اقتصاد ایران قابلیت استفاده از بحران‌های منطقه‌ای را دارد؟

پیمان گودرزی در گزارشی در ابتکار نوشت:

در روزهای اخیر مسئله تیره شدن روابط روسیه با ترکیه ، قطع ارتباط روسیه با ترکیه و اعمال محدودیت‌ها و تحریم‌ها علیه ترکیه مورد توجه محافل سیاسی و خصوصا اقتصادی ایران قرار گرفته است. تا آنجا که گمانه زنی هایی مبنی بر افزایش مراودات اقتصادی، افزایش صادرات و بهره برداری بیشتر از بازار روسیه مطرح شده است. ترکیه و و روسیه دو شریک اقتصادی و سیاسی هستند که در سالهای اخیر و بدنبال تحریم روسیه از طرف کشورهای اروپا یی روابط مستحکم تری را بنا نهاده اند. تا آنجا که روسیه سهم قابل توجهی در تامین سوخت و توریسم ترکیه را به خود اختصاد داده است. از طرف دیگر بیشتر حجم صادرات ترکیه به روسیه شامل مواد غذایی، نساجی و محصولات کشاورزی می‌شود؛ محصولاتی که در شرایط فعلی در ایران بازار ندارد.

اما سوال اینجاست که با توجه به جایگاه ایران در منطقه و سطح وسیع همکاری‌های ایران با روسیه چرا باید برای ارتقاء جایگاه خود در بازار روسیه بدنبال چنین تنش‌ها و اگر و اما‌هایی باشیم؟ و اساسا چنین بازارهایی مقطعی است یا با برنامه ریزی می‌توان از ظرفیت به وجود آمده در بلند مدت استفاده نمود. در این زمینه محمد لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در گفتگو با خبرنگار ابتکار گفت: 18 ماه پیش با تحریم روسیه از جانب کشورهای اروپایی چنین فضایی برای حضور در بازار روسیه فراهم شد. ترکیه و ایران دو کشوری بودند که در شرایط مساوی بدنبال پررنگ تر کردن بازی گری خود در بازار روسیه برآمدند. در این شرایط مساوی می‌بایست بهترین بهره برداری را انجام میدادیم اما آمارها حکایت از آن دارد در این مقطع زمانی صادرات به روسیه نه تنها افزایش نیافت بلکه در برخی ماه‌ها با کاهش واردات روبرو بوده‌ایم. از جمله دلایل این عدم موفقیت را می‌توان در موانع داخلی و خارجی بررسی نمود. روسیه علیرغم تحریم‌ها و با توجه به اینکه همواره بعنوان شریک ایران در زمینه های مختلف یاد می‌شود اما بیشترین فضا از فرصت به وجود آمده را به ترکیه داد. مورد حائز اهمیت دیگر مربوط به اشکالات تجاری ما با روسیه است. با توجه به اینکه روسیه عضو سازمان تجارت جهانی است بنابراین برقراری روابط تجاری با این کشور برای ما هزینه بسیار دارد تا آنجاکه صادرات کالا به روسیه با تعرفه حدود50 درصد صورت می‌گیرد در صورتیکه محصولات ترکیه با تعرفه کمتر از 10 درصد وارد بازار روسیه می‌شود.

در کنار مشکلات خارجی برخی مشکلات داخلی نیز بر این عدم موفقیت تاثیر گذار بوده ست. از جمله این موارد میتوان به وجود تحریم های بین المللی و عدم ایجاد زیرساخت های مناسب اشاره نمود. ایران بدلیل عدم بهره مندی از زیر ساختهای مورد نیاز همچون حمل و نقل و تجهیزات مناسب نگهداری محصولات همواره در رقابت با دیگر رقبا در عرصه صادرات دچار مشکل بوده و در ده سال گذشته نیز تلاشی برای جبران این نقیصه صورت نگرفته است.از طرفی وجود تحریم‌ها و عدم سوئیفت موجب شد معاملات با روبل انجام شود که این امر ریسک این گونه معاملات و فعالیت های تجاری را بالا برد.هرچد صحبت هایی مبنی بر ایجاد بانک مشترک ایران و روسیه درمیان بود اما عملا چنین بانکی وجود خارجی نیافت. حدود 1 سال و نیم پیش چنین فضایی شکل گرفت که به دلایلی که عنوان شد نتوانستیم در این عرصه موفق حاضر شویم اما آیا امروز توانسته‌ایم این مشکلات را پوشش دهیم؟ بنابراین در صورتیکه بخواهیم از این بازار استفاده کنیم نیازمند آن است که :1- تعرفه‌های ترجیحی را ایجاد نماییم (عوارض 40درصدی اعمال نشود)2- زیرساخت‌های حمل و نقل را تجهیز کنیم و 3- ایجاد بانک مشترک 

اسدالله عسگر اولادی وی در ارتباط با خبرهای منتشر شده مبنی بر کاهش صادرات کالا از ایران به روسیه، گفت: اعمال تعرفه‌های سنگین کشور روسیه در قبال واردات محصولات ایرانی، پیامد کاهش صادرات مستقیم به این کشور را دربر داشته ، اما در عوض کالاها از طریق کشورهای همسایه، به روسیه صادر شده است.به گفته عسگراولادی ، میزان صادرات کالا از ایران به روسیه کاهش پیدا نکرده، بلکه صادرات مستقیم به شکل غیرمستقیم صورت می‌گیرد .وی گفت: تعرفه‌های واردات کالا از کشورهای همسایه به روسیه صفر است ، بنابراین کالای ایرانی ابتدا به مقصد یکی از همسایگان این کشور منتقل و از آنجا راهی روسیه می‌شود، که این روش مورد رضایت ایران نیست .

رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه در گفتگو با ایرنا افزود : روسیه برای واردات پسته از ایران 15 درصد تعرفه واردات مشخص کرده که در این شرایط، صادرکنندگان محصول خود را ابتدا به کشور سوم منتقل می‌کنند و پس از پرداخت حق کمیسیون، کالا را به روسیه صادر می‌نمایند.وی بروز تنش‌های سیاسی میان روسیه و ترکیه را یادآور شد و اظهار داشت : روسیه در حال اعمال محدودیت برای واردات محصولات کشاورزی از ترکیه است که انتظار می‌رود سهم ایران از بازار محصولات کشاورزی روسیه افزایش پیدا کند و با افزایش صادرات مستقیم محصولات کشاورزی، افت گذشته را جبران کنیم.بنظر می‌رسد روابط روسیه با ترکیه بدلیل عضویت در wto ، منافع مشترک و وابستگی های متقابلی در روابط دو کشور در روز‌های آینده بخشی از تنش‌ها بین دو کشور کاهش یابد و فضای مثبتی در روابط اقتصادی روسیه و ترکیه به وجود آید. اما این پایان کار نیست بلکه ابتدای خود سازی و تجهیز به ابزارها و بسترهای مورد نیاز برای ورود به عرصه رقابت در بازارهای منطقه ای و جهانی است تا بتوانیم با توانی دو چندان فضای حضور خود در بازارها و معادلات اقتصادی منطقه را ایجاد و در این محیط سهم خود را افزایش دهیم و در صورت وقوع چنین حوادثی توان بهره برداری حداکثری از این فضا را داشته باشیم و نه صرفا زلف به بحران های منطقه گره زنیم. از طرفی تجربه ماه های گذشته در ارتباط با گسترش روابط اقتصادی با روسیه گواه بر این ادعاست که با توجه به شرایط و بسترهای موجود داخلی و بعضا بین المللی که بر اقتصاد ما حکمفرماست امکان استفاده از چنین بازارهایی فراهم نبوده و نیازمند تغییر رویکرد به این حوزه می‌باشد. تا آنجا که در این دوره زمانی مشخص حجم صادرات به روسیه کاهش هم داشته است.