ايران دومين كشور آلوده به مين

جنگ تحميلى عراق عليه ايران باعث شد كه پس از جنگ در بخش وسيعى از مناطق كشور ما انواع مين و مواد منفجره عمل نكرده باقى بماند و اكنون پس از گذشت 26 سال از پايان جنگ هنوز ‌هم افرادي بر اثر انفجار مين كشته مي‌شوند. براساس آمار غيررسمي، حدود 16 ميليون مين در كشور وجود دارد كه روزانه جان دو نفر را مي‌گيرند. البته آمار رسمي چيز ديگري را نشان مي‌دهد به طوري كه بر اساس اين آمار در سال‌هاي 90 و 91 در كشور 60 شهيد و 84 مجروح از بين نظاميان و غيرنظاميان وجود داشته است. اگر چه به صورت رسمي، وسعت مناطق آلوده و مناطق پاكسازي شده اعلام نشده اما طبق برخي اظهار نظر‌ها حدود يك ميليون و200‌ هزار هكتار از شش ميليون هكتار مناطق آلوده پاكسازي شده است و بدين‌ترتيب با ادامه روند كنوني، مين روبي همه مناطق تا پنج دهه آينده ادامه خواهد داشت. 

بيشترين مين هاى زمينى كه بعد از جنگ جهانى دوم مورد استفاده قرار گرفته‌اند از نوع مين‌هاى پلاستيكى و عروسكى است كه عمرى طولانى در ماندگارى دارند. اين مين‌ها بين سال‌هاى ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ ميلادى مورد استفاده قرار مى‌گرفتند كه در حال حاضر اين سلاح‌ها در اشكال جديد و طرح‌هاى نوين هنوز مورد استفاده قرار مى‌گيرند. مين‌هاى ضدنفر علاوه بر اينكه عمر بسيار طولانى دارند، قابل حركت نيز هستند. اين مين‌ها به علت وزن سبك و كمى كه دارند، روان و گردان هستند و بر اثر باران و نزولات جوى از جايى به جاى ديگر حركت كرده و اثرات مخرب خود را هميشه حفظ مى‌كنند. توليد يك مين ضدنفر هزينه‌اى معادل چهار دلار دارد اما، هزينه‌هاى يافتن و انهدام آن، براى هر مين بين ۳۰۰ تا يك هزار دلار است. به عبارتى هزينه پاكسازى ۳۰ برابر توليد است. 

بر اساس آخرين آماري كه توسط سازمان ملل اعلام شده حدود 125‌ميليون مين عمل نكرده در 70 كشور جهان مدفون است كه اغلب در مناطقي نامشخص وجود دارد و سالانه 24 هزار غير نظامي توسط مين‌هاي زميني كشته يا مجروح مي‌شوند. بر اساس اين گزار ايران نيز با دارا بودن حدود 16 ميليون مين خنثي نشده‌، بعد از كشور مصر دومين كشور آلوده به مين در دنيا محسوب مي‌شود. بسياري ازاستان‌هاي ايراني هم مرز با كشور عراق از آلوده‌ترين مناطق كشور در زمينه مين‌هاي خنثي نشده محسوب مي‌شوند. 

در حال حاضر، در استان‌هاي ايلام، كرمانشاه، خوزستان، آذربايجان‌غربي و كردستان بسياري از مناطق مورد پاكسازي قرار نگرفته‌اند. مرز ايلام و عراق از جمله آلوده‌ترين مناطق به مين است. بنا به گفته يكي از كارشناسان مواد منفجره و پاكسازي مين كشور، بحث پاكسازي به دو دوره زمان جنگ و بعد از آن بازمي‌گردد كه دوره دوم از سال 68 در كشورمان آغاز شده است. سرهنگ بهنام صادقي در اين‌باره به آرمان مي‌گويد: از سال 68 واحدهاي مهندسي سپاه و ارتش متمركز شدند و عمليات پاكسازي را آغاز كردند كه اين عمليات تا سال 83 زيرنظر وزارت كشور صورت مي‌گرفت. بعد از آن با تشكيل مركز مين‌زدايي در كشور تمام فعاليت‌هاي مربوطه، به اين مركز واگذار شد. او مي‌افزايد: قرار بود با تشكيل اين مركز، عمليات پاكسازي طي يك دوره پنج ساله در كشور به پايان برسد اما، هنوز با گذشت 10 سال از تشكيل آن به اتمام نرسيده است. صادقي در رابطه با استاندارد مشخص براي انجام اين كار مي‌گويد: در زمينه پاكسازي مين‌هاي مدفون استانداردهاي خوبي نوشته شده است اما مشكل اينجاست كه بعضا درست به آنها عمل نمي‌كنيم. 

هم‌اكنون در برخي از كشور‌هاي آلوده به مين، به كمك سازمان‌هاي بين‌المللي، پيشرفت خوبي در پاكسازي ميادين مين صورت گرفته است، به عنوان مثال در افغانستان با كمك برخي كشور‌ها، بخش عمده مناطق آلوده پاكسازي شده است. روند پاكسازي اين ميادين در ايران نشان مي‌دهد كه به دليل وسعت زياد مناطق آلوده، در دست نبودن نقشه ميادين، كمبود اعتبارات مالي و امكانات، تا چندين سال ديگر، مين و مواد منفجره جان عده‌اي از هموطنانمان را بگيرند يا آنها را دچار نقص عضو دايم كنند. در خوشبينانه‌ترين حالت، به گفته مسئولان وزارت دفاع، پاكسازي مناطق آلوده، يك دهه به طول مي‌انجامد. به نظر مي‌رسد درخواست كمك از سازمان‌هاي بين‌المللي وسازمان‌هاي غيردولتي دوستدار حقوق بشري مي‌تواند زمينه حضور فعال اين سازمان‌ها را براي حركت به سوي كشوري عاري از مين و مواد منفجره فراهم كند. 

برنامه‌هاي كمك به قربانيان كمتر به مسائل مربوط به جنسيت و سن مي‌پردازند. در مطالعه‌اي كه در سال ۲۰۰۶ ميلادي توسط سازمان بين‌المللي معلولان روي بيش از ۱۶۰۰ بازمانده از ۲۵ كشور درگير جنگ انجام شد، تقريبا يك سوم پاسخ دهندگان گزارش داده‌اند كه خدمات ارائه شده به كودكان  هرگز  يا   تقريبا  با نيازهاي خاص و سن آنها تناسب نداشته است. از آنجا كه كودكان درصد روزافزوني از كل تلفات ناشي از انفجار بمب يا ساير مواد منفجره را در گروه غيرنظاميان تشكيل مي‌دهند سازمان بهزيستي كشور نيز در اين راستا كتابچه‌هاي آموزشي ويژه سه مقطع تحصيلي را با همكاري مركز مين‌زدايي كشور تدوين و از سوي مدرسان كشور به مربيان اين طرح آموزش‌هاي لازم را ارائه مي‌دهد. بر اساس اين گزارش، اين كتاب‌ها متناسب با نياز مردم ساكن در مناطق آلوده به مين به دانش‌آموزان و دامداران ارائه مي‌شود و همچنين تعدادي از افراد ساكن در مناطق آلوده به مين شهرستان‌هاي مرزي كشور زيرپوشش طرح پيشگيري از معلوليت ناشي از انفجار مين قرار دارند. به نظر مي‌رسد علاوه بر آموزش افراد براي جلوگيري از معلوليت‌هاي ناشي از اين پديده، دسترسي به آموزش رايگان براي كودكاني كه در اثر انفجار مين يا ديگر وسائل منفجره معلول شده‌اند هم مي‌تواند براي ترويج احساس عادي بودن در زندگي و هم براي درآميختن با همسالان خود مفيد باشد. از اين رو اجراي سياست‌ها و توصيه‌هاي هدفمندي كه پاسخگوي نيازهاي اين كودكان باشد، ضروري است. اين اقدامات بايد شامل تفكيك آمار تلفات بر اساس سن و جنسيت، آموزش كارشناسان بخش آموزش و بهداشت براي پاسخ به نيازهاي كودكان بازمانده از بلايا و كمك بيشتر به قربانيان، به عنوان پايه‌هاي مهم برنامه‌هاي كاهش خطرات بقاياي مواد منفجره جنگ، با دستورالعمل‌هاي خاص كودكان داراي معلوليت باشد. 

 نماينده مردم ايلام كه يكي از مناطق آلوده به مين در كشور است  در گفت و گو با آرمان مي‌گويد: وزارت دفاع متولي پاكسازي مين‌هاي مدفون شده است و بودجه انجام اين كار برعهده اين وزارتخانه است. در اين زمينه گفته شده كه برخي مناطق پاك شده است و حتي در برخي استان‌ها جشن پايان كار هم گرفته‌اند اما هنوز منطقه‌اي تا به حال به طور كامل پاكسازي نشده است. احمد شوهاني، در ادامه در رابطه با آموزش افراد در مناطق جنگي تصريح مي‌كند: مردم مناطق جنگي توجيه هستند و منطقه را مي‌شناسند اما به هرحال در آن منطقه زندگي، كشاورزي و دامداري مي‌كنند بنابراين، انجام كار آموزشي و فرهنگي در سطح مدارس و دانشگاه‌ها لازم است اما كافي نيست.