گاه‌شمار 2 سال مذاکرات هسته ای ایران و 1+5

انتشار گزارش نهایی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به مثابه پیش درآمد بسته شدن کامل پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران، رخدادی است که از ایستگاه رایزنی ها، نشست های دیپلماتیک و توافق های گوناگون گذشته است. این گزارش در بردارنده خلاصه ای از شرح پیمایش این مسیر است.

این نشست، نخستین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و اعضای گروه 1+5 (شامل روسیه، چین، آمریکا، فرانسه، انگلیس و آلمان) را پس از روی کار آمدن دولت یازدهم رقم زد. در این نشست که پنجم مهرماه 1392 خورشیدی در حاشیه شصت و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، برای نخستین بار «محمدجواد ظریف» و «جان کری» وزیران امور خارجه ایران و آمریکا به مدت نیم ساعت با یکدیگر گفت وگو کردند.

پس از نشست نیویورک، این دور از گفت وگوها در ژنو که بیست و سوم و بیست و چهارم مهرماه 1392 (پانزدهم تا شانزدهم اکتبر 2013) انجام شد، شروعی جدی برای حل و فصل موضوع هسته ای ایران بود. از این رو در این نشست تیم دیپلماسی ایران پیشنهاد خود را با عنوان «پایانی بر یک بحران غیرضروری؛ آغازی برای افق های جدید» به صورت پرده نما (پاورپوینت) ارایه کرد. در نهایت اعضای گروه 1+5 از جمله آمریکا این دور از گفت وگوها را صریح ترین، شفاف ترین و دقیق ترین دور از گفت وگوها تا آن زمان دانستند.

این دور از گفت گوهای رسمی، شانزدهم تا هجدهم آبان ماه 1392 (هفتم تا نهم نوامبر 2013) در ژنو سوییس با حضور تیم هسته ای کشورمان و وزیران امور خارجه 1+5 به همراه «کاترین اشتون» مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای ایران و 1+5 انجام شد. با آن که تصور می شد در این نشست 2 طرف به توافق اولیه دست می یابند اما در لحظه های پایانی، زیاده خواهی «لوران فابیوس» وزیر امور خارجه فرانسه باعث بی نتیجه ماندن گفت وگوها شد.

نشست ژنو سه به عنوان چهارمین دور از گفت وگوهای هسته ای، سوم آذرماه (بیست و چهارم نوامبر) از اهمیت زیادی برخوردار بود چرا که در این نشست ایران و 1+5 به «توافق ژنو» یا «طرح اقدام مشترک» دست یافتند. این توافق اولیه دستاورد بزرگی برای 2 طرف به شمار می رفت. پس از این نشست، یک بازه زمانی 6 ماهه برای رسیدن به توافق جامع در نظر گرفته شد.

برخلاف نشست های گذشته که در سوییس برگزار می شد، در این دور وین پایتخت اتریش به عنوان محل برگزاری نشست انتخاب شد. در این دور از گفت وگوها که بیست و نهم بهمن 1392 خورشیدی شروع شد و تا یکم اسفند همان سال ادامه یافت، 2 طرف در ارتباط با برنامه کاری و چارچوب گفت وگوها به توافقی نسبی رسیدند.

گفت وگوهای هسته ای میان تیم های مذاکره کننده ایران و 1+5 از بیست و هفتم اسفندماه 1392 برای بار دوم در وین کلید خورد و به مدت سه روز ادامه یافت. ابعاد برنامه صلح آمیز هسته ای ایران به ویژه غنی سازی، فعالیت واحد آب سنگین اراک، همکاری های بین المللی در حوزه فناوری صلح آمیز هسته ای و رفع تحریم ها از مهمترین محورهای این دور از گفت وگوها بود.

این نشست به عنوان نخستین دور از گفت وگوهای هسته ای در سال 1393 خورشیدی، روزهای نوزدهم و بیستم فروردین (هشتم و نهم آوریل) برگزار شد و مذاکره کنندگان ایران و 1+5 درباره گام نهایی توافق ژنو به رایزنی پرداختند. در مجموع، گفت وگوهای این دور در پیوند با چهار محور رفع تحریم ها، غنی سازی، همکاری های بین المللی در زمینه فعالیت های صلح آمیز هسته ای و فعالیت راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک ادامه یافت.

این نشست چهارمین دور از گفت وگوهایی بود که در وین انجام می شد. در این نشست که از روز چهارشنبه بیست و چهارم تا بیست و ششم اردیبهشت ماه 1393 به منظور رایزنی درباره توافق جامع و گام پایانی برگزار شد، تیم های مذاکره کننده ایران و 1+5 به نگارش متن توافق نهایی پرداختند اما زیاده خواهی های طرف غربی از دستیابی به توافق نهایی جلوگیری کرد. در نتیجه ادامه گفت وگوها به دور بعدی (وین پنج) کشیده شد.

دور پنجم از گفت وگوهای هسته ای در وین به منظور نگارش متن پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از بیست و ششم تا سی ام خردادماه 1393 (شانزدهم تا بیستم ژوئن 2014) ادامه یافت. در این مدت پنج روزه، 2 طرف اعلام کردند که وارد مرحله نگارش متن توافق شده اند ولی اختلاف نظر جدی، هم در محتوا و هم در نحوه نگارش زمینه را برای بی نتیجه ماندن این دور از گفت وگوها فراهم کرد.

*** وین 6 

این نشست دهمین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و 1+5 و به عبارت دیگر ششمین دور بعد از توافق ژنو بود. وین 6 که در واقع آخرین نشست در ضرب الاجل 6 ماهه بود، طولانی ترین زمان گفت وگوها را به خود اختصاص داد؛ نشستی که از چهارشنبه یازدهم تیرماه 1393 آغاز شد و به مدت 18 روز (تا بیست و نهم همین ماه) ادامه یافت. در پایان، باقی ماندن سطحی از اختلاف باعث شد تا گفت وگوها به مدت چهار ماه دیگر تمدید شود.

*** نیویورک 

در آغاز ضرب الاجل چهار ماهه -همانند نخستین نشست ایران و 1+5 در زمان دولت یازدهم- نیویورک میزبان گفت وگوهای هسته ای بود. این دور از گفت وگوها در حاشیه شصت و نهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به منظور حل اختلاف های موجود و رسیدن به توافق جامع صورت گرفت. در این دور از گفت وگوها که از بیست و هفتم شهریورماه تا چهارم مهرماه 1393 (هجدهم تا بیست و ششم سپتامبر 2014) حدود یک هفته ادامه یافت، بررسی ابعاد فنی، سیاسی و حقوقی برنامه هسته ای ایران و نیز موضوع تحریم ها مهمترین محورهای بحث بود. در این نشست پیشرفت محسوسی حاصل نشد اما دیپلمات ها این دور از گفت وگوها را مفید و سازنده دانستند.

این دور از گفت وگوها به شکل سه جانبه میان مقام های ایران، آمریکا و اروپا برگزار شد. در این نشست که از بیست و دوم تا بیست و چهارم مهرماه 1393 (چهاردهم تا شانزدهم اکتبر 2014) ادامه یافت چند دیدار در سطح معاونان و وزیران امور خارجه انجام شد. در این نشست چند موضوع مهم از جمله غنی سازی اورانیوم، جدول زمانبندی و لغو تحریم ها در دستور کار قرار گرفت. ضرورت حضور نمایندگان چین و روسیه در این نشست باعث شد که روز آخر، نشست عمومی ایران و 1+5 با حضور همه معاونان وزیر امور خارجه 6 کشور گروه 1+5 برگزار شود.

در نهمین دور از گفت وگوهای هسته ای پس از توافق ژنو، این بار مسقط پایتخت عمان میزبان تیم مذاکره کننده هسته ای ایران و همچنین آمریکا و اروپا بود. در این نشست که هفدهم تا بیستم آبان ماه 1393 (هشتم تا یازدهم نوامبر 2014) به طول انجامید 2 طرف در ارتباط با موارد اختلافی مانند میزان و ظرفیت غنی سازی، تحریم ها، راکتور اراک و فردو به بحث و گفت وگو نشستند.

دهمین دور از گفت وگوهای هسته ای پس از توافق ژنو و به عبارتی دیگر هشتمین دور از گفت وگوها در وین از بیست و هفتم آبان ماه 1393 آغاز شد و تا سوم آذر ادامه یافت. این آخرین نشست در ضرب الاجل چهار ماهه بود؛ موعدی که در این تاریخ (سوم آذر - بیست و چهارم نوامبر) به پایان می رسید و هنوز مسایلی مانند ظرفیت و میزان غنی سازی و همچنین بازه زمانی لغو تحریم ها به عنوان مهمترین موارد اختلافی باقی مانده بود. در نتیجه، گفت وگوها برای هفت ماه دیگر (تا نهم تیرماه 1394- سی ام ژوئن 2015) تمدید شد به طوری که قرار شد دوره چهار ماهه اول برای رسیدن به توافق سیاسی و دوره سه ماهه دوم به حل جزییات، مسایل فنی و حقوقی اختصاص یابد.

یازدهمین دور از گفت وگوهای هسته ای از چهارشنبه بیست و ششم آذرماه 1393 (هفدهم دسامبر2014) در سطح معاون وزیران امور خارجه در شهر ژنو سوییس برگزار شد. این دور از مذاکرات نخستین دور از گفت وگوها پس از تمدید هفت ماهه و همچنین آخرین دور از گفت وگوها در سال گذشته میلادی بود که هدف از آن هموار شدن مسیر حل و فصل نهایی مساله هسته ای ایران و رسیدن به توافق فراگیر در این زمینه عنوان شد.

همانند نشست قبلی، دوازدهمین دور از گفت وگوهای هسته ای (پس از توافق ژنو) نیز در سطح معاونان در شهر ژنو برگزار شد که افزون بر معاونان، وزیران امور خارجه ایران و آمریکا هم در این نشست حضور داشتند. این نشست از بیست و چهارم دی ماه پارسال (چهاردهم ژانویه 2015) به مدت پنج روز در ژنو و در سطح وزیران، معاونان و کارشناسان برگزار شد و نخستین نشست ایران و 1+5 در سال نو میلادی بود. این دور از گفت وگوها را برخی «بی نتیجه» و بعضی «رو به جلو اما با پیشرفت محدود» ارزیابی کردند.

بار دیگر ژنو میزبان سیزدهمین دور از گفت وگوهای هسته ای شد. این نشست با حضور وزیران امور خارجه ایران و آمریکا و همچنین «هلگا اشمیت» معاون هماهنگ کننده گفت وگوهای ایران و 1+5 از جمعه اول اسفند 1393 (بیستم فوریه 2015) آغاز شد و تا روز دوشنبه چهارم اسفند ادامه یافت. البته در این روز معاونان گروه 1+5 نیز در این گفت وگوها حضور یافتند و این مذاکرات پس از چهار روز رایزنی فشرده با همین ترکیب رایزنان پایان یافت. آنچه فضای این دور از گفت وگوها را از نشست های پیشین متمایز می کرد حضور برخی از شخصیت های برجسته و تاثیرگذار از جمله «علی اکبر صالحی» رییس سازمان انرژی اتمی ایران و «ارنست مونیز» وزیر انرژی آمریکا در ژنو بود. حضور آن ها در این دور از گفت وگو به منزله ورود ایران و 6 قدرت جهانی به «مذاکره های عالی فنی» محسوب می شد.

چهاردهمین دور از گفت وگوهای هسته ای این بار در دهکده «مونترو» در حومه شهر ژنو از سرگرفته شد. این نشست که دوشنبه یازدهم اسفندماه 1393 (دوم مارس 2015) آغاز شد، پس از چهار روز رایزنی پایان یافت. در این دور از گفت وگوها به جز وزیران امور خارجه ایران و آمریکا، معاونان آن ها و همچنین مونیز، صالحی و اشمیت نیز حضور داشتند و روز آخر معاونان وزیران امور خارجه گروه 1+5 نیز به مذاکرات پیوستند. گفت وگوهای عالی فنی در این مرحله پیشرفت قابل ملاحظه ای داشت.

پانزدهمین دور از گفت وگوهای هسته ای و آخرین دور مذاکرات در سال 1393، بیست و چهارم تا بیست و نهم اسفندماه در شهر لوزان سوییس برگزار شد. در این نشست 6روزه افزون بر رایزنی های فشرده میان مقام های ایران و آمریکا، دیدارهایی نیز میان مقام های کشورمان با اعضای گروه 1+5 صورت گرفت اما تفاهم و چارچوب مشترکی که 2 طرف درپی دستیابی به آن بودند در این نشست حاصل نشد.

نخستین نشست در سال 1394 خورشیدی و همچنین شانزدهمین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و 1+5 که از چهارشنبه شب، پنجم فروردین (بیست و پنجم مارس) آغاز شده بود، شامگاه سیزدهم فروردین به انتشار بیانیه ای مشترک با عنوان «بیانیه سوییس» انجامید؛ بیانیه ای که نشان می داد ایران و غرب به تفاهم کلی و مجموعه ای از راه حل ها دست یافته اند و در سه ماه باقی مانده از ضرب الاجل باید در جزییات فنی و حقوقی به نتیجه برسند.

نخستین دور از گفت وگوهای هسته ای میان ایران و 1+5 برای نگارش متن توافق جامع هسته ای از چهارشنبه دوم تا جمعه چهارم اردیبهشت ماه 1394به مدت سه روز در پایتخت اتریش انجام شد. در این دور از گفت وگوها که در سطح معاون وزیران امور خارجه انجام گرفت، 2 طرف گفت وگو درباره کار نگارش متن توافق جامع (برجام) را ادامه دادند.

در دومین نشست در وین پس از بیانیه سوییس، گفت وگوهایی جدی به منظور رسیدن به توافق جامع میان تیم دیپلماسی ایران و اعضای 1+5 از سه شنبه بیست و دوم اردیبهشت ماه 94(دوازدهم می 2015) آغاز شد. این دور از گفت وگوها که در سطح معاونان و کارشناسان وزارت امور خارجه جریان داشت به مدت سه روز ادامه یافت.

این دور از گفت وگوها همانند گذشته در وین و در سطح کارشناسان و معاون وزیران امور خارجه انجام گرفت. در این نشست که از چهارشنبه سی ام اردیبهشت (بیستم می 2015) تا جمعه یکم خرداد 94(بیست و دوم می) به مدت سه روز ادامه یافت، نگارش پیش نویس متن برنامه جامع اقدام مشترک پیگیری شد و همچنین کار نگارش متن اصلی و پیوست های آن در 2 سطح سیاسی و کارشناسی ادامه یافت. همزمان، گفت وگوها 2 مسیر بررسی لغو تحریم ها و فعالیت های هسته ای را پیمود اما به دلیل گستردگی موضوع ها و پیچیدگی آن ها پیشرفت در نگارش بسیار کند صورت گرفت.

وین بار دیگر از پنجشنبه چهاردهم خرداد 1394(چهارم ژوئن 2015) به مدت 2 روز میزبان معاونان وزیران امور خارجه ایران و 1+5 بود. این رایزنی ها با نشست عمومی ایران با گروه 1+5 در سطح معاونان آغاز شد و پس از آن نمایندگان ایران نشستی دوجانبه با معاون وزیر امور خارجه روسیه و سپس نمایندگان دیگر اعضای 1+5 داشتند. در این نشست نیز کار روی متن توافق نهایی ادامه یافت اما هنوز دیدگاه ها از یکدیگر فاصله داشت.

این نشست نیز همانند نشست های پیشین به رایزنی درباره نحوه نگارش متن توافق جامع اختصاص یافت. این گفت وگوها که از صبح چهارشنبه بیستم خرداد (دهم ژوئن) آغاز شده بود تا روز جمعه بیست و دوم خرداد 94 (دوازدهم ژوئن) ادامه پیدا کرد.

آخرین و پیچیده ترین دور از گفت وگوهای هسته ای به منظور دستیابی به توافق جامع، ششم تیرماه 94 (بیست و هفتم ژوئن) با پیوستن ظریف و کری به جمع معاونان و کارشناسان کلید خورد. سپس «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای هسته ای ایران و 1+5 و نیز دیگر وزیران امور خارجه این گروه به گفت وگوها پیوستند تا مهمترین مسایل اختلافی همچون چگونگی اجرای پروتکل الحاقی، ابعاد نظامی احتمالی موضوع هسته ای ایران (PMD) و نحوه لغو تحریم ها را قبل از ضرب الاجل نهم تیرماه (سی ام ژوئن) حل و فصل کنند. در این دور پس از تلاش های فراوان و سه بار تمدید زمان گفت وگوها، در نهایت سه شنبه بیست و سوم تیرماه (چهاردهم ژوییه) توافق تاریخی که 2 طرف منتظر آن بودند تحقق یافت.

برای نخستین بار پس از توافق تاریخی وین، وزیران امور خارجه ایران و 1+5 دوشنبه ششم مهرماه 1394 (بیست و هشتم سپتامبر 2015) در نیویورک با یکدیگر دیدار و گفت وگو کردند. در این دیدار که همزمان با هفتادمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل انجام گرفت، 2 طرف درباره تازه ترین تحولات مربوط به گام های برداشته شده در مسیر اجرای توافق رایزنی کردند.

«کمیسیون مشترک برجام» که با هدف نظارت بر نحوه اجرای برنامه جامع اقدام مشترک و پیوست های این توافق تشکیل شده بود بیست و هفتم مهرماه 94 (نوزدهم اکتبر) برای نخستین بار در وین تشکیل جلسه داد. این کمیسیون که از نمایندگان کشورهای 1+5، نماینده عالی اتحادیه اروپا و ایران تشکیل شده است آخرین تحولات روند اجرایی سازی برجام را مورد بررسی قرار داد.

در نشست وین یک که هشتم آبان ماه (سی ام اکتبر) به منظور پایان دادن به بحران سوریه شکل گرفت برای نخستین بار از ایران برای شرکت در آن دعوت به عمل آمد. در حاشیه این نشست، تیم هسته ای ایران و 1+5 در 2 سطح معاونان و کارشناسان با یکدیگر به گفت وگو پرداختند. در این دور از گفت وگوها بود که که کری در هتل محل اقامت ظریف حضور یافت تا در خصوص اجرای برجام با وزیر امور خارجه کشورمان گفت وگو کند.

بیست و سوم آبان ماه 94(چهاردهم نوامبر) وین بار دیگر میزبان سومین دور از گفت وگوهای هسته ای پس از برجام بود. گفت وگوهای هسته ای این بار نیز در حاشیه نشستی (وین 2) صورت گرفت که به منظور حل وفصل بحران سوریه تشکیل شده بود. افزون بر دیدار و گفت وگو میان کری و ظریف، نشست هایی نیز در سطح معاونان و کارشناسان برگزار شد.

کمیسیون مشترک برجام شانزدهم آذرماه 94 (هفتم دسامبر) برای دومین بار در وین تشکیل جلسه داد. همزمان با این نشست، نشست هایی نیز در 2 سطح معاونان و وزیران امور خارجه ایران و 1+5 تشکیل شد. در این دور از گفت وگوها آخرین روند برجام مورد بررسی قرار گرفت تا اجرایی شدن آن در زمان مشخص شده بدون هیچ گونه مانعی انجام گیرد. در همین روز بود که کشورهای عضو گروه 1+5 پیش نویس قطعنامه ای را به شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ارایه کردند تا در صورت تصویب در این شورا، پرونده ابعاد نظامی برنامه اتمی ایران یا همان پی. ام. دی بسته شود.

فرجام کار، گزارش نهایی شورای حکام که بیست و چهارم آذرماه 1394(پانزدهم دسامبر) انتشار یافت مهر تاییدی بر راستی ایران در برنامه صلح آمیز هسته ای برای پایان کامل یک بحران غیرضروری بود.