چشم انداز روابط ایران و آمریکا در سال 2016

روزنامه اطلاعات با انتشار یادداشتی به قلم ابوالقاسم قاسم زاده در شماره دوشنبه 14 دی، می نویسد: وقتی مذاکرات با کشورهای 1+5 به پایان راه رسید و توافق برجام نهایی شد. دو وزیر خارجه ایران و آمریکا سراسر رسانه های بین المللی را با عکس ها و گفته های خود پر کردند که بسیاری خبر از اختصاص جایزه صلح نوبل به آقایان محمدجواد ظریف و جان کری، وزراء خارجه ایران و آمریکا دادند.

این یادداشت در ادامه می افزاید: مدتی این خبر در صدر اخبار بود که تلاش موفق دو وزیر خارجه ایران و آمریکا را نشانه پایان بیش از سه دهه تخاصم تهران و واشنگتن دانستند. اما، نه جایزه صلح به ظریف و کری داده شد و نه خوش خبری تعدیل اختلاف ها و برطرف شدن تخاصم تهران ـ واشنگتن تحقق یافت. 

کنگره آمریکا که اکثریت آن را حزب رقیب اوباما، جمهوریخواهان در اختیار دارند، عصبانی تر از گذشته ادامه تحریم ها علیه ایران و مصادره دارایی های جمهوری اسلامی ایران در آمریکا را خواهان شد. 

طرح محدودیت ویزا برای ورود به آمریکا در صورت مسافرت به ایران و سپس تقاضای بلوکه کردن تا 4.5 میلیارد دلار از دارایی های جمهوری اسلامی ایران برای پرداخت غرامت به آمریکایی ها و ... بار دیگر خط تقابل را جریان سازی کرد. 

نمایندگان و سناتورهای آمریکا به لابی اپک سازمان صهیونیستی مشهور در نیویورک برای حمایت از اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران پاسخ مثبت دادند که با توافق برجام همچنان تقابل با ایران در دستور کار است و موازی با آن، کاخ سفید، آزمایش موشک دوربرد عماد در ایران را زنگ خطر جدید برای امنیت ملی آمریکا و بین الملل خواند و اطلاع داد بررسی این پرونده از سوی کارشناسان پنتاگون وزارت دفاع آمریکا در دست اقدام است! 

در آستانه تعطیلات سال نو میلادی، کاخ سفید خبر از تحریم های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران داد که با واکنش قاطع روحانی رئیس جمهوری ایران مواجه شد. با انتشار دستور رئیس جمهوری ایران به وزیر دفاع که بالا بردن توان موشکی در کشور باید با قدرت ادامه یابد، کاخ سفید اعلام کرد، اعمال تحریم های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران تعلیق شده است.

سال جدید میلادی، آغاز شده است و یکی از پرسش ها در اغلب مجامع سیاسی و رسانه ای این است که ماجرای اختلاف های ایران و آمریکا در سال 2016 میلادی چگونه خواهد شد؟ 

دو نگاه با ارزیابی های متفاوت در پاسخ به این پرسش دیده می شود که به طور کلی آن ها را می توان دیدگاه های خوش بینی و بدبینی خواند. آنها که خوش بینند می گویند، هر دو طرف در تهران و واشنگتن در حالیکه می دانند پاره ای از تفاوت ها و اختلاف های نظری و اجرایی در بخش های گوناگون، چه در سطح روابط دوجانبه و یا بحران های منطقه ای و یا بین المللی وجود دارد و هنوز قابل تفاهم نیست اما می توان از تشدید آن ها جلوگیری کرد. 

همین روش، یعنی توافق بر سر آن که اختلاف ها باقی بماند اما تشدید نشود، به خودی خود فضای تفاهم برای پاره ای از اختلاف ها را که قابل دسترسی است، تسهیل می کند. آن ها که به سال 2016 میلادی برای حل اختلاف های ایران و آمریکا خوشبین اند اولاً، بر نیاز هر دو طرف به حل اختلاف نظرها از طریق مذاکرات تاکید دارند. 

ثانیاً، الگوی موفق مذاکرات ایران و گروه 1+5 و رسیدن به توافق برجام را نشان می دهند. ثالثاً، بر بحران تروریسم و جنگ در خاورمیانه انگشت می گذارند که همه کشورها در شرق و غرب عالم از ادامه آن خسارت می بینند و آن را خطرناک می شمارند. حداقل در ظاهر خواهان پایان بخشیدن به بحران در خاورمیانه اند. آمریکا ایران را قدرتمندترین دولت در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس می داند و ایران نیز می داند که تا بر سر پاره ای از اختلاف ها با آمریکا به تفاهم نرسد، کاری از پیش نمی رود.

این نگاه برخی از تحلیل گران سیاسی یعنی نیاز هر دو طرف (ایران و آمریکا) به مصالحه از طریق گفتگو به جای امتداد تخاصم است تا با بروز جنگی جدید، سراسر منطقه خاورمیانه به آتش کشیده نشود. 

اما گروه دوم که نگاه تلخی به پی آمدهای ماجرای ایران و آمریکا در سال جدید میلادی دارند، بر تشدید بحران تروریسم در سراسر خاورمیانه و پی آمدهای خسارت بار آن در کشورهای غربی (اروپا و آمریکا) نظر دارند که با تشدید بحران، اختلاف های دولت های منطقه خاورمیانه گسترش می یابد و سراسر این منطقه در شرایط سخت و خطرناک امنیتی گرفتار می شود. 

بخش عمده ای از انرژی حاکمیت ها در خاورمیانه هزینه تأمین امنیت خود می شود و در سال 2016 مجموعه کشورهای خاورمیانه به جای مدیریت باز، دچار حصارهای تو در توی امنیتی می شوند که بخش عمده ای از درآمدهای نفتی آنها را خواهد بلعید. 

کشورهای خاورمیانه در خطرهای فزاینده دچار تشدید انواع تضادها در روابط با همسایگان خود می گردند. خاورمیانه در سال 2016 میلادی همچنان در سایه سنگین و تیره جنگی فراگیر غوطه ور و ثبات و صلح پایدار در حد شعار باقی می ماند و هزینه های نظامی برای حفظ امنیت نسبی، مرحله به مرحله بیشتر می شود. 

نگاه این گروه درباره روابط ایران و آمریکا به جای تخفیف تنش ها، تشدید آن به خصوص در شعاع اقتصادی و بایکوت مالی ایران از سوی آمریکا است و آمریکا بخصوص در سال پایانی از دوران 8 ساله ریاست جمهوری اوباما تسلیم نظرپردازی های دولت اسرائیل درباره خاورمیانه می شود. 

سیاست اسرائیل بر تشدید تضادها و تخاصم در کشورهای عربی و تقابل کشورهای اسلامی منطقه با یکدیگر است. سال 2016 میلادی سال چرخش به صلح و امنیت جمعی در خاورمیانه نخواهد بود، سال تصادم های شدید و خسارت بار سیاسی است که در آن همچنان اختلاف های ایران و آمریکا جریان ساز خواهد بود.

بر این نگاه سیاسی، بحران سقوط قیمت نفت و هرج و مرج در تولید و بازار نفتی را باید افزود که سال 2016 را سال بر باد رفتن دلارهای نفتی در خاورمیانه می خوانند. ماجرای ایران و آمریکا در سال 2016 به تقابل منافع مسکو ـ واشنگتن چنان گره می خورد که محصول آن، انواع ائتلاف ها برای صف آرایی کشورها در برابر یکدیگر است.

دو نگاه از دو گروه سیاسی در تهران و واشنگتن برای آینده نظر می دهند و برای تثبیت آن تلاش می کنند. نظری که اقلیت سناتورها و نمایندگان کنگره آمریکا و همچنین در دولت اوباما وزیر خارجه این کشور دارند و در ایران نیز از سوی دولت روحانی، بخصوص از سوی وزیر خارجه کشورمان بیان می شود که بر موفقیت مذاکرات هسته ای با گروه 1+5 تاکید دارند که چگونه پیچیده ترین و مشکل ترین پرونده ها از طریق دیپلماسی و گفتگو به راه حل مناسب رسید و نشان داد که این الگو برای دیگر اختلاف ها نیز قابل تعمیم و اجرا است. 

در برابر این باور سیاسی، اکثریت نمایندگان کنگره آمریکا و در ایران نیز بسیاری از سیاست مداران قرار دارند که بر واقعیت دیوار بی اعتمادی میان ایران و آمریکا و تنافر سیاست ها و تضاد در باورها تاکید می کنند و قصه توافق برجام را الگو نمی دانند و آن را موردی می شمارند. 

این گروه تضاد را در ماجرای ایران و آمریکا دارای سابقه دیرینه می دانند و تقابل را اجتناب ناپذیر می شمارند. به هر حال، در رصد دورنمای روابط ایران و آمریکا در سال 2016 میلادی روزنه آشکاری دیده نمی شود و اگر از گروه خوش بین و یا بدبین باشید، این واقعیت را انکار نخواهید کرد که ماجرای ما و آمریکا بعد از گذشت 35 سال، همچنان در سال جدید میلادی ادامه خواهد داشت و هنوز پایانی بر آن متصور نیست.