تفرقه در زیارت برای وحدت

برای دومیلیون مسلمانی که از سراسر جهان در مراسم حج شرکت کرده‌اند، زیارت سالانه زمانی برای فراموش‌کردن تفاوت‌های نژادی، فرقه‌ای، وضعیت اجتماعی، دارا و ندار و حتی ملیت است که اهل ایمان را تقسیم کرده. این مراسم سالانه بر برابری اهل ایمان در برابر خداوند تمرکز می‌کند.

اما هنگامی‌که تراژدی رخ می‌دهد - چنان‌که در فاجعه زیر دست‌وپاماندن زائران بیت‌الله‌الحرام در روز پنجشنبه رخ داد- تفاوت‌ها به‌سرعت مطرح می‌شوند. یک مقام سعودی علت وقوع این تراژدی را به گردن زائران آفریقایی انداخت و آنها را مقصر اعلام کرد که یادآور اتهام‌‌های نژادپرستانه است.

ایران به‌شدت عربستان‌سعودی را مورد انتقاد قرار داده است. عربستان رقیب منطقه‌ای ایران است و ایران مدیریت سعودی‌ها را در نظم‌دادن به جماعت حاضر در حج مورد انتقاد شدید قرار داده است. برخی از دولت‌ها و جنبش‌های مسلمان نيز، شايستگي عربستان برای مدیریت بر اماکن مقدسه یک میلیارد و ٦٠٠ میلیون مسلمان جهان را مورد سؤال قرار داده‌اند.  

این حقیقت که تفرقه می‌تواند به‌سرعت باعث تیره‌وتارشدن فضای یک مراسم توده‌ای و مذهبی شود- آن‌هم مراسمی که برای تأکید بر وحدت مسلمانان طراحی شده- بسیاری از آنها را كه خواهان همکاری بین‌المللی بیشتری هستند ناامید می‌كند. تقسیمات و تفاوت‌های جهانی اغلب خود را تحمیل می‌کنند، اگرچه همه زائران لباس احرام سفید ساده‌ای به تن می‌کنند که برای ارتقای حس و معنای برابری طراحی شده، تفاوت‌های تئولوژیکی که فِرَق مسلمان را از هم جدا می‌کند به‌سادگی در مکه به کناری نهاده می‌شود زیرا همه یک مناسک را اجرا می‌کنند و یک زیارت را انجام می‌دهند. «بشارت پیر» یک روزنامه‌نگار هندی در مورد مکه و حج می‌گوید: «می‌توانید یک شاهزاده عرب باشید یا  یک کارگر ساختمانی از آسیای جنوبی یا یک جنگ‌سالار افغان باشید اما همه شما یک لباس ساده سپید مشترک را می‌پوشید و از میان این چشم‌انداز کویری با هم راه می‌روید و هوا به‌شدت گرم است». «اما وقتی با دقت بیشتری نگاه می‌کنید، آنچه می‌‌بینید این است که حتی در طول مدت مراسم، تمایزاتی که براساس ثروت و طبقه اجتماعی وجود دارد، از بين نمی‌رود». 

بسیاری از صاحب‌نظران از مقامات سعودی به‌خاطر توسعه‌دادن اماکن مقدسه انتقاد کرده‌اند و جایگزین‌کردن کوه‌های اطراف با هتل‌های لوکس که مسلمانان ثروتمند در آنها پول‌های هنگفتی برای اجاره اتاق‌هایشان می‌پردازند را نكوهش كرده‌اند؛ اتاق‌هايي كه دارای نمایی از کعبه هستند. آقای «پیر» گفته: این عمیقا یک زیارت متفاوت از زیارتی است که بسیاری از مسلمانان فقیر آفریقایی، آسیای‌جنوب‌شرقی و سایر جاها انجام می‌دهند، این مسلمانان فقیر، دور از اماکن مقدسه می‌خوابند و گريزگاهي از گرمای سوزان مکه و مدینه ندارند. دولت سعودی گفته بسیاری از قربانیان از کشورهایی از سراسر آفریقا و آسیا بوده‌اند. این امر به وضوح نمایانگر تفاوت‌های شدیدی است که زائران با آن روبه‌رو هستند، همچنین تضادهای طبقاتی جامعه مسلمین را آشکار می‌كند. بیشترین کشته‌ها از ایران هستند. ایران که یک کشور شیعه است، به‌دنبال بحران منا، عربستان‌سعودی و خاندان آل‌سعود را محكوم‌ كرده است. در نماز جمعه دانشگاه تهران امام‌جمعه، آیت‌الله امامی‌کاشانی، اتهام سعودی‌ها به حجاج مبنی‌بر رفتار نامنظم زائران را «مزخرف» خواند. او خطاب به جمعیتی متشکل از‌ هزاران‌نفر که شعار می‌دادند «مرگ بر آل‌سعود» خواستار محاکمه مقامات سعودی به‌خاطر سوءمدیریت و سوءتدبیر در مراسم حج شد. پس از نماز جمعه، نمازگزاران به خیابان‌ها ریختند و پرچم‌های سیاه را در هوا می‌گرداندند و شعار می‌دادند: «رژیم آل‌سعود دوست شیطان است» و آنها «امنیت زائران را تضمین نمی‌کنند». هم‌پیمانان ایران در سراسر خاورمیانه با همین لحن سعودی‌ها را مورد خطاب قرار دادند. نخست‌وزیر سابق عراق، نوری‌المالکی، گفت: این واقعه سند سوءمدیریت سازمان‌دهندگان فصل زیارت حج است. در لبنان حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، گفت: «تراژدی‌های حج بیانگر سوءمدیریت دولت سعودی است». مقامات سعودی از همه خواسته‌اند تا در انتظار نتیجه نهایی یک تحقیق رسمی بمانند. شاهزاده خالد الفیصل، رئیس کمیته مرکزی حج، تقصیر را به گردن برخی از زائرانی که از ملیت‌های آفریقایی بوده‌اند، انداخته و نمادی از رويكرد نژادپرستانه را آشکار کرده است، اتهام نژادپرستی از سوی کسانی ‌که اعراب خلیج‌فارس را متهم به نگاه نژادپرستانه به سیاهان می‌کنند، مطرح شده است. دیگر سعودی‌ها تقصیر را به گردن ایرانی‌ها انداخته‌اند. 

بیشتر زائران می‌گویند چنین مسئله سیاسی‌ای ‌هیچ تأثیری بر چگونه تجربه‌کردن حج از سوی آنان ندارد. برای بسیاری، حج یک واقعه ویژه تاریخی است که تنها پس از سال‌ها پس‌انداز {امكان انجام آن} به دست می‌آید.