پنج پیام حسن روحانی در سازمان ملل

«حسن روحانی» رییس جمهوری دیشب در هفتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کرد. با موشکافی در محتوای کلام وی می توان پنج پیام اصلی و مهم را دریافت.

روحانی دوشنبه شب ششم مهرماه به وقت تهران، در نشست هفتادم مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد. ضرورت مسوولیت پذیری بانیان حادثه ی «منا»، لزوم ایجاد جبهه ی متحد مبارزه با افراط گرایی و خشونت، تحقق حقوق هسته یی به رغم بی عدالتی ها، ضرورت همکاری میان کشورهای منطقه پس از «برجام» و در نهایت توجه و تمرکز جهانی بر صلح و توسعه از مهمترین پیام ها و محورهای مورد تاکید وی در این سخنرانی بود.

بی کفایتی و بی مسوولیتی اداره کنندگان مراسم حج بار دیگر فاجعه آفرید و امسال به شکلی اسفناکتر از هر سال، هزاران مسلمان از جمله صدها زایر ایرانی در عید قربان جان خود را از دست دادند. این در حالی است که مقام های عربستان سعودی طی روزهای اخیر با سرپوش گذاشتن بر بی کفایتی خود، در تلاش برای فرار از بار مسوولیت حادثه و حتی فرافکنی بوده اند و در رسیدگی به امور حادثه دیدگان و حتی شناسایی قربانیان بیشترین کارشکنی را صورت داده اند.

در چنین فضایی، اهمیت غیرقابل انکار نشست مجمع عمومی سازمان ملل مانع از آن نشد تا رییس جمهوری کشورمان به آسانی از رخدادهای منا گذر کند و پیگیری این فاجعه را اندکی فروگذارد. در همین پیوند، روحانی نخستین محور سخنرانی خود را به این حادثه ی اختصاص داد.

روحانی در سخنان خود از مقام های ریاض خواست تا به مسوولیت بین المللی خود در تامین دسترسی کنسولی فوری برای شناسایی سریع و بازگرداندن بدون تاخیر اجساد مطهر عمل کنند. وی همچنین بر اهمیت بررسی مستقل و دقیقِ علت های این فاجعه و روش های پیشگیری از تکرار آن تاکید کرد. 

پس از ایراد این سخنان بود که رییس جمهوری برنامه های از قبل پیش بینی شده ی خود را ناتمام گذاشت و برای حضور در مراسم استقبال از حاجیان جانباخته ی مکه به کشورمان بازگشت.

هرچند دولت تدبیر و امید همزمان با تلاش برای بهبود روابط با کشورهای فرامنطقه، از هیچ کوششی در بهبود روابط با کشورهای همسایه فروگذار نکرده است اما شماری از اقدام های خصمانه ی برخی دولت ها به ویژه عربستان سعودی تاکنون مانع از بهبود روابط شده است. در حادثه ی منا نیز سعودی ها با نوع رفتار خود نشان دادند که به دنبال پاسخگویی به حسن نیت ایران با زبانی غرض ورزانه هستند.

در این میان، سخنان روحانی خطاب به سران ریاض به نوعی بازروایی سیاست تعامل سازنده در پیوند با پیگیری حقوق شهروندان ایرانی و تذکر به حاکمان سعودی برای عمل به مسوولیت های انکارناپذیر در قبال مسلمانان و به ویژه زایران ایرانی بود.

مبارزه با خشونت و افراط گرایی در طول سه دوره ی حضور روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد همواره به عنوان نقطه ی محوری سخنان وی خود را نشان داده است. روحانی در حالی در هفتادمین نشست مجمع، کشورهای جهان را به ایجاد «جبهه ی متحد مبارزه با افراط گرایی و خشونت» دعوت کرد که با توجه به اهمیت موضوع در نشست های پیشین نیز بارها بر این ایده پای فشرده بود.

طرح «جهان علیه خشونت و افراطی گری» در نشست شصت و هشتم از ابتکارهای رییس جمهوری کشورمان بود که مورد استقبال کشورهای جهان قرار گرفت و با همراهی 190 کشور عضو مجمع تصویب شد. در آن زمان گروه تروریستی داعش تازه سربرآورده بود و در بخش هایی از سوریه به دهشت افکنی و کشتار را گسترش می داد. 

متاسفانه با وجود استقبال کشورهای عضو مجمع از این طرح، گام های عملی برای اجرایی سازی این ایده برداشته نشد که مسوولیت اصلی این سهل انگاری متوجه قدرت های غربی بود. در شصت و نهمین نشست سالانه ی مجمع دیگر بار رییس جمهوری کشورمان بر طرح ابتکاری خود تاکید کرد. در آن زمان گروه تروریستی داعش از مرزهای سوریه گذشته و وارد عراق شده بود.

امروز برای بار سوم زمانی روحانی شعار ایجاد جبهه ی مبارزه با افراط گرایی را سر می دهد که کشورهای خاورمیانه در گرداب ناامنی دست و پا می زنند و دولت های غربی بیش از پیش تهدیدهای گسترش تروریسم و خشونت را پیش روی خود می بینند. در همین پیوند، راهکارهایی نظیر تدوین و نگارش برنامه ی جامع اقدام مشترک به عنوان عاملی در کاهش شکاف ها و اختلاف های جهانی و نیز منطقه یی می تواند زمینه ساز رفع فقر، فساد، دیکتاتوری و در نهایت افراطی گری شود. در این زمینه با بهره گیری از الگوهای دیپلماتیک و سیاسی که سبب دستیابی به برجام شد می توان با ایجاد حرکتی جمعی و جهانی بحران و معضل جدی افراطی گری و خشونت را خشکاند. در این فضا، بمباران غیرنظامیان و ترویج خشونت پایان خواهد یافت و پس از آن می توان انتظار فرایندهایی را در منطقه داشت که در آن مردم بدون نزاع درونی و مداخله های خارجی بر خود حکومت کنند.

البته در این میان نمی توان از نقش حامیان و بانیان گروه های دهشت افکن غافل ماند. گروه های تروریستی به شکل امروزی تا قبل از حمله ی آمریکا و متحدانش به افغانستان وجود نداشت. بنا براین، حمله ی نظامی آمریکا به افغانستان در سال 2001 و عراق در سال 2003 نه تنها کمکی به حل معضل تروریسم در منطقه نکرد بلکه بر گستره و پیچیدگی این بحران نیز افزود.

به این ترتیب می توان گفت اینک برای رویارویی با بحران های کنونی، قدرت های منطقه یی و فرامنطقه یی به ویژه آمریکا مسوولیتی سنگین تر از دیگران دارند.

دیگر محور سخنان رییس جمهوری در مجمع عمومی سازمان ملل به پیشینه ی فعالیت های هسته یی ایران برمی گردد. به رغم تلاش ایران برای اثبات صلح آمیز بودن فعالیت های هسته یی خود طی یک دهه، تا زمان توافق تاریخی وین، غرب و مجامع بین المللی از پذیرش حقوق هسته یی کشورمان خودداری کردند. جمهوری اسلامی ایران ضمن اینکه عضوی از اعضای «پیمان منع گسترش سلاح های هسته یی» (ان. پی. تی) به شمار می رود و به صورت داوطلبانه نیز «پروتکل الحاقی» را اجرا می کند اما سالیان سال با بی عدالتی جهانی رو به رو بود. تحریم های تحمیلی زیر 6 قطعنامه ی سنگین شورای امنیت سازمان ملل تنها گوشه یی از این اقدام های ناعادلانه بود حال آن که ایران بر اساس فتوای رهبری و همچنین دکترین دفاعی خود هرگز در پی تولید و کاربرد سلاح های هسته یی نبوده است. به دنبال تلاش های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، امروز قدرت های جهانی و آژانس بین المللی انرژی اتمی از ادعاهای واهی گذشته ی خود عقب نشسته اند.

در همین پیوند بود که رییس جمهوری کشورمان اقدام سازمان ملل در پذیرش حقوق هسته یی ایران و صدور قطعنامه ی 2231 را - که لغو همه ی قطعنامه های گذشته را به دنبال دارد- نخستین تصمیم درست این سازمان در برابر ایران دانست.

تکیه بر ابزار دیپلماسی و گفت وگو نقش چشمگیری در اثبات حقانیت و پذیرش حقوق هسته یی ایران داشت؛ گفت وگوهایی که نزدیک به 2 سال میان ایران و 6 قدرت جهانی در قالب مذاکرات 1+5 ادامه یافت تا سرانجام در تیرماه امسال به توافق جامع و نهایی رسید. از طرفی پایداری ایران در مقابل موجی از تحریم های جهانی باعث شد تا غرب از کاربرد این ابزار فرسوده دست بکشد و دیپلماسی را برای حل این بحرانی 12 ساله برگزیند.

دستیابی ایران و 6 قدرت جهانی به «برنامه ی جامع اقدام مشترک» می تواند آغازی بر مناسبات تازه باشد. در همین راستا بود که روحانی در سخنان خود تاکید کرد:«امروز، فصل جدیدی در روابط ایران با جهان آغاز شده است.»

مردم در خردادماه 1392 خورشیدی با بیش از 18 میلیون رای، رویکرد تعامل سازنده با جهان را به جای رویکردهای پیشین برگزیدند. به این ترتیب، مذاکرات هسته یی بر بستر تعامل سازنده به پیش رفت و اختلاف های هسته یی که بیش از یک دهه محل چالش و تنش بود با «تفاهم لوزان» و سپس «توافق وین» رو به پایان است.

حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف ها در پرونده ی هسته یی ایران پس از این نیز می تواند به عنوان الگویی پایدار برای حل و فصل دیگر تعارض ها مورد توجه قرار گیرد. افزون بر آن، این توافق همان طور که رییس جمهوری در سخنان خود به آن اشاره کرد می تواند سرآغاز دوره یی تازه باشد و پیامدهای مثبتی را برای صلح در منطقه به ارمغان آورد. بنا بر این، در نظر گرفتن توافق هسته یی به عنوان هدف، بسیار ساده انگارانه است و این دستاورد می تواند به عنوان تحولی در آغازِ راه تلقی شود.

اهمیت این توافق برای هموار شدن مسیر آینده به حدی بود که روحانی و «باراک اوباما» همتای آمریکایی وی در سخنرانی اخیر خود، این دستاورد را از مجمع عمومی سازمان ملل به گوش مردم جهان رساندند؛ موضوعی که تنها با کاربرد ابزار دیپلماسی و رایزنی پس از 22 ماه سرانجام به نتیحه رسید.

جالب تر آن که گفت و گوهای مهم هسته یی در مهرماه 1392 برای نخستین بار نیز در حاشیه ی همین نشست کلید خورد و بستر برای گفت وگوهای پیچیده و مستمر فراهم شد. در اهمیت راهکار دیپلماتیک رفع اختلاف های هسته یی بود که روحانی در سخنان خود از توافق وین به عنوان «سازه ی استوار» نام برد و تاکید کرد: «برای نخستین بار در تاریخ ملل، 2 طرف به جای مذاکره پس از جنگ برای دستیابی به صلح، پیش از مخاصمه به مصالحه دست یافتند.»

همجواری و همپیوندی صلح با توسعه از محورهای برجسته در سخنرانی رییس جمهوری بود. پس از تلاش در 2 سال گذشته با هدف بهبود روابط با کشورهای منطقه و فرامنطقه، کشور ما امروز در جایگاهی قرار گرفته است که از دیدگاه جهان دیگر خطر و تهدید تلقی نمی شود و در برابر به عنوان لنگرگاه ثبات به چشم می آید. توافق هسته یی به عنوان دستاوردی مهم و ماندگار، نگاه ها را به سوی ایران متمرکز کرده است تا پس از چند دهه، هیات های اقتصادی، سیاسی و ... از سراسر جهان بار دیگر با هدف برقراری و بهبود روابط در زمینه ها و سطح گوناگون راهی ایران شوند.

در این فضا تکیه ی صرف بر بدعهدی ها و بی عدالتی های گذشته علیه ایران، شانس پیشرفت و توسعه را از کشور ما سلب خواهد کرد. در این زمینه رییس جمهوری تاکید کرد : «ما جنگ و تحریم را از یاد نمی بریم اما به صلح و توسعه فکر می کنیم.» وی همچنین تصریح کرد: « ما گذشته را فراموش نمی کنیم اما نمی خواهیم در گذشته بمانیم.»

بی تردید، ماندن در گذشته موجب از بین رفتن فرصت های پیش رو خواهد شد؛ فرصت هایی که به آسانی حاصل نشده است و نتیجه ی سال ها تلاش و کوشش شبانه روزی مقام های عالی رتبه و همچنین تیم دیپلماسی کشورمان است.