معرفی کتاب «ارزیابی الگوهای سیاست خارجی ایران بین دو انقلاب»

«ارزیابی الگوهای سیاست خارجی ایران بین دو انقلاب» (از انقلاب مشروطه تا کودتای 28 مرداد) 

سیاست خارجی پدیده ای ترکیبی و پیچیده است. پیچیدگی سیاست خارجی به خاطر ترکیب عناصر گوناگون است که در سرنوشت و حرکت نهایی اثرگذارند. هر چند درجه اثر و وزن عناصر شکل دهنده آن متفاوت می باشد، اما ترکیب متعادل و دی بوده و این خود مباحث و موضوعات گوناگونی مانند جغرافیا، ژئوپلتیک و مرمتوازن آنها کار چندان راحتی نیست. عنصر سرزمینی سیاست خارجی بسیار کلیزهای طبیعی و سیاسی را در بر می گیرد. اما سیاست خارجی را صرفا نمی توان در عنصر جغرافیایی خلاصه کرد. بعد سیاسی و چارچوب های مرتبط به سامانه های قدرت در سطوح مختلف در محصول نهایی سیاست خارجی سهم مهمی دارند.


کتاب ارزیابی الگوهای سیاست خارجی ایران بین دو انقلاب مشروطه تا کودتای 28 مرداد تالیف آقای روح الله اسلامی و با مقدمه تحلیلی آقای کاظم سجادپور، در پنج فصل ذیل ساماندهی شده است:

در فصل اول مباحث تئوریک و نظری پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد ؛ آیا ایران که در ادبیات علم سیاست به عنوان کشوری در حال توسعه ، شرقی و کهن یاد می شود؟ آیا الگوهای مشخص ،  قاعده مند ، قابل بررسی و قابل پیش بینی در محیط بین الملل دارد که بتوان آنها را در مطالعات سیاست خارجی مورد تحلیل قرار داد؟ در این نوشتار نویسندگان قصد دارند الگوهای چهار گانه ای از سیاست خارجی ایران از مشروطه تا کودتای 1332 را مورد تحلیل قرار دهند، که این الگوها اغلب در دیالکتیکی میان آرمان گرایی موجود در هستی شناسی اندوهبار ایرانی و واقع گرایی مترتب بر فضای بین الملل در نوسان است.

در فصل دوم الگوی بی طرفی ایران در جنگ جهانی اول مورد بررسی قرار می گیرد. در دوره قاجاریه علی رغم اینکه کشورهای قدرتمند در حال افزایش توان اقتصادی و نظامی و اجرای سیاست گذاری مکانیکی بودند، اما ایران زیر بار سنگین سنت کهن امکان قدم گذاشتن به دوره جدید را نرفت. این نوشتار به الگوی سیاست خارجی ایران بین سال های 1285 ( انقلاب مشروطه )  تا سال 1304 ( به قدرت رسیدن سلسه پهلوی ) می پردازد.

فصل سوم به الگوی بی طرفی ایران در جنگ جهانی دوم می پردازد. از زمان کودتا تا روی کار آمدن رضا شاه و شانزده سال بعد از استعفای او از سلطنت دوره ای جدید در سیاست خارجی ایران شکل گرفت. ایران شانس بسیار بزرگی آورد که خوی تهاجمی روسیه به خاطر انقلاب سوسیالیستی کاسته شد و یکی از موفق ترین قرار دادهای دیپلماتیک ایران با شوروی در سال 1921 بسته شد که پیروزی بزرگی برای استقلال ایران به شمار می آمد.

در فصل چهارم الگوی موازنه قوا و واقع گرایی قوام در مورد تحولات بعد از اشغال ایران تحلیل می شود. یکی از بحرانی ترین دوران سیاست خارجی ایران بعد از اشغال کشور به دست نیروهای متفقین بعد از شهریور 1320 به وقوع پیوست. در این دوران شوروی و انگلیس همانند دوره قاجار از شمال و جنوب خاک ایران را مورد هجوم قرار داده و دقیقا روابط حاکم را بر اساس قرارداد نانوشته تنظیم کردند.  

در فصل پنجم الگوی عدم تعهد در دوران ملی شدن نفت مورد بررسی قرار می گیرد. ایران بعد از آنکه از بحران جنگ جهانی دوم خارج شد و با اتخاذ الگوی واقع گرای قوام بحران تجزیه غرب کشور را حل و فصل کرده و اشغالگران را بیرون انداخت، وارد بحران بزرگ دیگری به نام ملی کردن صنعت نفت شد.

اجمالا پژوهش آقای روح الله اسلامی (نویسنده کتاب)،  تلاشی برای پرتوافکنی بر ابعاد فکری سیاست خارجی ایران در فاصله بین انقلاب مشروطه تا کودتای 28 مرداد 1332 است. آنچه این کار را از سایر کارهایی که در باره سیاست خارجی به چاپ رسیده متمایز می کند کوشش برای استنباط و استنتاج هایی در مورد فکر سیاست خارجی ایران در دوره های گوناگون است.
این کتاب در قطع وزیری و با جلد شومیز  در286  صفحه و با تیراژ 500 نسخه به سفارش مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی و توسط اداره نشر وزارت امور خارجه در سال 1394 به چاپ رسیده است.