در کلان‌شهرها توسط باندهایی مدیریت می‌شوند امیدی به گدایی نداشته باشند.

وی خاطرنشان کرد: خیرین نیک‌اندیش می‌توانند با الگوبرداری از موسسات حمایت از مستمندان، نسبت به تأسیس چنین موسسه‌ای اقدام و با نصب بیلبوردهایی شهروندان را به‌وجود چنین موسسه‌ای برای کمک و یا هدایت مستمندان به آن موسسه و دریافت کمک در صورت مستمند واقعی بودن آگاه کنند.

 بنابراین برای کاهش میزان تکدی‌گری پس از دسته‌بندی این افراد آن دسته که قابلیت توانمند شدن و برگشت به نیروی فعال کار و تولید در جامعه را دارند، به‌واسطه‌ی آموزش‌های فنی حرفه ای و شغلی برای اشتغال آماده شوند و سازمان فنی وحرفه‌ای با همکاری سازمان‌های ذی‌ربط (شهرداری‌ها و... ) می‌تواند در کاهش این آسیب اجتماعی موثر باشد.