دل زدست غم مَفر ندارد

صدای ایران؛ محمدرضا صمدی مقدم - صبح روز دوازدهم اردیبهشت سال گذشته به ناگاه خبر درگذشت قلندر موسیقی ایران در نواها پیچید و جامعه موسیقی را در بهت فرو برد. محمدرضا لطفى نه تنها نوازنده‌اي چيره‌دست، موسيقي‌دان، رديف‌دان و آهنگساز بود، بلكه هنرمندي آگاه، جريان‌ساز، مديري برجسته و معلمى دلسوز بود که نبودش برای موسیقی ایران زمین جبران‌ناپذیر است.

در روز تشییع، جمعیت گسترده‌ای از اقشار مختلف مردم به‌ویژه هنرمندان در مقابل تالار وحدت تهران با پیکر این هنرمند وداع کرده و بنابر وصیت خودش برای خاکسپاری به زادگاهش، گرگان انتقال داده شد. در آنجا نیز، پیکر زنده‌یاد لطفی با شکوه تشییع و به خاک سپرده شد.

گروه موسیقی ارتش در سوگ حافظ مکتب موسیقی ملی نواخت و شاید برای نخستین بار در تاریخ موسیقی ایران یک چهره ممتاز دینی، آیت‌الله نورمفیدی بر پیکر یک موسیقی‌دان نماز گزارد.

پس از درگذشت ناباورانۀ استاد لطفی افراد بسیاری –به رسم مألوف جامعۀ ما- که نتوانسته بودند در زمان حیات ایشان، قدمی از قدم بردارند، سعی نمودند اکنون که وی از دار فانی رخت بربسته است، حدأقل کاری در خور شان این استاد والا انجام دهند؛ نخستین اقدام انتخاب یک محل مناسب برای تدفین ایشان بود. درهمین راستا در هشتاد و ششمین جلسه علنی و رسمی شورای شهر گرگان که با حضور علاقمندان و هنرمندان و خانواده استاد لطفی برگزار شد با رأی اعضای شورای شهر، محله قدیمی «سبزه مشهد» گرگان (لاله سیزدهم) به‌عنوان مکان تدفین و آرامگاه ابدی استاد محمدرضا لطفی در نظر گرفته تأیید شد. -این بافت (محله سبزه مشهد) که در سال 1310 به ثبت آثار ملی رسیده است، با قدمتی دیرین و وسعتی 150 هکتاری، هم‌اکنون تعداد زیادی آثار پابرجا و ثبت شده ملی از دوران سلجوقی تا قاجاری را در خود دارد.- همان زمان اعلام شد که قطعه زمین حاضر به مساحت تقریبی 2500 متر مربع در موقعیت مناسبی واقع شده و امکان افزایش عرصه مزار با خرید قطعات مجاور تا 4000 متر مربع مقدور است؛ همچنین براساس مصوبه شورای اسلامی شهر گرگان، هیچ پیکر دیگری در این مکان دفن نخواهد شد و به مرور زمان، محل دفن پیکر این استاد فرزانه و ارزشمند موسیقی ایران و حتی جهان، به مرکز فرهنگی مرحوم استاد لطفی، ارتقاء خواهد یافت. 

مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان در نشست خبری خود در آن زمان پا را از این فراتر نهاد و عنوان کرد: «جهت نکوداشت از مقام بالای استاد محمدرضا لطفی موزه‌ای به نام وی در شهر گرگان ساخته می‌شود.» وی اذعان کرد: «برای پاسداشت تلاش‌های استاد لطفی و گرامی¬داشت مفاخر ایرانی اسلامی با همفکری شورای فرهنگ عمومی، به دنبال طراحی موزه‌ای برای محمدرضا لطفی هستیم تا نام نیک وی بر جای بماند و همان‌طور که در نیشابور قبر عطار و خیام مورد توجه است در گرگان نیز آرامگاه استاد لطفی مورد توجه هنرمندان و سایر اقشار قرار بگیرد.» همچنین، استاندار گلستان در مراسم تشییع استاد لطفی در گرگان در سخنانی گفت: «اگر تکریم‌ها در الفاظ و تشریفات باقی بماند این تکریم‌ها واقعی نخواهد بود؛ لذا آنچه باید در این مسیر اتفاق بیفتد سیره ایشان است.»

همان زمان عده‌ای صحبت از بهترین ایده معماری برای طراحی این زمین و محل دفن استاد لطفی، به نام «باغ مزار» داشتند؛ در واقع هدف آنان این بود که با ایجاد باغ مزار استاد لطفی هرگز یک پارک عمومی محله احداث نخواهد شد و نمی‌تواند یک مجموعه بزرگ فرهنگی باشد؛ به این معنا که افراد زیادی هر روزه در آن حضور یابند و تنها در حیاط آن مقبره‌ای قرار گرفته باشد. انجمن مهندسان معمار گلستان نیز برای احداث موزه و باغ استاد لطفی اعلام آمادگی کرد.

تب و تاب احساسات اولیه نسبت به مقبره استاد لطفی خیلی زود فروکش کرد و با گذشت بیش از 18 ماه در محل آرامگاه استاد، نه تنها از مجتمعی فرهنگی-هنری و باغ‌مزار خبری نیست، بلکه یک سنگ قبر و حصارکشی اطراف آرامگاه، تصویر دلخراشی را ایجاد کرده، که دل هر هنردوستی را به درد می‌آورد.

بدبختانه، طرح‌ها و برنامه‌هایی که پس از خاک‌سپاری استاد لطفی از آنها سخن به میان آمد، هیچ‌گاه عملیاتی نشد، تا این‌که در آذرماه سال گذشته همزمان با سفر رئیس جمهور به استان گلستان، وزیر راه و شهرسازی از قول معاون عمران و بهسازی شهری وعده اقدامات ویژه، همراه با بودجه و شرایط مدیریتی هماهنگ برای رونق بافت تاریخی گرگان در چهار مرکز محله قدیمی شهر را داد تا دفتر عمران و بهسازی شهری برای مرمت و احیا بناهای قدیمی این محلات اقدامات لازم را انجام دهد. این موضوع شامل باغ مزار استاد لطفی هم می‌شد. قرار بر این شد که باغ مزار لطفی هم در طرح پروژه‌های بهسازی محرک توسعه در مرکز محلات و تکایای بافت مورد توجه قرار بگیرد؛ اما با این وجود، باز هم طرح باغ مزار لطفی هیچ‌گاه به مرحلۀ عملیاتی شدن پیش نرفت؛ چراکه این بار هم طرح پیشنهادی با مشکلاتی روبه¬رو شد. خبرگزاری مهر در این زمینه نوشت که  قرار بر این شد تا باغ مزار لطفی در کنار طرح پروژه‌های بهسازی محرک توسعه در مرکز محلات و تکایای بافت مورد توجه قرار بگیرد. آن‌گونه که از اظهار نظر کارشناسان بر می‌آید، وقفی بودن زمین نباید مشکلی در روند کار پیش بیاورد؛ زیرا درگذشته اداره اوقاف برای اجرای طرح‌های عام‌المنفعه که در اراضی وقفی قرار می‌گرفت، همکاری داشته و درصورت نیاز هم می‌تواند از قانون تبدیل به احسن و یا دریافت معوض استفاده کند. اما ظواهر و روند اجرای طرح چیزی دیگری را نشان می‌دهد. مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان گلستان با تأکید بر رعایت حقوق موقوفه اظهار داشته است که نه قصد جلوگیری از اجرای کار را دارد و نه اینکه زمین را واگذار می‌کند؛ به این دلیل که همکاری و مشارکت با سایر دستگاه‌های اجرایی به این معنا نیست که زمین موقوفه را به راحتی در اختیار سازمان‌های دیگر قرار دهد. وی در توضیح شرایط تبدیل به احسن و یا دریافت معوض می‌افزاید: «تبدیل به احسن به معنای آن چیزی که در ذهن مردم وجود دارد، نیست. برای این کار باید مجوز لازم از سازمان گرفته شود و استان در این راستا نمی‌تواند خیلی ورود پیدا کند.»

پس از این نیز همچنان، مسئولانی که در کوران درگذشت استاد لطفی وعده‌هایی ‌دادند، در روزهای نزدیک به سالگرد قلندر موسیقی ایران و در مواجهه با وضعیت رها شدۀ آرامگاه استاد لطفی، سخنان خود را تغییر دادند. مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان در این باره گفت: «تمامی صحبت‌هایی که در خصوص ساخت یک مجتمع، اِلمان یا یادمان در آرامگاه استاد لطفی گفته شد، ایده یا ایده‌آل است و برای تحقق آنها باید بسترهای مناسب فراهم شود. ساخت و ایجاد یک المان یا سازه در مزار استاد از نظر اعتباری در اختیار ما نیست.» شاید یکی از دلایلی که هنوز اقدامی در این مکان صورت نگرفته به دلیل عدم اتفاق نظر دست‌اندرکاران برای جانمایی آرامگاه باشد. سخنگوی شورای اسلامی شهر گرگان هم اظهار کرد: «زمین آرامگاه متعلق به شهرداری و شورای اسلامی شهر بود؛ همان زمان هم قرار بر این بود که با همکاری خانواده استاد، بخشی از خانه‌های اطراف خریداری و یک مجتمع فرهنگی در این مکان ساخته شود. از آن زمان تاکنون هم جلساتی برگزار شد، اما منجر به نتیجه عملیاتی نشده است. سال گذشته این اتفاق رخ نداد؛ اما امیدواریم در سال جاری بتوانیم شاهد کلنگ¬زنی یک طرح فرهنگی در داخل بافت تاریخی و مزار استاد لطفی باشیم. اینکه برخی می‌گویند جانمایی مناسب نیست، این حرف درستی نیست؛ چرا که آن زمان همه اعضای شورا و دستگاه‌های فرهنگی با این جانمایی موافق بودند و این معنی ندارد که الان این سخنان مطرح شود.»

وضعیت مبهم آرامگاه استاد لطفی ناراحت کننده بود و بیم آن می‌رفت که فرسایندگی قضیه باعث گردد تا این موضوع در گذرگاه‌های بوروکراتیک به بوتۀ فراموشی سپرده شود که خبر دیگری آمد و غم بر غم‌ها افزود؛ خبر ساخت یک مجتمع تجاری کنار مزار استاد برجسته موسیقی؛ قرار است یک مرکز خرید در ضلع جنوبی مزار لطفی ساخته شود!! اگر چه چنین مراکزی در نقاط دیگر شهر هم می‌توانست ایجاد گردد. لزوماً مراکز خرید ساحت یکه و ممتازی ندارند، اما از آنجایی که ساخت وسازهای تجاری همیشه سریع‌تر از ساخت و سازها و روندهای فرهنگی در جامعۀ ماست، ساخت این مرکز تجاری در ضلع شرقی باغ مزارِ او آغاز شد! تا بار دیگر شاهد مظلومیت فرهنگ و هنر در این جامعه باشیم. روشن است که این مجموعه باعث خواهد شد تا مرکز محله سبزه‌مشهد و باغِ‌مزار تحت تأثیر این ساختمان قرار گیرد. در واقع این سازۀ تجاری اوقاف که کاملاً قانونی صورت گرفته است، می‌تواند طرح باغ مزار را از حالت اولیه خارج کرده و یا حتی مانع اجرای آن شود.

این وضعیت باعث شد هنردوستان گرگانی هفته گذشته در اعتراض  به ساخت و ساز برای احداث مجتمعی تجاری در کنار مزار محمدرضا لطفی بیانیه‌ای صادر کنند و خواستار توقف اجرای آن شوند.

جای بسی گفتن و تکرار دارد که در همه جای دنیا برای مفاخر فرهنگ و هنر خود چه در زمان حیات و چه وفات، ارزش دو چندانی قائل هستند. هنگام حیات سعی در حمایت و دلجویی از آنان دارند و با در اختیار گذاشتن امکانات مادی و معنوی در تکریم آنان می¬کوشند و هنگام وفات در احترام به جایگاه آنان با ساختن آرامگاه های باشکوه سعی می کنند که یاد آنان را گرامی بدارند؛ رویه‌ای که بدبختانه در جامعۀ ما بدان ارزش و اهمیت کافی داده نشده است. در هنگام حیات استاد لطفی قدرش آنچنان که شایسته شأن او بود دانسته نشد و اکنون نیز به پیکرش بی‌احترامی می‌گردد.

در پایان، باور نگارنده این است که طرح باغ مزار شایسته درخور نام خالق «ایران ای سرای امید» نیازمند حمایت همه ارگانها، نه تنها در سطح استان گلستان بلکه نیازمند همکاری در سطح مرکز و بین خانه موسیقی، وزارت ارشاد و سازمان اوقاف و نمایندگان گرگان و حتی بخش خصوصی و سایر هنرمندان و هنردوستان ایران زمین است.