صدای ایران بررسی می کند؛
روند ثبت آثار تاریخی ایران در یونسکو چگونه طی شد؟
میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، می‌باشند.
صدای ایران؛ جمشید افرندید - میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، می‌باشند.
برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. این کنوانسیون در سراسر دنیا وظیفه حفظ و صیانت از دستاوردهای فرهنگی بشر را داراست حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.
کشور ایران با دارا بودن پیشینه طولانی و جاذبه ها و مناطق بکر طبیعی جز ده کشور برتر دنیا در وجود آثار تاریخی و طبیعی است. طبق آخرین آمار تاکنون 21 اثر تاریخی و فرهنگی ایران در لیست یونسکو به ثبت رسیده است این فهرست شامل ۲۰ اثر میراث فرهنگی و یک اثر میراث طبیعی است ارگ بم و فضای فرهنگی آن جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شده بوند ولی در اجلاس سال ۲۰۱۳ که از ۱۶ تا ۲۷ ژوئن برگزار شد از این فهرست خارج شدند. (ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سالهای گذشته سازمان یونسکو ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد).
ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ چهارشنبه ،۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ م به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست در سال ۱۹۷9.م چغازنبیل و تخت جمشید و میدان نقش جهان نخستین مکان‌هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.
پس از وقفه ای طولانی در سال 2003 م( 1382 ه.ش) مجموعه تاریخی تخت سلیمان که مجموعه نیایشگاه هایی از دوره ساسانی که در دوره ایلخانی دارای ساخت و سازهای متعدد بوده به ثبت جهانی رسید. سال 2004 میلادی (1383 ه.ش) را می توان سال به سرانجام رسیدن نتیجه فعالیتهای چند ساله دولت ششم و هفتم در شناسایی میراث فرهنگی ایران به جهانیان دانست که با اقدامات فرهنگی و برگزاری کنفرانس های بین المللی و طرح گفتگوی تمدن ها به اوج خود رسیده بود.
در این سال دو اثر مهم تاریخی ایران به ثبت جهانی رسید. ارگ بم با قدمت اشکانی- ساسانی، بزرگترین سازه خشتی دنیا در استان کرمان و مجموعه تاریخی پاسارگاد دربرگیرنده سازه‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی ، در استان فارس در این سال ثبت جهانی شد.
از سال 2005 روند ثبت آثار تاریخی و فرهنگی ایران در یونسکو سیر سعودی خود را آغاز کرد و از سال 2005 .م (1384 ه.ش) گنبد سلطانیه (مقبره سلطان محمد خدابنده ایلخانی )، سنگ نوشته بیستون از دوره هخامنشی در استان کرمانشاه در سال 2006 ، مجموعه کلیساهای آذربایجان شرقی در سال 2008، مجموعه سازه های ابی شوشتر در استان خوزستان، شهر شوشتر متعلق به دوره ساسانی در سال 2009 به ثبت جهانی رسید و در سال 2010 دو پرونده ثبتی جهانی متعلق به مجموعه تاریخی بازار تاریخی تبریز در شهر استان آذربایجان شرقی و آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی از مشایخ فرقه صوفیه و جد بزرگ پادشاهان صفوی در شهر اردبیل به ثبت جهانی رسید .
در سال های بین 2011 تا 2013 چهار اثر تاریخی باغ ایرانی، گنبد قابوس در استان گلستان ، مسجد جامع اصفهان و کاخ گلستان به ثبت جهانی رسید تا جایگاه ایران در ردیف پنج کشور اول اثار ثبتی جهانی قرار بگیرد. با شروع کار دولت یازدهم اهتمام ویژه ای به تشکیل و تکمیل پرونده های ثبتی جهان صورت گرفت و کلیه استان ها موظف به تشکیل پرونده های آثار تاریخی برای ثبت در میراث یونسکو شدند.
اما موضوعی که جای خالی آن احساس می شد و با نگاهی کلی به آثار ثبتی ایران در لیست یونسکو به وضوح قابل مشاهده بود فقدان وجود محوطه شاخص پیش از تاریخی در بین آثار ثبتی بود زیرا به رغم وجود محوطه های ارزشمند پیش از تاریخ حفاری شده در کشور هنوز هیچ یک از این محوطه ها به ثبت جهانی نرسیده بودند و این موضوع ناشی از عدم وجود زیرساختهای پژوهشی و کمبود منابع مکتوب و حفاری هایی با متدهای جدید بود.
اما در سال 2014 میلادی (1393) اولین محوطه شاخص عصر مفرغ شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان به نام شهرسوخته پس از کش و قوس های فراوان به ثبت رسید و طلسم پرونده های نافرجام محوطه های باستانی در مسیر ثبت را شکست. هر چند هنوز راه درازی برای شناسایی محوطه های تاریخی و پیش از تاریخ کشور و ثبت محوطه ها وجود دارد اما ثبت محوطه شهرسوخته با قدمت پنج هزار ساله می تواند نوید بخش ثبت سایتهای باستانی پیش از تاریخ و تاریخی کشور باشد.
در سال 2015 دو پرونده مهم ثبتی ایران که یکی متعلق به شهر باستانی شوش و روستای تاریخی دست کند میمند در استان کرمان به ثبت جهانی رسید و نوید بخش ثبت قناتهای ایرانی و اولین اثر طبیعی ایران در لیست آثار جهانی شد و در سال 2016 کویر لوت به عنوان اولین اثر طبیعی در لیست یونسکو قرار گرفت.
دولت یازدهم با استفاده از پتانسیل های انسانی و متخصصین امر تاکنون در بحث ثبت جهانی نقش موثری را ایفا کرده است. با نگاهی کلی به لیست آثار ثبتی ایرانی در یونسکو می توان به این نتیجه دست یافت که این رقم در برابر کثرت محوطه ها و آثار شاخص تاریخی از دوره پیش از تاریخ تا حال حاضر در ایران رقم بسیار پایینی را نشان می دهد.
هرچند مکان‌هایی مانند، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، دماوند، شهر تاریخی ماسوله، چشم‌انداز فرهنگی الموت، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و ... نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند اما محوطه ها و آثار فراوانی وجود دارند که با حفاری های علمی و مرمت های اصولی می توان به رنکینگ های ثبتی جهانی نزدیک شوند و روزی در لیست میراث جهانی قرار بگیرند. اهتمام سازمان های مربوطه از جمله میراث فرهنگی و ایران شناسی می تواند راه را برای معرفی هر چه بیشتر این میراث گرانبهای بشری هموار کند. و باعث رشد و توسعه صنعت گردشگری در سایه معرفی هر چه بیشتر اثار گردد.
برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. این کنوانسیون در سراسر دنیا وظیفه حفظ و صیانت از دستاوردهای فرهنگی بشر را داراست حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.
کشور ایران با دارا بودن پیشینه طولانی و جاذبه ها و مناطق بکر طبیعی جز ده کشور برتر دنیا در وجود آثار تاریخی و طبیعی است. طبق آخرین آمار تاکنون 21 اثر تاریخی و فرهنگی ایران در لیست یونسکو به ثبت رسیده است این فهرست شامل ۲۰ اثر میراث فرهنگی و یک اثر میراث طبیعی است ارگ بم و فضای فرهنگی آن جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شده بوند ولی در اجلاس سال ۲۰۱۳ که از ۱۶ تا ۲۷ ژوئن برگزار شد از این فهرست خارج شدند. (ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سالهای گذشته سازمان یونسکو ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد).
ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ چهارشنبه ،۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ م به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست در سال ۱۹۷9.م چغازنبیل و تخت جمشید و میدان نقش جهان نخستین مکان‌هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.
پس از وقفه ای طولانی در سال 2003 م( 1382 ه.ش) مجموعه تاریخی تخت سلیمان که مجموعه نیایشگاه هایی از دوره ساسانی که در دوره ایلخانی دارای ساخت و سازهای متعدد بوده به ثبت جهانی رسید. سال 2004 میلادی (1383 ه.ش) را می توان سال به سرانجام رسیدن نتیجه فعالیتهای چند ساله دولت ششم و هفتم در شناسایی میراث فرهنگی ایران به جهانیان دانست که با اقدامات فرهنگی و برگزاری کنفرانس های بین المللی و طرح گفتگوی تمدن ها به اوج خود رسیده بود.
در این سال دو اثر مهم تاریخی ایران به ثبت جهانی رسید. ارگ بم با قدمت اشکانی- ساسانی، بزرگترین سازه خشتی دنیا در استان کرمان و مجموعه تاریخی پاسارگاد دربرگیرنده سازه‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطه مقدس و تنگه بلاغی ، در استان فارس در این سال ثبت جهانی شد.
از سال 2005 روند ثبت آثار تاریخی و فرهنگی ایران در یونسکو سیر سعودی خود را آغاز کرد و از سال 2005 .م (1384 ه.ش) گنبد سلطانیه (مقبره سلطان محمد خدابنده ایلخانی )، سنگ نوشته بیستون از دوره هخامنشی در استان کرمانشاه در سال 2006 ، مجموعه کلیساهای آذربایجان شرقی در سال 2008، مجموعه سازه های ابی شوشتر در استان خوزستان، شهر شوشتر متعلق به دوره ساسانی در سال 2009 به ثبت جهانی رسید و در سال 2010 دو پرونده ثبتی جهانی متعلق به مجموعه تاریخی بازار تاریخی تبریز در شهر استان آذربایجان شرقی و آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی از مشایخ فرقه صوفیه و جد بزرگ پادشاهان صفوی در شهر اردبیل به ثبت جهانی رسید .
در سال های بین 2011 تا 2013 چهار اثر تاریخی باغ ایرانی، گنبد قابوس در استان گلستان ، مسجد جامع اصفهان و کاخ گلستان به ثبت جهانی رسید تا جایگاه ایران در ردیف پنج کشور اول اثار ثبتی جهانی قرار بگیرد. با شروع کار دولت یازدهم اهتمام ویژه ای به تشکیل و تکمیل پرونده های ثبتی جهان صورت گرفت و کلیه استان ها موظف به تشکیل پرونده های آثار تاریخی برای ثبت در میراث یونسکو شدند.
اما موضوعی که جای خالی آن احساس می شد و با نگاهی کلی به آثار ثبتی ایران در لیست یونسکو به وضوح قابل مشاهده بود فقدان وجود محوطه شاخص پیش از تاریخی در بین آثار ثبتی بود زیرا به رغم وجود محوطه های ارزشمند پیش از تاریخ حفاری شده در کشور هنوز هیچ یک از این محوطه ها به ثبت جهانی نرسیده بودند و این موضوع ناشی از عدم وجود زیرساختهای پژوهشی و کمبود منابع مکتوب و حفاری هایی با متدهای جدید بود.
اما در سال 2014 میلادی (1393) اولین محوطه شاخص عصر مفرغ شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان به نام شهرسوخته پس از کش و قوس های فراوان به ثبت رسید و طلسم پرونده های نافرجام محوطه های باستانی در مسیر ثبت را شکست. هر چند هنوز راه درازی برای شناسایی محوطه های تاریخی و پیش از تاریخ کشور و ثبت محوطه ها وجود دارد اما ثبت محوطه شهرسوخته با قدمت پنج هزار ساله می تواند نوید بخش ثبت سایتهای باستانی پیش از تاریخ و تاریخی کشور باشد.
در سال 2015 دو پرونده مهم ثبتی ایران که یکی متعلق به شهر باستانی شوش و روستای تاریخی دست کند میمند در استان کرمان به ثبت جهانی رسید و نوید بخش ثبت قناتهای ایرانی و اولین اثر طبیعی ایران در لیست آثار جهانی شد و در سال 2016 کویر لوت به عنوان اولین اثر طبیعی در لیست یونسکو قرار گرفت.
دولت یازدهم با استفاده از پتانسیل های انسانی و متخصصین امر تاکنون در بحث ثبت جهانی نقش موثری را ایفا کرده است. با نگاهی کلی به لیست آثار ثبتی ایرانی در یونسکو می توان به این نتیجه دست یافت که این رقم در برابر کثرت محوطه ها و آثار شاخص تاریخی از دوره پیش از تاریخ تا حال حاضر در ایران رقم بسیار پایینی را نشان می دهد.
هرچند مکان‌هایی مانند، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، دماوند، شهر تاریخی ماسوله، چشم‌انداز فرهنگی الموت، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و ... نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند اما محوطه ها و آثار فراوانی وجود دارند که با حفاری های علمی و مرمت های اصولی می توان به رنکینگ های ثبتی جهانی نزدیک شوند و روزی در لیست میراث جهانی قرار بگیرند. اهتمام سازمان های مربوطه از جمله میراث فرهنگی و ایران شناسی می تواند راه را برای معرفی هر چه بیشتر این میراث گرانبهای بشری هموار کند. و باعث رشد و توسعه صنعت گردشگری در سایه معرفی هر چه بیشتر اثار گردد.
گزارش خطا
نظر شما
پربحث ترین عناوین
آخرین اخبار
