همه روایت‌ها از فاجعه منا/ از انتشار ویدئو اشتباهی تا محاصره حجاج ایرانی و ادعای سعودی‌ها درباره زائران ایرانی

هفته گذشته حادثه خونینی در خیابان شماره 204 که یکی از دو محل اصلی ورودی از منا به طرف جمرات است، رخ داد. با گذشت 4 روز از فاجعه منا، دلایل مختلفی درباره علت این حادثه در رسانه‌ها مطرح می‌شود. این در حالی است که مقامات سعودی اطلاع رسانی درباره این حادثه را متوقف کرده‌اند.

به گزارش  آنا، روز پنجشنبه و همزمان با عید قربان، حادثه ناگوار در جریان مناسک حج اتفاق افتاد؛ ازدحام جمعیت در این روز بیش از 2 هزار کشته و زخمی داشت که بیش از 140 نفر از آنان زائران ایرانی بودند و بیش از 300 نفر نیز همچنان مفقود هستند.

این تعداد از کشته وزخمی‌ها در حالی بیان شده است که آمار رسمی اعلام شده از سوی وزارت بهداشت عربستان سعودی تعداد کشته‌شدگان را 769 نفر و زخمی‌ها را 934 نفر اعلام کرد.

انتشار تصاویری دلخراش از کشته‌شدگان این حادثه و برخورد نیروهای سعودی با پیکر جان‌باختگان واکنش‌های بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی به دنبال داشته است. این تصاویر حاکی از انتقال پیکر شهدای فاجعه منا به وسیله لودر و کامیون است.

کاربران شبکه‌های اجتماعی ضمن محکوم کردن این طرز برخورد مسئولان سعودی با پیکر قربانیان فاجعه منا، آن را به مثابه نقض قانون و خروج از روند فعالیت حرفه‌ای و رعایت عزت انسانی شمردند.

در این میان، شماری از کاربران طرفدار حکومت سعودی، انتشار این عکس‌ها را به مثابه توطئه‌ای برای بهره‌برداری از فاجعه منا، به منظور تخریب چهره عربستان‌سعودی برشمردند.

شماری از مسئولان سعودی نیز در پاسخ به این اعتراضات نوشتند: ورود آمبولانس‌ها به منطقه‌ای بسیار کوچک که دو میلیون نفر از حجاج در آن هستند، محال است. این مسئولان در توجیه استفاده از لودر برای حمل پیکرهای قربانیان فاجعه منا گفتند: باید با سرعت هر چه تمام‌تر اقدام می‎کردیم تا از افزایش شمار کشته‌ها، جلوگیری کنیم.

اما با گذشت 4 روز از این فاجعه همچنان سناریوهای متفاوتی از علت وقوع آن منتشر می‌شود؛ از نخستین ساعات پس از وقوع این حادثه بسیاری از رسانه‌ها مدعی شدند که کاروان «محمد سلمان» پسر و نایب ولیعهد پادشاه عربستان علت اصلی این واقعه است.

روزنامه الدیار لبنان در مطلبی عنوان کرد: واقعیت امر این است که در لحظه ازدحام در منا، این تصمیم گرفته می‌شود تا پسر پادشاه نیز در این مراسم حضور داشته باشد و وی با کاروان رسمی گسترده‌ای با حضور بیش از 200 نیروی ارتش و 150 نیروی پلیس که از تمامی طرف‌ها او را احاطه کرده بودند، وارد شد و به مرکز منا رفت.

استناد این روزنامه اما اشتباه از آب در آمد و مشخص شد فیلمی که از این شاهزاده سعودی منتشرشده مربوط به گذشته است. برخی از رسانه‌های داخلی و برون‌مرزی، ویدئویی را با عنوان عبور کاروان پسر پادشاه عربستان از منا پیش از حادثه مرگبار مرگ حجاج منتشر کردند. اما این فیلم، سه سال پیش (در تاریخ 26 اکتبر 2012) با عنوان عبور کاروان امیر خالد فیصل امیر منطقه مکه از منا در سایت یوتیوب نشر پیدا کرده بود.

در سناریویی دیگر، برخی از رسانه‌ها بسته شدن دو وردی اصلی منتهی به محل اصلی رمی جمرات از سوی مقامات سعودی و در نتیجه حرکت معکوس حجاج و در نهایت برخورد دو گروه از حجاج به یکدیگر را علت اصلی این حادثه عنوان می کنند.

دو نفر از نجات‌یافتگان از فاجعه منا در همان روز در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس در این باره عنوان کردند که حادثه زمانی رخ داد که دو موج پرجمعیت حجاج در محل حادثه از روبه‌رو با یکدیگر با هم برخورد کردند. عده‌ای قصد ورود به محل رمی جمرات را داشتند و عده‌ای قصد خروج از این محل را داشتند که با یکدیگر برخورد کردند.

عبدالله لطفی، حاجی 44 ساله از مصر، درباره این حادثه می‌گوید: «من دیدم که عده‌ای با برخورد با کسانی که روی ویلچیر بودند به زمین افتادند و پشت سر آنها عده بیشتری با برخورد به افراد زمین خوردند، روی زمین افتادند. حجاج در این وضع از روی هم بالا می‌رفتند تا بتوانند نفس بکشند. شبیه به موج بود، لحظه‌ای به جلو می‌رفتیم و لحظه ای دیگر به عقب رانده می‌شدیم. برخورد دو گروه از حجاج هرگز نباید روی می‌داد و در این باره هیچ آمادگی در میان مسئولان سعودی حاضر در صحنه وجود نداشت.»

روزنامه الدیار لبنان درباره علت وقوع این حادثه اینگونه می‌نویسد: چرا شمار جان باختگان ایرانی در حادثه منا زیاد است و آیا این موضوع یک مساله امنیتی است یا اتفاقی است؟ برخی روایات حاکی از آن است که نیروهای امنیتی سعودی، حجاج ایرانی را محاصره کرده بودند و اینکه درهای آهنی مسیر بلافاصله پس از بحرانی شدن اوضاع بسته شد، مساله‌ای تصادفی نیست.

در مقابل این خبر، یک وب‌سایت با نام اوطان نزدیک به خاندان پادشاهی سعودی در این باره مدعی شده است: حجاج ایران نقشی اصلی در آشوب و بلوا در منا داشتند. آنها به جاده 204 رفتند و عمدا مسیر را برعکس طی کردند تا مشکل ایجاد کنند.

همچنین یکی از مقام‌های سازمان حج عربستان مدعی شد: حدود 300 زائر ایرانی برخلاف آموزش‌های داده‌شده عمل کردند و در جهت خلاف مسیر دیگر زائران به حرکت درآمدند. این اقدام ناهماهنگ حاجیان ایرانی موجب برخورد ناگهانی و ایجاد ازدحام در خیابان 204 مشعر منا شد.

اما رسانه‌های خارجی روایت‌های متفاوتی را از حادثه منا در عربستان سعودی منتشر کردند.

روزنامه دیلی تلگراف نیز در گزارشی با اشاره به به‌کارگیری دستگاه‌های رایانه‌ای پیچیده کنترل جمعیت از سوی مقامات سعودی در ایام حج، فاش کرد که راه‌های ورودی به پل جمرات که حادثه مرگبار روز پنجشنبه در آن رخ داد، تحت پوشش کامل این سیستم پیشرفته نیستند.

این روزنامه نوشت: مقامات سعودی با استفاده از این سیستم پیچیده آماری رایانه‌ای می‌توانسته‌اند مانع از بروز حادثه مرگبار در منطقه رمی جمرات شوند. مقامات سعودی با توجه به نصب نرم افزارهای تجزیه وتحلیل آماری و پیچیده جمعیت که متصل به اتاق کنترل مرکزی است می‌توانستند آخرین وضع مربوط به تردد جمعیت در محل را با دقت بسیار زیاد پیش‌بینی کنند و مانع از بروز چنین اتفاقاتی شوند.

فیونا استرنس موسس شرکت کراود ویژون هم به بی‌بی‌سی گفته است: «شرکت ما به صورت فعال درگیر در رویدادهای مرتبط با حج بوده و دولت عربستان‌سعودی نیز سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این باره کرده است. این تجهیزات و منابع عمدتا در اطراف پل جمرات که حوادث قبلی در آنجا رخ داده و نه در منطقه‌ای که حادثه روز پنجشنبه در آنجا روی داد، به‌کار گرفته شده‌اند.»

وی در همین حال از اظهارنظر در این مورد چرا این فناوری در سطح وسیع‌تری در مناطق ورودی به پل جمرات به‌کار گرفته نشده است، خودداری کرد.