بازخوانی نظریه نظام جهانی و بحران در کشورهای توسعه نیافته

صدای ایران - طاهر اصغرپور: یکی از مهمترین نظریات توسعه، نظریه ی« نظام جهانی » است. « معروف ترین نظریه پردازانی که به وابستگی در چهارچوب نظام جهانی توجه کرده اند عبارتند از؛ پل باران، آندره گوندر فرانک، سمیر امین و امانوئل والراشتاین.» 

از نظر فرانک نظام جهانی سرمایه داری سلسله مراتبی است و کشورهای مرکز یا متروپل با داشتن سرمایه و تکنولوژی و انحصار آن مانع رشد و توسعه ی کشورهای توسعه نیافته می شوند. مهمترین عامل در این وابستگی، «مبادله ی نابرابر» است. یعنی کشورهای صنعتی متروپل کالاهای صنعتی خود را با قیمت گران تر به کشورهای توسعه نیافته می فروشند در حالی که مواد اولیه آن کالاها را به قیمتی نازل از آن کشورها می خرند و نتیجه ی این مبادله ی نابرابر، گسترش روزافزون وابستگی است. گرچه ابعاد و ماهیت وابستگی قبل و بعد از جنگ دوم جهانی تغییر کرده است و اصل آن ثابت باقی مانده است. فرانک و هم فکرانش علاوه بر دو مولفه ی یاد شده معتقدند «طبقه ی حاکمه» و «سرمایه داران وابسته» در درون کشورهای توسعه نیافته نیز عملاً در خدمت منافع نظام سرمایه داری جهانی قرار می گیرند چرا که با تامین منافع سرمایه داری جهانی، عمق وابستگی این کشورها را بیشتر و بیشتر می کنند. فرانک در دهه ی 90 میلادی از امید به توسعه ی کشورهای توسعه نیافته به روش انقلابهای سوسیالیستی نیز دست می شوید و می گوید: « اینک به این نتیجه رسیده ام که گریزی از وابستگی نیست» . اما موضوعی که نگارنده ی سطور می خواهد به آن تاکید کند پیش بینی جالب فرانک است که معتقد بود: از دهه ی 1990 به بعد مسئله کشورهای یاد شده بحران و مدیریت آن است نه توسعه. بحرانی که عملاً ابعاد سیاسی، اقتصادی، امنیتی ، زیست محیطی و فرهنگی اجتماعی آن را در کشورهایی نظیر ونزوئلا، برزیل، شیلی، یمن، سودان، نیجریه، بحرین، عربستان، عراق، سوریه و بسیاری دیگر از کشورهای جنوب به وضوح مشاهده می کنیم.