چرا شرکت‌های آمریکایی به صف تجارت با ایران نپیوسته‌اند

درحالی‌که شرکت‌های اروپایی از ایرباس و پژو تا سایپم، پیمان‌کار پروژه‌های نفت و گاز برای بستن قرارداد با حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران صف بستند، خبر انعقاد قراردادهای‌میلیارددلاری، سؤالی به اذهان متبادر می‌کند: شرکت‌های آمریکایی نباید بر سر این سفره پربرکت حاضر شوند؟ هرچه نباشد، آمریکا یکی از امضا‌‌کنندگان توافق هسته‌ای است که در قبال گام‌هایی برای تقلیل برنامه هسته‌ای‌، بیش از ١٠٠ ‌میلیارد دلار به‌عنوان معافیت از تحریم به ایران اعطا کرد.

آقای روحانی این هفته در ایتالیا و فرانسه بخشی از نقدینگی پساتحریم ایران را خرج کرد.   اما دو نحله فکری رقیب در آمریکا در بحث لزوم افزودن روابط تجاری و اقتصادی نزدیک‌تر به گشایش دیپلماتیک آمریکا با ایران، همچنان با هم رقابت می‌کنند. یکی دنباله‌‌روی استدلال پرزیدنت اوباما برای برقراری گفتمان با دشمنانی همچون ایران، است. منطق این دسته این است که با تعامل حداکثری، ازجمله به‌واسطه تجارت و روابط اقتصادی، آمریکا می‌تواند آن نوع از همکاری، تغییر رفتار و درنهایت تغییر سیاسی را که به‌ دنبال آن است، تشویق کند. این همان استدلالی است که برای حمایت از همراه‌کردن گشایش سیاسی دولت اوباما با کوبا با دسترسی نامحدود تجاری و پایان تحریم اقتصادی هاوانا، به‌کار گرفته می‌شود.

اردوگاه دیگر اما، دیدگاهی است که در کنگره بسیار قوی است. آنها معتقدند همکاری اقتصادی آمریکا و مهر تأیید قراردادهای تجاری با شرکت‌های آمریکایی فقط باعث توانمندترشدن نظام ایران می‌شود و این امکان را می‌دهد تا آن‌ دسته از فعالیت‌های منطقه‌ای‌اش را که مغایر منافع آمریکاست، دوچندان کند. ایران (در کنار سوریه و سودان) یکی از سه کشوری است که همچنان در فهرست کشورهای حامی تروریسم آمریکا قرار دارند. با وجود اجرای توافق هسته‌ای و بازگشت پرسروصدای اروپا به ایران، کسی پایانی را بر این بحث و جدل در کوتاه‌مدت متصور نیست. تحلیلگران مسائل ایران می‌گویند با نبود اطمینان درخصوص رویکرد درازمدت آمریکا نسبت به ایران، هرگونه عجله از سوی شرکت‌های آمریکایی برای بستن قرارداد با ایران بسیار غیر‌محتمل به‌نظر می‌رسد.   اما تحریم‌های غیرمرتبط با مسئله هسته‌ای، همچنان نه‌فقط تجارت‌ها و بانک‌های آمریکایی، بلکه همتایان غربی‌شان را نیز، از انجام انواع خاصی از معاملات و سرمایه‌گذاری‌ها در ایران، باز خواهد داشت. آنچه به‌ویژه موجب ترس و نگرانی است، خاطره جریمه ٩‌میلیارددلاری است که آمریکا بر بانک پاریسی «بی‌اِن‌پی پاریبا» در سال ٢٠١٤ به دلیل نقض تحریم‌های آمریکا که انجام سرمایه‌گذاری در ایران از طریق بانک‌های آمریکایی یا زیرمجموعه‌های مستقر در آمریکا را منع می‌کند، وضع کرد.

چندین نفر از بخت‌داران سطح اول جمهوری‌خواه انتخابات ریاست‌جمهوری تأکید می‌کنند درصورتی‌که به کاخ سفید برسند، در همان روز اول آمریکا را از توافق هسته‌ای با ایران خارج خواهند کرد. دیگر کارشناسان مسائل ایران می‌گویند درعین‌حال که احتمال خروج آمریکا از توافقی به اجراگذاشته‌شده را بسیار کم می‌بینند، این احتمال را می‌دهند که شرکت‌های آمریکایی همچنان برای ورود به بازار ایران رغبت نداشته باشند. باربارا اسلوین، مدیر اجرائی «شورای آتلانتیک»، می‌گوید: «شرکت‌های آمریکایی در ارتباط با ورود به ایران، خیلی محتاط‌تر عمل می‌کنند. شرکت‌ها هنوز درست نمی‌دانند زیرمجموعه‌هایشان چه کارهایی را می‌توانند انجام بدهند و چه کارهایی را نمی‌توانند». برخی تحلیلگران مسائل ایران بر این باورند که تعجیل اروپایی‌ها برای واردشدن به بازار پرمنفعت ایران، خطر ارسال این پیام را به ایران دارد که مسیر حرکت رو به جلویش با کمترین مانع روبه‌رو است. سوزان ملونی، محقق خاورمیانه در انستیتوی بروکینگز، می‌گوید در سراسیمگی ایتالیایی‌ها برای پوشاندن مجسمه‌های برهنه به‌خاطر اینکه ممکن است برای میهمان‌شان، روحانی، برخورنده باشد، نشانه‌هایی از آمادگی غرب برای مماشات با ایران می‌بیند که هرگونه اقدام احتمالی در آینده برای مهار ایران توسط جامعه بین‌المللی را با مخاطره روبه‌رو خواهد کرد. ملونی می‌نویسد: «توان‌بخشی به ایران بدون اصلاحات اساسی، چالش‌های حیاتی فعلی خاورمیانه بی‌ثبات را تشدید می‌کند. بازگرداندن ایران به جامعه جهانی می‌تواند به‌عنوان عاملی برای ایجاد ثبات عمل کند، اما فقط درصورتی‌که تهران خود را با جهان تطبیق دهد، نه اینکه جهان خود را با ایران تطبیق دهد».

دیگر مخالفان سرسخت توافق هسته‌ای پیش‌بینی می‌کنند افشاگری‌های مداوم درخصوص اقدامات ایران، مشارکت در اقتصاد این کشور را همچنان جنجالی نگه خواهد داشت و احتمال اینکه آمریکا در آینده نزدیک تحریم‌های یک‌جانبه‌اش را بردارد نامحتمل می‌کند. اما برخی تحلیلگران، به اقدام اوباما در ارتباط با کوبا اشاره می‌کنند و می‌گویند همچنان اقدامات بسیاری وجود دارد که یک رئیس‌جمهور می‌تواند به ‌واسطه فرمان‌های اجرائی‌اش انجام دهد تا مسیر شرکت‌های آمریکایی را برای حضور گسترده‌تر در ایران هموارتر کند.