فیلمسازانی که سینمای ایران را جهانی کردند

ساخته شدن فیلم «گاو» در آخرین سال‌های دههٔ ۴۰ خورشیدی، سینمای ایران را که تا پیش از آن حضور کم‌ رنگی در جشنواره‌های جهانی داشت به عنوان سینمایی متفکر و قابل اعتنا به منتقدان جهانی معرفی کرد. سینمای ایران اگر تولد خود را مدیون سپنتا و مردان پیشگامی باشد که پس از او آمدند، شناسایی جهانی خود را بی‌تردید به داریوش مهرجویی مدیون است.

«آقای هالو» دومین فیلم مهرجویی در مقام کارگردان است، این فیلم در سال۱۳۴۹ساخته شد و در جشنواره‌های «برلین»، «مسکو» و«لندن» نمایش داده شد.

او فیلم «پستچی» را در سال ۱۳۵۱ساخت این فیلم، فیلم هفتم از ده فیلم برگزیدهٔ جهان توسط منتقدین انگلیسی سالنامهٔ فیلم «بولتن» در سال ۱۹۷۱ است.

همه علاقمندان به سینما، پرویز کیمیاوی را با «مغولها» می شناسند ولی این فیلم اولین فیلم او نیست. اولین فیلمی که پرویز کیمیاوی ساخته، «ژان مقدس ایرانی» است که در فرانسه ساخته شد. اما فیلمی که برای کیمیاوی جوایز جهانی را به همراه داشت، «یا ضامن‌ آهو» است که آن را در سال 1350 ساخت و با آن برنده جایزه اول ‌منتقدان‌ بین‌المللی‌ جشنواره «مونت‌ کارلو»، جایزه ‌ویژه هیئت‌ داوران‌ همین‌ جشنواره‌ و جایزه اول‌ اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های‌ آسیا شد. «مغولها» که نقطه بلوغ فیلمسازی پرویز کیمیاوی است در سال 1352 ساخته شد. این فیلم تحت تاثیر موج نوی سینمای فرانسه ساخته شده و ادای دینی است به فرانسوا تروفو، فیلمساز پرآوازه فرانسوی.

«مسافر»، فیلمی است که عباس کیارستمی با آن مطر شد، «مسافر» را در سال 1353 ساخت، این فیلم 83 دقیقه است، اما نخستین فیلم بلند کیارستمی، فیلم «گزارش» است با زمان 112 دقیقه.

فیلمی که کیارستمی را تبدیل به یک فیلمساز بین المللی کرد «طعم گیلاس» است او با این فیلم در سال ۱۹۹۷ جایزه نخل طلای جشنواره فیلم «کن» را از آن خود کرد. مجله تایم نیز این فیلم را یکی از ۱۰ فیلم برتر تاریخ «کن» عنوان کرد. او پیش از این هم با «زیر درختان زیتون» نامزد دریافت نخل طلای «کن» شده بود، نخستین فیلم کیارستمی در دههٔ ۱۹۹۰« کلوزآپ» نام داشت، کیارستمی برای این ساخته‌اش از کارگردانانی چون کوئنتین تارانتینو، مارتین اسکورسیزی، ورنر هرتزوگ، ژان لوک گدار و نانی مورتی جایزه دریافت کرد و فیلمش در سراسر اروپا به نمایش درآمد. «کلوز آپ» در سال ۲۰۱۲ نیز توسط نشریهٔ «سایت اند ساوند» در فهرست ۵۰ فیلم برتر تاریخ سینما قرار گرفت.

کیارستمی در ۱۹۹۲ بار دیگر با فیلم« زندگی و دیگر هیچ » از جشنواره «کن» جایزه گرفت او با این فیلم برنده جایزه بخش نوعی نگاه در چهل و پنجمین جشنواره فیلم «کن» شد. کیارستمی در سال ۱۹۹۹ میلادی، برای فیلم« باد ما را خواهد برد»، نامزد دریافت جایزهٔ شیر طلایی جشنواره فیلم «ونیز» بود اما موفق به کسب جایزهٔ شیر نقره‌ای شد. همچنین این فیلم، برندهٔ جایزهٔ فیپرشی جشنواره فیلم «ونیز» گردید و به عنوان یکی از صد اثر برتر سینمای جهان در دهه گذشته از نگاه برگزارکنندگان جشنواره بین‌المللی فیلم «تورنتو» انتخاب شد.

او در سال 2002 باز هم برای فیلم «ده» نامزد دریافت نخل طلایی جشنواره «کن» شد.

کیارستمی برای «کپی برابر اصل» در سال 2010 بار دیگر و برای چهارمین بار نامزد دریافت نخل طلایی جشنواره «کن» شد. فیلم بعدی کیارستمی به نام« مثل یک عاشق» که در ژاپن فیلمبرداری شده است در سال 2012 پنجمین نامزدی جشنواره «کن» را برای او به ارمغان آورد.

مسعود کیمیایی با ساخت فیلم «قیصر» در سال ۱۳۴۸، برای نخستین بار دو قطب هنری و تجاری سینما را در ایران به هم پیوند داد. او در سال 1991 برای فیلم« دندان مار» نامزد جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم «برلین» شد و جایزه ویژه هیئت داوران این جشنواره را از آن خود کرد.

«سفر سنگ» را در سال ۱۳۵۶ می‌سازد، او برای این فیلم جایزه بهترین کارگردانی را از جشنواره بین المللی فیلم «قاهره» دریافت کرد و در ادامه نیز پلاک طلایی سازمان بین المللی سینمای کاتولیک به کیمیایی اهدا شد.

بهمن فرمان آرا اما جایزه بین المللی معتبری را کسب نکرده است و اعتبار او به واسطه همکاریش با فیلمسازان صاحب نامی چون مارتین اسکورسیزی، اورسن ولز و الیور استون است. او در سال ۱۳۵۱ نخستین فیلم بلند خود به نام «خانه قمرخانم» را بر اساس سریالی به همین نام ساخت، سپس در سال ۱۳۵۳ دومین فیلم بلند خود به نام « شازده احتجاب» را بر اساس داستانی از هوشنگ گلشیری تولید کرد که با استقبال منتقدین روبرو شد و جایزه بهترین فیلم را در جشنواره جهانی فیلم تهران از آن خود کرد.

او درسال ۱۳۵۹ به کانادا مهاجرت کرده و مدیر عامل شرکت «سیرکل ونکوور» شد. سپس به لس آنجلس آمریکا رفت و در تولید فیلم های بزرگی همچون: «باغ وحش شیشه‌ای»پل نیومن، «مادام سوزاتسکا»جان شلزینجر، «رادیو حرف»الیوراستون، «سقوط امپراتوری آمریکا»دنیس آرکند، « آخرین وسوسه مسیح » مارتین اسکورسیزی، «خانم و آقای بریج » جیمز آیوری، «تردستان» استیون فریرز، «لیولو» ژان کلودلوزان همکاری کرد. او در دوران تهیه کنندگی و مدیرعاملی شرکت گسترش از فیلمسازان به نامی چون ارسن ولز در آخرین ساخته اش یعنی «آن سوی وزش باد» و استیون اسپیلبرگ در فیلم« برخورد نزدیک از نوع سوم» از طرف کمپانی سازنده فیلم‌ها پیشنهاد سرمایه گذاری داشت.

سهراب شهید ثالث از آغازگران موج نوی سینمای ایران شناخته می‌شود. او از بنیانگذاران کانون سینماگران پیشرو بود. فیلم «یک اتفاق ساده» اولین فیلمی است که او در ایران ساخته است، او این فیلم را در سال 1352 ساخت و برای آن از جشنواره «برلین» جایزه نقدی دریافت کرد. پس از آن «طبیعت بی‌جان» را در سال ۱۳۵۳ جلوی دوربین برد که با آن جایزه خرس نقره ای بهترین کارگردانی را از جشنواره «برلین» دریافت کرد، با «در غربت» هم که در سال 1354 ساخته شد جایزه اینتر فیلم جشنواره «برلین» را به دست آورد.

تاکسی

جعفر پناهی با «بادکنک سفید» اولین جایزه بین المللی خود را به دست آورد، این جایزه، دوربین طلای جشنواره «کن» بود که نسیبش شد، در سال 2000 جایزه شیر طلایی «ونیز» را برای «دایره» برد، سال 2003 با «طلای سرخ» جایزه هیئت داوران جشنواره «کن» را از آن خود کرد و با «آفساید» در سال 2006 برنده خرس نقره ای جشنواره «برلین» شد.

او در سال 2013 برای نوشتن فیلمنامه «پرده» جایزه خرس نقره ای بهترین فیلمنامه را از جشنواره «برلین» گرفت و در سال 2015 برای فیلم «تاکسی» برنده خرس طلایی همین جشنواره شد.

در ۱۳ بهمن ۱۳۸۹ (۲ فوریه ۲۰۱۱) "تیری فره مو" مدیر هنری جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم «کن»، در یک کنفرانس مطبوعاتی که به منظور حمایت از پناهی و محمد رسول‌اف در سینماتک پاریس برگزار شد، اعلام کرد که امسال جایزهٔ ویژهٔ «مربی طلا»ی «کن» را به پناهی تقدیم می‌کنند. او اضافه کرد: «از این پس جعفر پناهی، عضو هیئت داوران تمام فستیوال‌های فیلم بین‌المللی خواهد بود و جایگاهی خالی برای او در نظر گرفته شده‌است».

ناصرتقوایی برای فیلم «ناخدا خورشید» در سال ۱۹۸۸ برنده جایزه پلنگ برنزی جشنواره فیلم «لوکارنو» شد.

در کارنامه فیلمسازی تقوایی تنها ۶ فیلم بلند و یک اپیزود از فیلم بلند (اپیزود «کشتی یونانی» از مجموعه «قصه‌های کیش» - ۱۳۷۷) دیده می‌شود که برای «قصه های کیش» در سال 1999 نامزد دریافت نخل طلای جشنواره «کن» شد.

ابراهیم گلستان اولین فیلم بلند سینمایی خود به نام «خشت و آینه» را در سال 1344 ساخت. اما جایزه مهمی که او در سطح بین المللی گرفت برای فیلم مستندش بود، ابراهیم گلستان اولین کارگردان ایرانی‌ است که برندهٔ یک جایزهٔ بین‌المللی برای فیلمی مستند شده. در سال ۱۳۴۰ برای فیلم «یک آتش»، موفق به دریافت مدال برنز از جشنواره «ونیز» شد.

در سال ۱۳۵۰ اولین فیلمش «خداحافظ رفیق» را کارگردانی کرد. توجه جشنواره‌های جهانی با فیلم «دونده» و «آب، باد، خاک» به او جلب شد. نادری برای فیلم «وگاس: بر اساس یک داستان واقعی»، نامزد جایزه شیر طلایی از شصت و پنجمین جشنواره فیلم «ونیز» در سال ۲۰۰۸ شد و همچنین برای فیلم های «دونده» و «آب، باد، خاک» در سال های ۱۹۸۵ و ۱۹۸۹ برنده جایزه بالن طلایی جشنواره فیلم سه قاره «نانت» شد. او برای فیلم «انتظار» جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم «کن» را در سال۱۹۷۴از آن خود کرد.

سینماشناس، مورخ، منتقد، کارگردان، پایه‌گذار کانون فیلم و فیلم‌خانه ملی ایران و از پيشگامان سينمای مدرن ايران بود. او سینمای حرفه‌ای را با ساخت فیلم «جنوب شهر» در سال ۱۳۳۷ آغاز کرد. «شب قوزی» در ایران، سینما تک فرانسه، جشنوارهٔ جهانی فیلم تهران، جشنواره «لوکارنو»، سینماتک‌های انگلیس، بلژیک و سوئیس به نمایش درآمد و تحسین بسیاری را برانگیخت. مجله ورایتی، غفاری را ستود و ژرژ سادول منتقد نامدار فرانسوی، نوشت: «"شب قوزی" یک کمدی پرنشاط و به منزله کشف یک سینمای نوین است.»

هژیر داریوش، پیرامون این فیلم و جوّ سینمایی آن زمان چنین نوشت: «با شکیبایی بی حد منتظر اولین فیلم طویل ایران شدیم، که بتوان در مقابل «شب قوزی» اثر فرخ غفاری (سومین فیلم طویل کارگردانی که قبلاً ۹ فیلم کوتاه مستند نیز ساخته) با جمعیت خاطر کامل اعلام می‌کنیم که سینمای ایران شروع شد اما آنچه مهمتر است، آنچه بیشتر خوشحالمان می‌کند این است که این شروع خوبی است.»

او اولین کارگردان ایرانی است که نامزد دریافت جایزه اسکار شده است. «بچه‌های آسمان» جزو پنج نامزد نهایی دریافت بهترین فیلم خارجی زبان اسکار ۱۹۹۸ بود.

او در سال 2008 نامزد خرس طلایی جشنواره بین المللی فیلم «برلین» برای فیلم «آواز گنجشک‌ها» شد. او در سال 1997برنده جایزه بهترین فیلم جشنواره بین‌المللی «مونترال» برای فیلم «بچه‌های آسمان» شد، او این جایزه را یک بار دیگر برای فیلم «رنگ خدا» در سال 1999 به دست آورد.

اصغر فرهادی «رقص در غبار» را در سال 1381 به عنوان اولین فیلم خود کارگردانی کرد، تنها کارگردان ایرانی است که موفق به کسب جایزه اسکار، در بخش بهترین فیلم غیر انگلیسی ‌زبان شده‌ است. او این جایزه را برای کارگردانی فیلم «جدایی نادر از سیمین» دریافت کرد؛ همچنین فرهادی نامزد دریافت اسکار فیلم نامه غیراقتباسی برای همین فیلم شد. خرس نقره‌ای جشنواره فیلم «برلین» به عنوان بهترین کارگردان برای فیلم «درباره الی» و خرس طلایی جشنواره «برلین» به خاطر فیلم «جدایی نادر از سیمین» از دیگر دستاوردهای اوست. اصغر فرهادی برنده جایزه بهترین فیلم خارجی جایزه «گلدن گلوب» در سال ۲۰۱۲ میلادی به خاطر کارگردانی و نویسندگی فیلم «جدایی نادر از سیمین» شد، او اولین فیلمساز ایرانی است که توانسته ‌است این جایزه را به خود اختصاص دهد.

نشان آفیسیر، نشان عالی هنر و ادبیات کشور فرانسه توسط اورلی فیلیپیتی، وزیر فرهنگ این کشور، در ۲۵ فوریه ۲۰۱۴ در پاریس به فرهادی اهدا شد. این نشان به ‌دلیل «خلاقیت‌های هنری و تأثیر اصغر فرهادی بر هنر و ادبیات فرانسه و سراسر جهان» به این فیلمساز ایرانی تعلق گرفت. او همچنین جایزه «سزار» و جایزه مستقل «اسپریت» را به دست آورد.

در نظرسنجی مجله تایم، او رتبه چهارمین شخصیت تأثیرگذار در میان ۱۰۰ شخصیت برتر سال ۲۰۱۲ را کسب کرد؛ و در نهایت به عنوان یکی از ۱۰۰ چهرهٔ تأثیرگذار سال ۲۰۱۲ از سوی این مجله معرفی شد.