تولد و دوران کودکی
آیة الله ابوالقاسم خزعلی، در سال 1304 هجری شمسی در بروجرد، از
توابع استان لرستان چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم غلامرضا، به
شغل ندافی روزگار می‌گذراند و بسیار شیفته خاندان پیامبر (ص) بود؛ به
گونه‌ای که شبها فرزند خود را به روضه‌های مخفی و منبرهای استادان
با سواد آن روزگار می‌برد تا بذر عشق و محبت به قرآن و اهل بیت : در
دل و جان فرزندش شکوفه بزند.
اوضاع اقتصادی خانوادة آیة الله خزعلی نابسامان بود تا آنجا که
مادرش، مرحوم ربابه، مجبور بود محصولات غذایی خانگی، از قبیل ترشی
تهیه کند و آن را بفروشد تا کمکی برای مخارج خانواده باشد. آقای
خزعلی ده ساله بود که به همراه خانواده و برخی از بستگان به مشهد
مقدس مهاجرت کرد و در آنجا روزگار گذرانید.
دوران تحصیل
آیة الله خزعلی، در 6 یا 7 سالگی به مکتب خانة محلة «سرسوزنی» در
بروجرد رفت. معلّم او فردی بود به نام «سید جعفر شیرازی» که در مسجد
محلّه درس می‌گفت. با هجرت به مشهد به دبستان رفت و پس از قبولی
در امتحان، در کلاس چهارم ابتدایی مشغول به تحصیل شد و همواره از
شاگردان نمونة کلاس بود. پس از پایان رساندن کلاس ششم ابتدایی،
به دبیرستان رفت. در آن زمان در مدارس، زبان فرانسوی تدریس می‌شد؛
وی نیز به فراگیری زبان فرانسه مشغول بود که بعدها آن را رها کرد.
در سن 17 سالگی ـ هم زمان با سقوط حکومت رضاشاه و اشغال ایران از
سوی متفقین ـ به کار نوشتن دخل و خرج مغازه‌ای و توزیع جنسها بین
کسبه سرگرم بود تا از این راه، به امرار معاش خانواده کمک کند که
ناگهان، بارقه‌های اشتیاق به علوم حوزوی و تحصیل حوزة علمیة مشهد
دل و جانش را شعله ور ساخت؛ به گونه‌ای که کار و کسب را وانهاد،
به تحصیل علوم دینی روی آورد.
مقدمات را در حوزه مشهد فرا گرفت و برای تحصیل سطوح به سراغ
استادان ممتاز آن دیار رفت. دو سال قبل از ازدواج راهی قم شد تا از
محضر بزرگان آن شهر مقدس نیز بهره گیرد و برای نخستین بار در درس
خارج فقه آیة‌الله بروجردی (ره) و خارج اصول امام خمینی (ره) حاضر
شد که این مسأله تا سالها ادامه داشت. همچنین وی در زمینة فلسفه و
تفسیر نیز از استادان بسیاری در حوزه علمیه قم بهره برد.
استادان و دوستان
آیة الله خزعلی در طول دوران تحصیل خود از محضر استادان ممتاز و
وارستة بسیاری بهره برده است. نخستین استاد وی، مرحوم سید جعفر
شیرازی بود که در مکتب خانه به ایشان قرآن و مسائل مذهبی را
آموخت. وی از اینکه نخستین استادش یکی از فرزندان پاک حضرت زهرا 3
بوده اظهار خرسندی می‌کند و آن را به فال نیک می‌گیرد.
با شروع به تحصیل در حوزة مشهد، صرف و نحو را نزد شیخ علی اکبر
دامغانی فرا گرفت و کتاب مغنی اللبیب را نزد محقق قوچانی خواند.
معالم و لمعه و قوانین را نزد سید احمد یزدی آموخت. رسائل، مکاسب و
کفایه را نزد مرحوم شیخ هاشم قزوینی و بخشی از کفایه را نزد شیخ
مجتبی قزوینی فراگرفت. این دو، از استادان ممتاز حوزه علمیه مشهد در
علم و عمل بودند که آثار علمی و معنوی ایشان، هنوز در میان
شاگردانشان و در رشد و تعالی حوزه علمیه مشهد باقی است.
آیة الله خزعلی در قم، در درس خارج فقه آیة الله بروجردی (ره) و
درس خارج فقه حضرت امام خمینی (ره) شرکت کرد. وی همچنین مدتی در
درس آیة الله بهجت حاضر شد و از محضر این مرد بزرگ نیز کسب فیض
کرد. در بخش فلسفه، اشارات را نزد مرحوم حاج شیخ جواد خندق‌آبادی
تهرانی خواند و در درس منظومه و اسفار علامه طباطبایی حاضر شد.
آیة الله خزعلی در دوران تحصیل و مبارزه با طلاب و فضلای بسیاری
همراه بود که از میان آنان می‌توان به شهید آیة الله مطهری، شهید
آیة الله بهشتی و آیة الله ربانی شیرازی اشاره کرد.
فعالیتهای علمی و فرهنگی
آیة الله خزعلی در سالهای تحصیل و مبارزه خدمات فرهنگی و علمی
شایانی به جامعه اسلامی ارزانی داشته است. مهم‌ترین خدمت فرهنگی
ایشان در دورة طاغوت، تنویر افکار عمومی و آگاه کردن جوانان مستعدّ و
انقلابی از خطرهای موجود، همچون جریانهای التقاطی و تز اسلام منهای
روحانیت و مبارزه با جریان روشنفکری غیر متعهّد بود. وی در
سخنرانیهای خود همواره بر اسلام ناب و اصیل پای می‌فشرد و جوانان را
به اُنس با علما روحانیّت شیعه و پرهیز از فراگیری اسلام از دست
دیگران دعوت می‌کرد.
در زمینة فعالیتهای علمی، تنها اثری که از وی به چاپ رسیده،
تفسیر سورة فاتحة الکتاب است. همچنین او بر شعرهای عینیّه ابن ابی
الحدید دربارة امیرمؤمنان 7 شرحی نگاشته است و در زمینه‌های قرآنی
نیز تلاشهایی انجام داده است. بیشتر مطالعات و فعالیتهای ایشان
دربارة قرآن و نهج البلاغه است.
فعالیتهای سیاسی و تبعيد در گناباد
بخش زیادی از زندگی آیة الله خزعلی به مبارزه با رژیم طاغوت
مصروف شده است. او در فاجعه مسجد گوهرشاد در مشهد، نوجوانی ده ساله
بود که فردای حادثه، با پدرش در محل حاضر شده بود و خود می‌گوید
فجایع رژیم پهلوی چنان بود که بر من تأثیر گذاشت و آن شب، تب
کردم! از آغازین حرکتهای ایشان در مبارزه بر ضد رژیم شاه، تبلیغ در
رفسنجان و افشای ماهیت شاه بر سر منبر بود که به دست‌گیری ایشان و
تبعید به گناباد انجامید.
در ماجرای انجمنهای ایالتی و ولایتی، آیة الله خزعلی همواره در
کنار امام (ره) بود و از جمله، حامل پیام ایشان برای علمای نجف
آباد شد. همچنین وی در هیجدهم فروردین ماه 1343 به دیدار امام رفت.
امام (ره) به تازگی آزاد شده بود و روزنامه اطلاعات در آن زمان
مطلبی نوشته بود مبنی بر اینکه امام با دستگاه شاه کنار آمده و
آزاد شد.
این مطلب باعث تأثر امام شده بود در جلسه‌ای که چند روز بعد در
فیضیه تشکیل شده بود، آیة الله خزعلی به دستور امام بر سر منبر رفت
و ماهیّت کذب مطلب روزنامه اطلاعات را افشا کرد. این سخنرانی، در
آن روزگار، به دلیل حماسی و مستحکم بودن، مشهور شد.
آیة الله خزعلی در طول دوران رژیم شاه، یک بار در زندان قزل
قلعه زندانی شد و سه بار تبعید شد. تبعید نخست ایشان به گناوه و
دامغان بود که سه سال به طول انجامید. تبعید دوم به زابل بود و در
تبعید سوم پنهان شد و روی نشان نداد. در این زمان بود که حضرت
آیت الله خامنه‌ای در مخفیگاه به دیدار ایشان رفته و با هم از
نزدیک آشنا شدند.
آیة الله خزعلی در گزارشهای ساواک، روحانی افراطی، اخلال گر طرفدار
خمینی نامیده شده بود. در تبعید سوم وی پنهان شده بود تا ساواک
نتواند او را دستگیر کند. در این هنگام خبر شهادت فرزندش در قم به
دست او می‌رسد. آیة الله خزعلی در تشییع جنازة فرزندش شرکت می‌کند.
او هرگز در تشییع فرزندش، اشک نریخت و خدا را در آن مصیبت سپاس
می‌گفت.
امضای آیة الله خزعلی در بسیاری از بیانیه‌ها در مرجعیت امام (ره) و
لزوم مبارزه با رژیم شاه به چشم می‌خورد. همچنین وی در دوره
طاغوت، همکاری نزدیکی با جامعة مدرسین حوزة علمیه قم و اعضای آن
داشته است و در مبارزات آن مرکز با رژیم شاه به طور جدی شرکت
می‌کرده است.
از دیگر فعالیتهای او در پیش از انقلاب اسلامی، حمل پیامهای امام
(ره) به آیة الله سید کاظم شریعتمداری و همچنین دریافت پاسخ آیة
الله شریعتمداری به امام(ره) بوده است.
حضرت آیة الله خزعلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز فعالیتهای
گسترده‌ای برای پیشبرد انقلاب انجام داده است. وی در این سالها،
همواره یار صدیق امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت
آیة الله خامنه‌ای بوده و همواره مردم را به پیروی از ولایت
مطلقة فقیه، و شناخت هوشمندانة توطئه‌های دشمن و نیز مبارزه با خط
نفاق تشویق می‌کرده است.
آیة الله در طول دوران جنگ تحمیلی بارها در جبهه‌ها حضور یافت و همواره مایة دلگرمی رزمندگان اسلام بوده است.
برخی از مسؤولیتهای ایشان پس از انقلاب اسلامی به شرح زیر است:
ـ عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی؛
ـ عضویت در مجلس خبرگان رهبری در سه دوره متوالی به نمایندگی از مردم استان خراسان؛
ـ عضویت در شورای نگهبان قانون اساسی
