به‌ دنبال جایگزین برای خدمت سربازی

شرق نوشت: نمایشگاه الکامپ ٢٠١٥ در روز پایانی خود، میزبان گروهی از دانشجویان دانشگاه‌های تهران و صنعتی شریف بود که ایده متفاوتی را دنبال می‌کردند. در این غرفه قرار نبود محصولی به فروش برسد یا حتی کالایی تبلیغ شود، این غرفه، فقط خریدار یک جواب بود، جواب به این سؤال: «اگر قرار بود ٢١ ماه از زندگی‌ات را به کشور خدمت کنی، چه کار می‌کردی؟»

این سؤال در اندازه‌ای بزرگ روی دیواری جلو چشم بازدیدکنندگان نصب شده بود و هر بازدیدکننده‌ای که مایل بود پاسخ خود را روی کاغذی می‌نوشت و به دیوار می‌چسباند. هدف از این فعالیت افزایش آگاهی و جلب توجه عمومی به ٢١ ماه دوران خدمت سربازی بود، سرمایه عظیمی از نیروی انسانی که می‌تواند در صورت اجرای طرح سربازی حرفه‌ای برای رفع مشکلات کشور از آن استفاده شود. کاغذها آرام‌آرام چسبیده شدند تا در ساعت نهایی نمایشگاه، دیواری رنگارنگ تشکیل دهند، متشکل از ایده‌ها و پیشنهادها، همچنین گلایه و شکایت از وضعیت فعلی خدمت سربازی. در پایان روز حدود ٣٠٠ کاغذ رنگارنگ به دیوار چسبیده شده بود، پاسخ‌های کوتاه و بلند و ایده‌هایی متنوع برای ٢١ ماه خدمت رایگان به کشور.

ایده‌هایی متنوعی مانند جمع‌آوری زباله تا کمک به کودکان کار و فعالیت در مناطق محروم و فعالیت‌های خیریه و ایده‌هایی متفاوت‌تر نظیر خانمی که می‌خواست ٢١ ماه کتاب بخواند تا سرانه مطالعه در کشور بالا برود و جوانی که می‌خواست برای ٢١ ماه دیگران را بخنداند یا مهربانی را در جامعه افزایش دهد.

اگرچه مثل همیشه روحیه طنزپردازی مردم باعث می‌شد صدای خنده‌های بلند از کنار دیوار به گوش برسد، پس از اتمام نمایشگاه، کاغذها جمع‌آوری و موضوعات مشابه کنار هم قرار داده شد. مدت‌هاست که خدمت سربازی، به موضوعی چالش‌برانگیز تبدیل شده؛ در روزهای اخیر هم دوباره بحث‌ها پیرامون این موضوع افزایش پیدا کرده است، تمدید ثبت‌نام جریمه مشمولان غایب و احتمال تصویب دوباره آن برای سال ٩٥ و تصویب قانون صدور گواهینامه بدون نیاز به کارت پایان خدمت و چالش‌های پیرامون آن سبب شده است سربازی به شیوه کنونی دستخوش برخی تغییرات باشد.

هفته گذشته دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، میزبان همایش ابعاد اقتصادی خدمت سربازی بود. در این همایش کارشناسان و حاضران به بررسی ریشه‌ای مشکلات فعلی سربازی و بیان راهکارهای بهبود آن پرداختند. این همایش با حضور دکتر عباسعلی منصوری‌آرانی، نماینده نهمین دوره مجلس، عضو کمیسیون امنیت ملی و مسئول پیشین آموزش کل ارتش؛ دکتر حسن سبحانی، استادتمام اقتصاد دانشگاه تهران و نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی؛ صادق الحسینی، اقتصاددان و مشاور پیشین بانک جهانی و مهدی احمدی معین، کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس در حوزه خدمت سربازی، برگزار شد.

بر‌اساس پژوهشی که درباره خدمت سربازی و شیوه آن در کشورهای مختلف‌ انجام شده است، ایران بین ٢٤ کشوری قرار دارد که خدمت سربازی در آن اجباری است و بیش از ١٨ ماه به طول می‌انجامد. این درحالی است که در صد کشور جهان، خدمت اجباری لغو شده است. در چهار کشور خدمت اجباری فقط در شرایط خاص مانند جنگ و بحران‌های خاص انجام می‌گیرد و در ١٠ کشور، زمان خدمت اجباری کمتر از ١٨ ماه است که با افزایش میزان تحصیلات، زمان آن کاهش پیدا می‌کند.

در همایش ابعاد اقتصادی خدمت سربازی، تأکید شد هزینه سربازی حرفه‌ای از هزینه سربازی به شیوه کنونی کمتر است و این شیوه سربازی موجب ایجاد تله فقر در دهک‌های فقیر جامعه می‌شود و همچنین سربازی یکی از دلایل خروج نخبگان از کشور است.

از سوی دیگر تیم برگزارکننده همایش، برای بررسی نظرها و پیشنهادهای مردم درباره خدمت سربازی، فعالیتی اجتماعی را در حاشیه نمایشگاه الکامپ ترتیب داد. نمایشگاه الکامپ یکی از رویدادهای پرطرفدار در کشور است که جامعه مخاطبان وسیعی دارد و اقشار مختلف از این نمایشگاه استقبال می‌کنند. هدف از این فعالیت اجتماعی، افزایش آگاهی و ایجاد سؤال در ذهن مخاطبان بوده است، جایگزین مدت‌زمانی که در دوران سربازی طی می‌شود، چه خدمتی می‌توان به کشور کرد؟ خدمتی که مشکلی از کشور را حل کند و تجربه خوشایندی از خدمت به کشور برای جوانان داشته باشد، راهکاری که بتواند جایگزین بخشی از شیوه کنونی خدمت سربازی شود.

پس از اتمام نمایشگاه، مجریان این ایده کاغذها را جمع‌آوری کردند و موضوعات مشابه را در کنار هم قرار دادند که با یک تحلیل و دسته‌بندی، موارد زیر مهم‌ترین مسائلی بود که بازدیدکنندگان تمایل داشتند تا ٢١ ماه از زندگی‌شان را برای حل آن صرف کنند: آموزش، محیط‌ زیست، فعالیت خیریه، کارآفرینی، امور شخصی، نمی‌خواهم خدمت کنم و .... اتفاق نظر مردم درباره لزوم اصلاح شیوه کنونی باعث شد این تلاش اجتماعی، به‌عنوان یک پدیده مثبت و امیدوارکننده تلقی شود و مورد حمایت و حسن نظر بازدیدکنندگان قرار گیرد، اما بازخوردهای شفاهی به پرسش مطرح‌شده، متنوع و حتی متضاد بود که متناسب با آمار ذکرشده به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود:

- دسته اول، عده‌ای با خواندن یا شنیدن یک سؤال، بلافاصله این سؤال را مطرح می‌کردند: «مگر کشور برای من چه کرده است که من ٢١ ماه به کشور خدمت کنم؟»؛ عمده پاسخ‌های این دسته، مواردی نظیر مهاجرت، خروج از کشور یا اعترض به زمان طولانی سربازی بود.

- دسته دوم افرادی بودند که با شنیدن این سؤال، تعجب می‌کردند و معمولا این جمله بیان می‌شد «تا‌به‌حال به این موضوع فکر نکرده‌ام»؛ این افراد معمولا برای چند ثانیه مکث می‌کردند یا به مطالعه جواب‌های دیگران مشغول می‌شدند.

- دسته سوم، افرادی بودند که این جمله را طرح می‌کردند: «مشکلات شخصی و خانوادگی من به‌قدری زیاد است که یاری خدمت به کشور را ندارم». این افراد که عموما دغدغه اقتصادی را به‌عنوان مشکل مطرح می‌کردند، در برابر کار رایگان در سربازی نیز موضع منفی زیادی داشتند.

- دسته چهارم، افرادی که گویی مدت‌ها درباره مسائل کشور فکر کرده بودند و در ذهن آنها اولویت‌بندی شده بود، این افراد معمولا مسئله آموزش، محیط ‌زیست و مبارزه با فساد اداری را جزء مهم‌ترین مشکلات کشور می‌دانستند.

- در دسته پنجم، فعالیت‌های خیریه به‌عنوان خدمت به کشور بخش درخور توجهی از پاسخ‌ها بود؛ فعالیت در حوزه کودکان کار، کودکان بیماری‌های خاص، مناطق محروم و حمایت از خانواده جانبازان و معلولین در قالب ٢١ ماه مدت سربازی.

-دسته ششم، این دسته که به دلیل مکان قرارگیری غرفه در بخش کارآفرینی نمایشگاه الکامپ، با تعداد بیشتری همراه بوده است، افرادی بودند که کارآفرینی و ایجاد اشتغال برای خود و سایر جوانان را خدمت به کشور محسوب می‌کردند و بر حل مشکلات اقتصادی کشور از طریق کارآفرینی تأکید می‌کردند.

دسته هفتم، افرادی که بیشتر بر استفاده از تخصص هر فرد برای خدمت به کشور تأکید می‌کنند، مانند افرادی که می‌خواستند به‌طور رایگان در پروژه‌های ملی یا فعالیت‌های تحقیقاتی عام‌المنفعه فعالیت کنند.

مطابق با آمار سازمان نظام وظیفه، سالانه ٤٠٠ هزار جوان به خدمت سربازی اعزام می‌شوند و ٢١ ماه این دوران را می‌گذرانند. با افزایش سطح تحصیلات و ارتقای فرهنگ عمومی در سال‌های اخیر، هزینه فرصت اتلاف انرژی و زمان نیروی انسانی، خسارت بزرگی را به کشور وارد می‌کند، به‌ویژه اینکه سربازی در مسائل اجتماعی مانند ازدواج، اشتغال و خروج نخبگان نیز تأثیرگذار است.