القاب حضرت معصومه چیست؟

صدای ایران-حضرت فاطمه معصومه (ع) در اوّلین روز ماه ذى القعده سال ۱۷۳ هـ ق،  ۲۵ سال بعد از تولد حضرت امام رضا (ع) در شهر مدینه منوّره چشم به جهان گشود. از میان فرزندان بزرگوار حضرت امام موسى بن جعفر(ع)، دو فرزند ایشان یعنى حضرت امام على بن موسى الرضا (ع) و حضرت فاطمه کبری (ع) ملقّب به معصومه، از ویژگی های خاص برخوردار بوده اند تا  ادامه دهنده خطّ امامت بعد از پدر باشند.

ایشان هم نام حضرت زهراعلیهاالسلام و فاطمه یا فاطمه كبرى‏ نامیده شده است. در روایتى درباره مقام والا و عظمت‏ شان حضرت زهراعلیهاالسلام و علت ‏نامیده شدن ایشان به فاطمه آمده است:

محمد بن مسلم گفت: از ابوجعفر امام باقرعلیه السلام شنیدم كه فرمود:

فاطمه داراى جایگاهى كنار درِ جهنم است. وقتى روز قیامت مى‏ شود، میان دو چشم هر نفر، مومن یا كافر نگاشته مى‏ شود. آنگاه به كسى‏ كه دوستدار اهل‏بیت است و گناهان فراوانى دارد، دستور داده ‏مى‏شود به آتش افكنده گردد. وقتى حضرت فاطمه آن شخص را مى‏ بیند، مى گوید: بارالها! مولاى من! مرا فاطمه نام نهادى و به واسطه من‏ مى‏ خواستى از كسانى كه دوستدار من و ذریه‏ام هستند درگذرى.‏ وعده‏ات حق است و تو از وعده‏ات تخلف نمى‏ كنى.

حضرت معصومه علیهاالسلام نیز چون حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام داراى مقام شفاعت ‏است. و احتمالا نامیده شدن وى به فاطمه بى ‏ارتباط با این مقام‏ نبوده است. به هر تقدیر به واسطه این بانوى گرامى بسیارى از شیعیان داخل بهشت مى‏ گردند. در این‏ باره امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: بدانیدبراى بهشت هشت در است؛ سه تا از آنها به سوى قم‏ باز مى‏شود. در آنجا بانویى قبض روح مى شود. او از جمله ‏فرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسى است. به شفاعت او همه شیعیان ‏داخل بهشت مى‏ گردند.

در آن زمان خداوند عزیز و والامرتبه مى‏ فرماید: درست گفتى، تو را فاطمه نام نهادم و مى‏خواستم به خاطر تو از كسى كه دوستت ‏دارد، و پیرو توست و به خاندانت علاقمند و پیرو آنان است، درگذرم. پیمانم حق است و من خلف وعده نمی كنم؛ به این سبب به‏ بنده‏ام فرمان داخل شدن در آتش را دادم تا تو درباره او شفاعت ‏كنى. تو را شفیع قرار دادم تا براى ملائكه و پیامبران و فرستادگانم و صاحبان این توقفگاه، جایگاه و منزلتت در پیشگاه من ‏مشخص شود. هر كس را كه دیدى میان دو چشمش كلمه مومن است، مى‏گیرى ‏و داخل بهشت مى‏ كنى.

امام رضا علیه‌السلام فرمود:«من زار المعصومه بقم كمن ‏زارنى‏»؛ هر كس معصومه را در قم زیارت كند، مانند كسى است كه مرا زیارت كرده است.

حضرت معصومه علیهاالسلام نیز چون حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام داراى مقام شفاعت ‏است؛ و احتمالا نامیده شدن وى به فاطمه بى ‏ارتباط با این مقام‏ نبوده است. به هر تقدیر به واسطه این بانوى گرامى بسیارى از شیعیان داخل بهشت مى‏گردند. در این‏ باره امام صادق علیه السلام مى‏ فرماید:

«... الا ان للجنة ثمانیةَ ابواب، ثلاثه منها الى قم. تقبض فیها امراه هى من ولدى و اسمها فاطمه بنت موسى تدخل بشفاعتها شیعتى ‏الجنة باجمعهم»؛ آگاه باشید، براى بهشت هشت در است؛ سه تا از آنها به سوى قم‏ باز مى‏شود. در آنجا بانویى قبض روح مى‏شود. او از جمله ‏فرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسى است. به شفاعت او همه شیعیان ‏داخل بهشت مى‏ گردند.

برخى از نویسندگان در توضیح روایت فوق گفته‏ اند:

مقتضاى این خبر آن است كه از براى آن مخدره (فاطمه معصومه) در نزد خداى تعالى مقام محمودى است كه شفاعت نمودن آن مخدره ‏باشد(در) روز جزا. و از براى او نزد خدا شانى است عظیم كه آن ‏حضرت و هكذا برادرش حضرت رضا علیه‌السلام كه در زیارتش مى‏فرماید:«ان لك‏ عندالله شانا من الشان.» و هكذا حضرت جواد. در كتاب مفتاح‏الجنان مذكور است كه حضرت رضا فرمود: هر كه زیارت كند او را همچنان است كه مرا زیارت كرده است. گرچه مولف مفتاح معلوم ‏نیست، اما از احادیث معتبر نیز چنین مطلبى استفاده مى‏ شود. در حدیث است كه «من زار ذریتهما كانما زارهما»؛ هر كس ذریه حضرت‏ حسن و حسین را زیارت كند، مثل كسى است كه خود آنها را زیارت‏ كند. حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم حسنى نیز مشمول همین حكم‏ هستند.

آرى، حضرت معصومه از مقام محمود یعنى مقام شفاعت ‏برخوردار است.

یا بضعة الرساله:

یاد مدینه كردم با گوش جان شنیدم

لبیك را ز بالا تا در حرم رسیدم
    

آیا شد آشكارا قبر نهان زهرا؟

یا فاطمه ز هر سو با گوش جان شنیدم
    

بنت امام كاظم اخت امام هشتم

باشد شفاعتش را روز جزا امیدم
    

یا بضعة ‏الرساله، ما را مران ز درگه

گشتم گداى كویت از غیر، دل بریدم
    

بر زاده برادر، جان جواد سوگند

رحمى، اگر چه زیر بار گنه خمیدم
    

یا فاطمه، شفاعت از روسیاهى‏ام كن

تا خلق روز محشر بینند رو سپیدم

معصومه

حضرت فاطمه معصومه مستغرق در عبادت، و از آلایش به معاصى و زشتی‌ها پیراسته و عصمت مادرش زهرا علیهاالسلام در او تجلى نموده است.

بر اساس پاره‏اى از روایات، لقب معصومه از سوى امام رضا علیه السلام به ‏این بانوى عظیم الشان اعطا گردید. علامه مجلسى در این باره ‏گوید: امام رضا علیه‌السلام در جایى فرمود:«من زار المعصومه بقم كمن ‏زارنى‏»؛ هر كس معصومه را در قم زیارت كند، مانند كسى است كه مرا زیارت كرده است.

بر اساس رویاى صادقه نسب‏ شناس گرانقدر مرحوم آیة الله ‏سیدمحمود مرعشى نجفى(م 1338 ه .) این لقب از طرف امام ‏صادق علیه‌السلام بر حضرت معصومه اطلاق شده است. در این رویا امام ‏صادق علیه‌السلام به آیة الله نجفى كه با دعا و راز و نیاز تلاش پى‏گیرى‏ را براى یافتن قبر مطهر حضرت زهرا علیهاالسلام آغاز كرده بود، خطاب ‏فرمود: «علیك بكریمه اهل‏بیت‏»؛ بر تو باد به كریمه اهل‏بیت.

كریمه اهل‏بیت

حضرت معصومه در زبان علما و فقهاى شیعه به لقب «كریمه ‏اهل‏بیت‏» یاد مى‏شود. از میان بانوان اهل‏بیت این نام زیبا تنها به او اختصاص یافته است.

بر اساس رویاى صادقه نسب‏ شناس گرانقدر مرحوم آیة الله ‏سیدمحمود مرعشى نجفى(م 1338 ه .) این لقب از طرف امام ‏صادق علیه‌السلام بر حضرت معصومه اطلاق شده است. در این رویا امام ‏صادق علیه‌السلام به آیة الله نجفى كه با دعا و راز و نیاز تلاش پى‏گیرى‏ را براى یافتن قبر مطهر حضرت زهرا علیهاالسلام آغاز كرده بود، خطاب ‏فرمود: «علیك بكریمه اهل‏بیت‏»؛ بر تو باد به كریمه اهل‏بیت.

لقب‌هاى حضرت معصومه علیهاالسلام از زیارتنامه ‏ها

تا آنجایى كه ما اطلاع یافتیم، سه ‏زیارتنامه براى حضرت معصومه ‏ذكر شده است: یكى از آنها مشهور و دوتاى دیگر غیرمشهوراست.

اسامى و لقب‌هایى كه براى حضرت معصومه در دو زیارتنامه غیرمشهور ذكر شده، به قرار ذیل است:

طاهره(پاكیزه)؛ حمیده(ستوده)؛ برّه(نیكوكار)؛ رشیده(رشد یافته)؛ تقیه(پرهیزكار)؛ رضیه(خشنود از خدا)؛ مرضیه (مورد رضایت ‏خدا)؛ سیده طاهره(بانوى پاكیزه)؛ سیده ‏صدیقه(بانوى بسیار راستگو)؛ سیده رضیه مرضیه (بانوى خشنود از خدا و مورد رضاى او)؛ سیده ‏نساء العالمین(سرور زنان عالم).

لقب‌هاى دیگر آن بانو: محدثه و عابده و مِقدامه(بانوى پیشتاز) از دیگر صفات و القابى ‏است كه براى حضرت معصومه عنوان شده است.

در مورد دلیل تاخیر ازدواج حضرت معصومه (س) در روایت ها این گونه نوشته شده که چون کسی هم شأن آن عالمه و محدثه نبود، امکان ازدواج هم فراهم نشد. البته با توجه به خفقان و شرایط ظلم و استبداد آن زمان به خصوص درباره خانواده امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) این موضوع بعید به نظر نمی رسد.


شخصیت و جایگاه حضرت معصومه (س) نزد امامان معصوم هم دوره ایشان که پدر و برادرشان بودند، بسیار بالا بود. به عبارت دیگر امام موسی کاظم و امام رضا علیهما السلام موارد مهمی درباره شخصیت آن حضرت مطرح کرده اند. عالمه بودن، محدثه بودن، تقوا و پاکدامنی آن حضرت برای همه شیعیان مسلم است. این نکته در مورد آن حضرت مشخص است که مانند حضرت زینب (س) بدون اینکه کسی به او علم آموخته باشد و تنها از سوی خدا دارای علم بسیار بود. به طوریکه تقریبا بیست و دو سال سن داشت که صاحب دانش و فضیلتی شده بود که بسیاری از علمای بزرگ اسلام و شیعه، پرسش های خود را با او مطرح می کردند.

در تمام طول تاریخ هم حرم مطهرش پایگاه و محور توسعه و ترویج علوم اهل بیت علیهم السلام بوده است.

در عین حال ویژگی ممتاز آن حضرت، مجاهده بودن است که مانند مادر بزرگوار خود، حضرت فاطمه زهرا (س)، جان خود را برای دفاع از ولایت و امام زمان خود به خطر انداخت.

جایگاه دختران در اسلام

در قرآن کریم و سوره نحل آیه ۵۸ و ۵۹ آمده است: هنگامی که به آنان (مردم قبل از اسلام) مژده تولد دختر داده می‌شد صورتشان سیاه رنگ شده و مملو از خشم و غضب و اندوه می‌شدند و از قوم و قبیله خود به خاطر این مژده بدی که به آنها داده می‌شد خویشتن را پنهان می‌کردند و این پرسش مطرح می‌شد که آیا این ننگ را بر خود بپذیرند و دختر را نگه دارند یا او را در زیر خاک زنده به گور کنند.

اما در وسائل الشیعه در خصوص جایگاه دختران از دیدگاه اسلام آمده است: دختران (پیش از آنکه به همسری درآیند و به افتخار مادری نایل شوند) از مقام، حرمت و حقوق خاصی برخوردار هستند.