شگردهای کارساز مناظره از زبان غرویان

وقتی هدف از مناظره صرفا پیروزی باشد، ممکن است فرد مناظره‌کننده به دروغ، حقه، تهمت، فریب و شعارهای توخالی هم متوسل شود، که در این جا ایمان به خدا برای جلوگیری از این مسائل نقش خود را ایفا می‌کند.

صدای ایران - فن مناظره هنری علمی، عملی و از شاخه‌های پنج‌گانه علم منطق است، که علمای دینی از گذشته‌های دور تا کنون در باب مناظره و جدل کتاب‌ها و مقالات بسیار نوشتند.

یکی از اساتید حوزه علمیه که در خصوص آداب و اخلاق مناظره کتاب نوشته و تدریس هم می‌کند، می‌گوید هدف از مناظره اسکات خصم (غلبه یافتن) است، نه اثبات حق!

با توجه به نزدیک شدن ایام مناظرات انتخاباتی و توسل نامزدهای انتخاباتی به انواع شیوه‌ها و روش‌های غلبه یافتن بر طرف مقابل، باشگاه خبرنگاران جوان، به منظور کمک به برگزاری مناظراتی در چارچوب اخلاق و انصاف و آگاه ساختن مخاطبین از برخی شگردهای ناجوانمردانه و غیرشرعی، ولی کارساز مناظره که بعضا در مناظرات دوره‌های قبلی مشاهده شده است، گفتگویی را با آیت‌الله محسن غرویان، استاد حوزه علمیه قم و از شاگردان آیات عظام مصباح یزدی و جوادی آملی ترتیب داده است که متن این گفتگو به شرح ذیل است:

-از آنجایی که برای مناظره روش‌های گوناگونی وجود دارد، بفرمایید که آیا همه روش‌های مناظره شرعی است.

خیر؛ متاسفانه این گونه نیست و علمای منطق برای این که افراد هنگام مناظره در دام مسائل غیرشرعی گرفتار نشوند کتاب‌های زیادی نوشته‌اند و گفتند که یک مناظره کننده باید فوت و فن جدل و مغالطه را از باب سم‌شناسی، همانند طبیبی که باید سم را بشناسد یاد بگیرد، و این به این معنی نیست از آن استفاده کند، بلکه برای این است که اگر کسی مسموم شد بتواند او را معالجه کند.

متاسفانه گاهی کسی که سم را می‌شناسد ممکن است خودش هم در حالتی قرار بگیرد که برای غلبه برای طرف مقابل از سم استفاده کند.

فن جدل و مغلطه این چنین است،‌ و همه علما هم توصیه کردند که انسان باید اینها را بخواند، تدریس کند و از راه‌های غیرشرعی ان مانند تحقیر، تهدید و تخریب طرف مقابل خودداری کند، زیرا برای هر کسی ممکن است وقتی در موقعیت مناظره قرار می‌گیرد ناخواسته مبتلا به این موارد شود.

-آیا در مناظرات پیشین از این روش‌ها استفاده شد؟

غرویان: بله؛ متاسفانه در مناظرات خیلی از اصول حقیقت مداری تخلف شد و چون هدف جلب توجه مردم و جذب آرا بود تخلفات بسیاری از اصول و قواعد اخلاقی صورت گرفت.

دروغ‌هایی گفته شد، تهمت‌هایی زده شد و واقعیت‌ها به گونه دیگری منعکس شد تا از احساسات و هیجانات زودگذر استفاده شود و در نهایت مطالبی شعار گونه مطرح شد.

-چرا مناظرات دچار انحراف از اصل موضوع و یا بی‌اخلاقی می‌شود؟

غرویان: در جدل و مناظره موضوع مشخص نیست و در مناظره هر چیزی ممکن است مورد بحث قرار بگیرد، و از قبل نمی‌توان برای آن چارچوب مشخص کرد، و ممکن است طرفین برای اینکه به حریف غلبه کنند هر موضوعی را پیش کشند و طرف را محکوم کنند، بنابراین کسی که در مناظره شرکت می‌کند باید حواسش جمع باشد و بین خود و خدایش مراقبه کند که گرفتار این آفات غیرشرعی و غیراخلاقی نشود.

-چگونه می‌توان شرایطی فراهم آورد تا مناظره دچار بی‌اخلاقی نشود؟

غرویان: توصیه علما و حکما و فلاسفه ما همواره این بوده که از مناظره برای اثبات حقیقت استفاده کنیم و کنترل آن بستگی به هنر اطراف مناظره دارد که گاهی مناظره بین دو نفر و گاهی هم مانند شرایط کنونی که می‌خواهند رئیس جمهور شوند، بین شش نفر است. از آنجاییکه نمی‌توان در مناظره روش هر فردی را مشخص کرد، بنابراین روش آنان بستگی به این دارد که خودشان در عمل چه روشی را به کار می‌گیرند.

-در مناظرات پیش روی انتخاباتی نامزدها برای گرفتار نشدن در مسائل مذکور چه باید کنند.

غرویان: این شش بزرگوار که برای مناظره حاضر می‌شوند باید سعی کنند که یک تصویر خوبی از خودشان در ذهن مردم به جا گذارند چون رفتار این ها در تاریخ می‌ماند و سخنان و نوع برخورد عملکرد ایشان ضبط می‌شود و باید بدانند که مردم در حال و آینده در مورد آنها قضاوت خواهند کرد.

-توسل به روش‌های ناجوانمردانه در مناظره چه عواقبی برای مناظره کنندگان خواهد داشت؟

غرویان: مناظره کنندگان باید سرنوشت افرادی که پیش از آنها با روش‌های غیراخلاقی مناظره کردند را ببینند که اکنون عاقبت‌شان چگونه شده و به یک سرانجام منفی رسیده‌اند. این موارد باید برای مناظره‌کنندگان فعلی تجربه شود تا رفتار انها را تکرار نکرده و به سرنوشت آنها گرفتار نشوند.

-برای انجام یک مناظره موفق بدون استفاده از روش‌های ناجوانمردانه و غیرشرعی چه باید کرد؟

غرویان:هر چه در مناظره شفاف‌تر و صادقانه‌تر صحبت شود جایگاه مناظره‌کنندگان در قلب و دل مردم بیشتر خواهد شد، چنانچه علمای اخلاق در کتاب‌های خود تذکراتی برای انجام مناظره مفید و موفق داده‌اند که از آن دست می‌توان به ترس از خدا و پرهیز از تهمت اشاره کرد که در این صورت، امکان موفقیت آنها افزایش خواهد یافت.

-صرف نظر از رعایت مسائل اخلاقی همچون صداقت و شفافیت در مناظره، برای اینکه مناظره‌کنندگان بتوانند با استفاده از اصول فنی و علمی در مناظره به موفقیت برسند چه کتاب‌هایی را به آنها توصیه می‌کنید؟

غرویان: کتاب منطق مظفر، آداب مناظره، فن مناظره، جوهرالنظیر و کتاب آداب جدل و مناظره نوشته آیت‌الله شریعتی سبزواری.