زبان به محاق می‌ رود

دکتر محمدجواد غلامرضا کاشی*؛ ماجرا چهارده سال پیش با انفجار برج‌های دوقلو در آمریکا آغاز شد. انفجارهای هولناک پاریس نشان داد آنچه چهارده سال پیش شروع شد، همچنان زنده است و عمق وگستره بیشتر می‌گیرد. بیش از چهارده سال از ظهور این گروه‌ها در خاورمیانه وعرصه جهانی می‌گذرد، اما کمتر کسی می‌داند اینها کیستند، چه می‌گویند، چه می‌خواهند و در جهت کدام مطلوب انسانی عمل می‌کنند. همه آنچه در باره عقاید و مطالبات این گروه‌ منتشر شده، در چند گزاره معدود خلاصه می‌شود: ظهور اخرالزمان، انتقام از سلطه بیگانگان بر سرزمین‌های اسلامی، جنگ مقدس و تشکیل دولتی اسلامی.

جملات و گزاره‌های معدودی در باره عقاید این گروه وجود دارد اما تا بخواهید عکس و تصویر و فیلم از فعالیت‌های این گروه منتشر می‌شود. تصاویری که همه گویای خشونتی افسارگسیخته است. سر بریدن، آتش زدن، خفه کردن، بمب، انفجار، و فریاد خشم و نفرت. آنها بیشتر تصویرند تا کلام. تصویر بیش از کلام، عینیت دارد. قطعی است و بیشتر قادر است زبان را به دوگانه‌های حیوان و انسان، بربر و متمدن، وحشی و اهلی، خیر و شر و خدا و شیطان متمایل کند. تبعیت زبان از تصویر، قابلیت زبان برای ورود در بازی‌های پیچیده را محدود می‌کند.

در نسبت انسان با یک گرگ، زبان با اکثر مفاهیم و بازی‌هایش به محاق می‌روند. ترس غلبه می‌کند سکوت جانشین همه بازی‌های کلامی می‌شود. انسان و گرگ چشم در چشم هم می‌شوند بی آنکه کلامی برای گفتگو در میان باشد. نگاه‌ها هیچ معنایی را به ذهن متبادر نمی‌کنند. گرگ به نحوی تهدید آمیز و خوفناک قدم بر می‌دارد و انسان نیز نهایتا با یک تفنگ قادر است امکانی برای تبادل در این وضعیت پیچیده بیابد.

آنها که رویاروی هم ایستاده‌اند، هیچ سخنی برای گفتن با یکدیگر ندارند. اساسا نیامده‌اند سخن بگویند.

القاعده و داعش حتی برای تحریک طرفداران خود کمتر سخن می‌گوید. غربی‌ها نیز برای دفاع از وضعیتی که در آن دچار آمده‌اند، کم و بیش خاموش‌اند. از آن روز که روشنفکران غربی در دفاع از ارزش‌های آمریکایی بیانیه صادر کردند، بیش از یک دهه می‌گذرد. معلوم نیست چرا دیگر بیانیه‌ای صادر نمی‌شود. همه لب فروبسته‌اند. زبان قابلیت‌های خود برای نفوذ در وضعیت پیچیده امروز را از دست داده است. وضعیت از امکان‌های زبانی فراتر رفته جایی بیرون از مفاهیم شناخته شده ظاهر شده است.

پیش از این، غربی‌ها با شعارهایی نظیر دفاع از دمکراسی و مبارزه با تروریسم به این سوی جهان لشگرکشی می‌کردند. این سوی جهان نیز پر بود از مفاهیمی نظیر مبارزه با استعمار و استعمار و دفاع از استقلال و آزادی. اما عمق و گستره عملیات گروه‌های نوظهور امکان بیانگری مفهوم تروریسم را کاهش داده است. سنخ و گستره خشونت این گروه نیز، مفاهیمی نظیر مبارزه با استعمار و استکبار را بی معنا کرده است.

جهان انسانی به افق‌های بیرون زبان سیر می‌کند. انسان موجودی زبانمند است و بی زبان به جهان حیوانات سفر می‌کند.

آنها که اینک به مدد تصویر حیوان و جانور و وحشی تلقی می‌شوند، ابتکار عمل پیدا کرده‌اند. می‌توانند دشمنان خود را به دنبال بکشانند تا از جهان زبان بیرون آیند. وحشتی که خیابان‌ها و بازارهای پاریس را پر کرده، دولت فرانسه را واخواهد داشت که بیرون از قلمروهای تعریف شده ظاهر شود. حال از طرف افکار عمومی خود محکوم نخواهد بود اگر بدون پرده پوشی دستکش آهنین بپوشد. چنانکه اوباما نیز تحت فشار است. از نظر منتقدانش تا کنون با گروه‌ داعش مدارا جویانه عمل کرده است.

گرگ حریف خود را وادار می‌کند که صادقانه گرگ باشد. اگر لباسی به تن کرده عریان شود. در پاسخ به خرناس خرناس بکشد.

*استاد دانشگاه علامه طباطبایی