پیام عبور نهایی «برجام» از کنگره آمریکا

گذر نهایی توافق هسته یی ایران و گروه 1+5 از سد کنگره آمریکا به رغم همه سنگ اندازی های مخالفان، کامیابی مهمی برای طرفداران دیپلماسی و گفت و گو و ناکامی بزرگ برای هواداران رویکردهای ستیزه جویانه و جنگ طلبانه بود.

رقابت کم سابقه و هماوردی نفس گیر میان 2 حزب اصلی آمریکا بر سر «برنامه ی جامع اقدام مشترک» (برجام) بعد از 2 ماه در نهایت روز پنج شنبه گذشته بیست و ششم شهریور ماه (هفدهم سپتامبر) پایان یافت. دموکرات ها در آخرین روز مهلت تعیین شده توانستند با ناکام گذاشتن سومین تلاش سناتورهای جمهوری خواه نتیجه را به نفع خود ثبت کنند. 

با شکست جمهوری خواهان، فرایند اجرای برجام از همان روز کلید خورد و «جان کری» وزیر امور خارجه ی آمریکا طی بیانیه یی «استیون مال» سفیر پیشین این کشور در لهستان را به عنوان هماهنگ کننده ی ارشد اجرای توافق هسته یی با ایران منصوب کرد. 

عبور برجام از سد کنگره اما به آسانی صورت نگرفت و جمهوری خواهان تا دقیقه ی 90 با هدف رد برجام به هر بوته یی دست انداختند و طی این 2 ماه دست کم سه بار به صورت جدی به رد برجام اقدام کردند. 

پس از توافق تاریخی وین در بیست و سوم تیرماه (چهاردهم ژوییه)، متن این توافق در اختیار کنگره ی آمریکا قرار گرفت تا این نهاد قانونگذار ظرف 2 ماه (تا هفدهم سپتامبر/بیست و ششم شهریورماه امسال) نظر نهایی خود را در ارتباط با آن اعلام کند. این تصمیم در ماه می - حدود 2 ماه پیش از توافق- پس از آن گرفته شد که «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا به خاطر فشار نمایندگان جمهوری خواه کنگره به امضای مصوبه یی زیر عنوان «بازنگری توافق هسته یی با ایران» مبادرت کرد؛ مصوبه یی که در سنا با 99 رای موافق در برابر یک رای مخالف و همچنین در مجلس نمایندگان با 400 رای موافق در برابر 25 رای مخالف به تصویب رسیده بود. در نتیجه ی این مصوبه، برجام برای اجرایی شدن باید از تصویب کنگره می گذشت. 

با آغاز این مهلت 2 ماهه شماری از اعضای تیم مذاکره کننده ی آمریکایی از جمله «ارنست مونیز» و «جیکوب لو» وزیران انرژی و دارایی به همراه کری یکم مردادماه (بیست و سوم ژوییه) در نشست کمیته ی روابط خارجی سنا حضور یافتند و به پرسش های سناتورها در ارتباط با توافق هسته یی با ایران پاسخ گفتند. پس از آن نوبت حضور در مجلس نمایندگان فرارسید و تیم هسته یی این کشور در این مجلس نیز -همانند آن چه در سنا گذشت- در برابر سیلی از اتهام ها و اعتراض های نمایندگان جمهوری خواه قرار گرفتند. 

تعطیلات چهار هفته یی کنگره در ماه آگوست باعث شد این تیم نفس راحتی بکشد اما کوشش با هدف یارگیری از نمایندگان در هر 2 سو شدت گرفت. در یک طرف رییس جمهوری و حزبش قرار گرفته بود تا با تلاش رسانه یی و اقناع سازی، بی طرف ها و حتی مخالفان برجام را با خود همراه کند. در سوی دیگر حزب قدرتمند و مخالفی چون حزب جمهوری خواه قرار داشت؛ این حزب که پس از انتخابات میان دوره یی کنگره از اقلیت به اکثریت تغییر جایگاه داده است با بهره گیری از تعطیلات رسمی به دنبال بسیج مخالفان توافق و فشار بر دولت و نمایندگان دموکرات برآمد.

پس از پایان تعطیلات اعضای کنگره هفتم سپتامبر (هفدهم شهریور) بار دیگر بررسی برجام را آغاز کردند. عصر روز دهم سپتامبر (نوزدهم شهریور) سناتورها برجام را به رای گذاشتند و طرح رد توافق هسته یی که بیش از 60 رای نیاز داشت تنها توانست 58 رای مثبت جمهوری خواهان را به دست آورد و در عمل با 42 رای منفی دموکرات ها به شکست انجامید. بنابراین، مشاهده ی نتیجه و شمار موافقان و مخالفان برجام در سنا تعجب جمهوری خواهان را برانگیخت؛ نمایندگان این حزب که پیشتر شعار رد توافق را سر می دادند پس از آن حتی در صورت اعمال «فیلی باستر» دموکرات ها از رای گیری در این زمینه نیز ناتوان بودند. 

سناتورهای جمهوری خواه پس از ناامیدی در این مجلس یک روز بعد از اعضای حزب خود در مجلس نمایندگان یاری جستند تا هرچند به صورت نمادین و نمایشی اقدامی علیه این توافق انجام دهند. 

در چنین فضایی مجلس نمایندگان 2 قطعنامه علیه توافق هسته یی تصویب کرد. در یکی از این قطعنامه ها نمایندگان جمهوری خواه با 269 رای مخالف در برابر 162 رای موافق به رد برجام رای دادند. قطعنامه ی نمادین دیگر با هدف منع رییس جمهوری از تعلیق یا لغو تحریم ها با 247 رای مثبت در مقابل 186 رای منفی صورت گرفت. همان طور که اشاره شد طرح ها و قطعنامه هایی از این دست تنها جنبه ی نمادین دارند و هرگز عملی نخواهد شد زیرا برای اجرایی شدن هم باید به تصویب سنا برسد و هم از سد وتوی اوباما بگذرد.

سه شنبه پانزدهم سپتامبر (بیست و چهارم شهریور) تنها 2 روز مانده به پایان مهلت بررسی برجام در کنگره، سناتورهای جمهوری خواه برای دومین بار تلاش کردند با تصویب قطعنامه یی علیه توافق، راه گذر برجام از سد کنگره را مسدود کنند که این اقدام آن ها نیز با ناکامی رو به رو شد و نتوانستند 60 رای لازم را به دست آورند. 

تا این که پنج شنبه گذشته (هفدهم سپتامبر) و همزمان با آخرین روز مهلت بررسی برجام در کنگره، جمهوری خواهان با نادیده گرفتن طرح رد برجام تصمیم گرفتند سومین و آخرین سناریوی خود را پیاده کنند. از این رو، متممی با چند پیش شرط را - آن طور که از قبل پیش بینی شده بود - به رای گذاشتند.

بر اساس این متمم، جمهوری خواهان در قبال لغو تحریم ها نخست خواستار آن شدند تا ایران، رژیم صهیونیستی را به رسمیت بشناسد و سپس اینکه اتباع آمریکایی زندانی شده را آزاد کند؛ پیش شرط هایی که با رای مثبت 56 سناتور جمهوری خواه همانند تلاش های گذشته ی آن ها ناکام ماند زیرا برای اجرایی شدن از 100 رای موجود در سنا دست کم به 60 رای در سنا نیاز داشت. 

در مجموع، ناکامی جمهوری خواهان در هماوردی با دموکرات ها در رد برجام اما پیامدهای نامطلوبی برای این حزب و طرفداران آن به همراه دارد. به رغم هماهنگی و یکپارچگی در جبهه ی جمهوری خواهان، ناکامی آن ها در این جدال سخت با دموکرات ها ممکن است از محبوبیت شان بکاهد و این حزب را در انزوا قرار دهد. همچنان که پیروزی آن ها در این هماوردی بر افزایش توان رقابت حزبی در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده بی تاثیر نبود. 

افزون بر آن، ناکامی جمهوری خواهان در این جدال نشانگر شکست رویکردهای ستیزه جویانه و جنگ طلبانه ی این حزب در ایالات متحده و به طور ویژه در زمینه ی فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران است. هر چند به نظر می رسد پس از پیروزی دموکرات ها، جمهوری خواهان کارشکنی در ارتباط با اعمال تحریم های غیرهسته یی را در اولویت برنامه های خود قرار دهند. 

دیگر بازیگر شکست خورده و به انزوا رانده شده در این میان، رژیم صهیونیستی و لابی پرنفوذ صهیونیستی (ایپک) در آمریکا است. دشمنی آن ها با توافق هسته یی ایران و 1+5 که جهان آن را به رسمیت شناخته است بر کسی پوشیده نیست. کارشکنی های آن ها که از روز آغاز گفت و گوهای هسته یی شروع شده بود تا به امروز نیز با شدتی افزون تر ادامه دارد. تعطیلات رسمی کنگره فرصتی را برای آن ها ایجاد کرده بود تا با صرف هزینه های سرسام آور و تبلیغات هدفدار رسانه یی خود موجی از مخالفت علیه برجام به راه اندازند که این امر نه تنها تحقق نیافت بلکه باعث شد با نافرجام ماندن سومین و آخرین کارشکنی سناتورهای جمهوری خواه و ورود برجام به مرحله ی اجرایی شدن، رژیم صهیونیستی و لابی ضدایرانی ایپک در انزوایی خودساخته فرو روند.