گزارش نشست تاثیر توافق هسته ای بر عمق استراتژیک ایران در خاورمیانه
مرتضی شکری*؛ انجمن علوم سیاسی ایران با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی، سه شنبه سوم شهریور، نشستی را تحت عنوان «تأثیر توافق هستهای بر عمق استراتژیک ایران در خاورمیانه»، در محل خانه اندیشمندان برگزار کرد. در این نشست دکتر محمد کاظم سجاد پور رئیس انجمن علوم سیاسی ایران و استاد روابط بین الملل وزارت امورخارجه، دکتر محمد فرازمند مدیرکل خلیج فارس وزارت خارجه به ایراد سخنرانی پرداختند.
در ابتدای جلسه، دکتر سجاد پور سئوالی را مطرح کردند مبنی براینکه، رابطه ایران و منطقه بعد از توافق وین در چه وضعیتی است؟ وی قبل از پاسخگویی به این سئوال، به چند نکته در مورد منطقه خاورمیانه اشاره کرد. اول اینکه وقتی از منطقه صحبت می کنیم، منظور منطقه ای است که فراتر از دنیای کشورهای عربی است. دوم اینکه منطقه ما ترکیبی است تمدنی از سه تمدن ایرانی، عربی و ترکی. که ایران، عربستان و تر کیه مهمترین بازیگران آن هستند. و نهایتا اینکه منطقه ما برای چند قرن است که بین المللی ترین منطقه است. از قرن 16 بازیگران مهم بین المللی هر یک در این منطقه نفوذ داشته اند. اسپانیا، هلند ، انگلیس، آمریکا و شوروی هر یک چشم طمع به این منطقه داشته اند.
دکتر سجادپور در ادامه چند نکته در مورد ایران نیز بیان کردند. اولین نکته این است که ایران را باید جزء لایتجزای جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی منطقه دانست. دوم اینکه در طول سی سال گذشته همواره تلاش برای حذف ایران به عنوان یک بازیگر در معادلات بازی منطقه صورت گرفته است. و سومین نکته ای که به زعم این استاد روابط بین الملل باید به آن توجه کرد این است که ایران هم اکنون به عنوان یک کشور قدرتمند در منطقه بر آمده است. ایران هم به لحاظ امنیتی و هم به لحاظ نرم افزاری، هم اکنون قدرتمند ترین کشور ا ست. فروپاشی طالبان، تضعیف شدن القاعده و نهایتا فروپاشی دنیای عرب در سالهای اخیر هر یک زمینه را برای قدرتمند شدن ایران فراهم کرده اند. حال با حل موضوع هسته ای باید منتظر قدرتمندتر شدن ایران باشیم.
رئیس انجمن علوم سیاسی ایران هم چنین یک نکته مقدماتی دیگر را پیش از پاسخگویی به سئوال مزبور بیان کردند. اول اینکه منظور از عمق استر اتژیک چیست؟ وی در همین زمینه بیان داشتند، عمق استراتژیک دارای یک بعد جغرافیایی و یک بعد امنیتی و ارزشی است که باید به آنها توجه کرد.
استادروابط بین الملل وزارت خارجه در پاسخ به سئوالی که در ابتدای جلسه بیان کردند به سه گزاره اشاره کردند. اولین گزاره این است که «بعد از توافق، منطقه هنوز در یک شوک به سر می برد». وی در همین زمینه افزود، این مسأله ناشی از این بوده است که در 30 سال گذشته تهدید انگاری ایران همواره مورد توجه آنها(کشورهای منطقه) بوده است. دکتر سجاد پور اضافه کرد مسئله تهدید انگاری ایران یک امری برساخته بوده است که وجود خارجی نداشته است. دشمنان ایران همواره سعی کرده اند با استفاده از تبلیغات گسترده، برنامه هسته ای ایران را ماهیتا نظامی جلوه بدهند. بنابراین، تلاش دیپلماتهای ایرانی برای شکستن این ساختار ذهنی تهدید انگاری، کاری بسیار ارزشمند است. هم اکنون کشورهای منطقه در شوک ناشی از این توافق که منجر به شکستن ساختارهای تهدید انگاری ایران هستند.
دومین گزاره این است که «هنوز برخی از کشورهای منطقه نتوانسته اند حل مسئله هسته ای ایران را هضم نمایند». دکتر سجاد پور در توضیح این گزاره به این مسأله اشاره داشتند که حل مسأله هستهای ایران برای بازیگران منطقه که مدتها بود با سیستم تهدید انگاری ایران خو گرفته بودند همچنان غیر قابل هضم است. رفتار کشورهایی مثل عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی و برخی از کشورهای عربی این موضوع را به خوبی نشان میدهد.
آخرین گزاره ای که دکتر سجاد پور به آن اشاره کردند این بود که «قدرت منطقه ای ایران جایگزین تهدید بین الملی شده است». رئیس انجمن علوم سیاسی ایران در توضیح این گزاره به گزارشهای منتشر شده در ماههای اخیر از سوی اتاق فکرهای مهم بین المللی و نیز به رفتار کشورهای منطقه اشاره کرد که همگی نشان دهنده این است که آنها از قدرتمند شدن ایران وحشت دارند. وی افزود برای مثال نتانیاهو تا قبل از توافق ، معتقد بود که مسئله هسته ای ایران باید به عنوان یک موضوع مستقل مورد بررسی قرار بگیرد. حال که این اتفاق افتاد می گوید مسئله هستهای ایران را نمیتوان بدون توجه به دیگر مسائل مورد بررسی قرار داد. شبیه این رفتار را در بین کشورهای عربی منطقه شاهد هستیم. همه اینها نشان دهنده این است که ایران قدرتمند شده است.
استاد وزارت خارجه در پایان به عنوان نتیجه گیری بیان داشت، در اثر این توافق، موضوع ایران به عنوان یک تهدید بین المللی کمتر شده و تلاش منطقه ای برای فشار هر چه بیشتر بر ایران زیاد شده است. البته این موضوع در نوع خود امری است برساخته که مبنای واقعی ندارد. وی همچنین به این نکته اشاره کرد که در اثر این توافق ایران بیش از پیش موقعیت مناسبی پیدا کرده که حفظ آن نیازمند دقت، ظرافت و درایت بیشتری است.
سخنران پایانی این نشست دکتر فرازمند، مدیر کل خلیج فارس وزارت خارجه بودند که بیان داشتند، یکی از جنبه های فرامتن توافق وین تأثیری است که منطقه خاورمیانه داشته است. وی در تعریف منطقه بر خلاف دکتر سجاد پور، اعلام کرد منظور من از منطقه عمدتا کشورهای عربی است. دکتر فرازمند در ابتدا به مختصات و ویژگیهای منطقه پرداختند. مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه در خصوص مختصات منطقه خاور میانه اشاره کردند که یکی از ویژگیهای منطقه، تعداد بسیار زیاد پرونده های داغ و منازعات فعال موجود در آن است که شاید تعداد آنها به بیش از 20 مورد برسد. منازعات عراق، سوریه، بحرین، مصر و... همگی از جمله منازعات فعال منطقه هستند. علاوه بر کشورها، ما شاهد بسیاری از منازعات قومی-مذهبی در سطح منطقه هستیم.
دکتر فرازمند ویژگی دوم منطقه را حضور بازیگران غیر دولتی دانست که در منازعات فعال منطقه نقش مهمی ایفا می کنند. داعش، النصره، القاعده و اخوان المسلمین، کردهای عراق، سوریه و ترکیه، گروهها و احزاب مدنی، جوانان، شبکه های اجتماعی و.... از جمله بازیگران غیر دولتی هستند که نقش مهمی در این منازعات دارند.
ایشان در ادامه ویژگی سوم منطقه را وجود پیچیدگی در معادلات بازی در منطقه دانست که تا کنون این پیچیدگی بی سابقه بوده است. این پیچیدگی به گونه ای است که هیچ بازیگری نمی تواند از ابتدا تا انتها معادلات بازی را به تنهایی شکل دهد. رویکرد بازی برد-برد نیز حاکی از درک این واقعیت است. یعنی هیچ بازیگری به تنهایی قادر نیست بازی را از ابتدا تا انتها شکل دهد و بر اساس آن به پیش بینی رفتارها دست بزند.
کارشناس روابط بین الملل در ادامه به ویژگی چهارم منطقه اشاره داشت که عبارت است از فراموش شدن مباحث غیر امنیتی. وی در همین زمینه افزود متاسفانه امروزه مباحث غیر امنیتی مثل محیط زیست و فرهنگ فراموش شده است و عمده توجهات به سمت مباحث امنیتی معطوف شده است.
فرازمند در ادامه گفت: بعد از پرونده هسته ای ایران بدون شک مهمترین مسئله در منطقه، مسئله تروریسم است. با توجه به اینکه ایران همواره در بحث مبارزه با تروریسم سابقه خوبی داشته است، کشورهای بزرگ دنیا و نیز کشورهای منظقه نمی توانند نقش ایران را در این زمینه نادیده بگیرند. این در حالی است که در سالهای اخیر و پیش از حل و فصل پرونده هسته ای، کشورهای منطقه نقش ایران را در حل منازعات منطقه از جمله سوریه را نادیده می گرفتند. حال با پایان یافتن مناقشه هسته ای ایران و غرب باید منتظر نقش آفرینی ایران در حل این منازعات باشیم.
دکتر فرازمند در پایان به عنوان نتیجه گیری مباحث خود بیان داشت: به نظر نمی رسد که گزینه تهدید انگاری ایران شانسی برای تولید داشته باشد. چرا که مروج این تهدید انگاری غرب بود که به تبع آن کشورهای عربی منطقه نیز به آن دامن میزدند. اگر غرب با حل پرونده هسته ای ایران مخالفتی نداشته باشد، بعید است کشورهای منطقه بتوانند در این زمینه موفق باشند. وی همچنین اشاره داشت که دنیا نمیتواند از این واقعیت که تروریسم مهمترین موضوع بعد از پرونده هسته ای ایران است چشم پوشی کند. بنابراین آنها بر روی نقش ایران در مبارزه با تروریسم تأکید خواهند کرد. بر همین اساس می توان نتیجه گرفت که پروژه تهدید انگاری ایران با شکست مواجه خواهد شد.
*دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی
در ابتدای جلسه، دکتر سجاد پور سئوالی را مطرح کردند مبنی براینکه، رابطه ایران و منطقه بعد از توافق وین در چه وضعیتی است؟ وی قبل از پاسخگویی به این سئوال، به چند نکته در مورد منطقه خاورمیانه اشاره کرد. اول اینکه وقتی از منطقه صحبت می کنیم، منظور منطقه ای است که فراتر از دنیای کشورهای عربی است. دوم اینکه منطقه ما ترکیبی است تمدنی از سه تمدن ایرانی، عربی و ترکی. که ایران، عربستان و تر کیه مهمترین بازیگران آن هستند. و نهایتا اینکه منطقه ما برای چند قرن است که بین المللی ترین منطقه است. از قرن 16 بازیگران مهم بین المللی هر یک در این منطقه نفوذ داشته اند. اسپانیا، هلند ، انگلیس، آمریکا و شوروی هر یک چشم طمع به این منطقه داشته اند.
دکتر سجادپور در ادامه چند نکته در مورد ایران نیز بیان کردند. اولین نکته این است که ایران را باید جزء لایتجزای جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی منطقه دانست. دوم اینکه در طول سی سال گذشته همواره تلاش برای حذف ایران به عنوان یک بازیگر در معادلات بازی منطقه صورت گرفته است. و سومین نکته ای که به زعم این استاد روابط بین الملل باید به آن توجه کرد این است که ایران هم اکنون به عنوان یک کشور قدرتمند در منطقه بر آمده است. ایران هم به لحاظ امنیتی و هم به لحاظ نرم افزاری، هم اکنون قدرتمند ترین کشور ا ست. فروپاشی طالبان، تضعیف شدن القاعده و نهایتا فروپاشی دنیای عرب در سالهای اخیر هر یک زمینه را برای قدرتمند شدن ایران فراهم کرده اند. حال با حل موضوع هسته ای باید منتظر قدرتمندتر شدن ایران باشیم.
رئیس انجمن علوم سیاسی ایران هم چنین یک نکته مقدماتی دیگر را پیش از پاسخگویی به سئوال مزبور بیان کردند. اول اینکه منظور از عمق استر اتژیک چیست؟ وی در همین زمینه بیان داشتند، عمق استراتژیک دارای یک بعد جغرافیایی و یک بعد امنیتی و ارزشی است که باید به آنها توجه کرد.
استادروابط بین الملل وزارت خارجه در پاسخ به سئوالی که در ابتدای جلسه بیان کردند به سه گزاره اشاره کردند. اولین گزاره این است که «بعد از توافق، منطقه هنوز در یک شوک به سر می برد». وی در همین زمینه افزود، این مسأله ناشی از این بوده است که در 30 سال گذشته تهدید انگاری ایران همواره مورد توجه آنها(کشورهای منطقه) بوده است. دکتر سجاد پور اضافه کرد مسئله تهدید انگاری ایران یک امری برساخته بوده است که وجود خارجی نداشته است. دشمنان ایران همواره سعی کرده اند با استفاده از تبلیغات گسترده، برنامه هسته ای ایران را ماهیتا نظامی جلوه بدهند. بنابراین، تلاش دیپلماتهای ایرانی برای شکستن این ساختار ذهنی تهدید انگاری، کاری بسیار ارزشمند است. هم اکنون کشورهای منطقه در شوک ناشی از این توافق که منجر به شکستن ساختارهای تهدید انگاری ایران هستند.
دومین گزاره این است که «هنوز برخی از کشورهای منطقه نتوانسته اند حل مسئله هسته ای ایران را هضم نمایند». دکتر سجاد پور در توضیح این گزاره به این مسأله اشاره داشتند که حل مسأله هستهای ایران برای بازیگران منطقه که مدتها بود با سیستم تهدید انگاری ایران خو گرفته بودند همچنان غیر قابل هضم است. رفتار کشورهایی مثل عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی و برخی از کشورهای عربی این موضوع را به خوبی نشان میدهد.
آخرین گزاره ای که دکتر سجاد پور به آن اشاره کردند این بود که «قدرت منطقه ای ایران جایگزین تهدید بین الملی شده است». رئیس انجمن علوم سیاسی ایران در توضیح این گزاره به گزارشهای منتشر شده در ماههای اخیر از سوی اتاق فکرهای مهم بین المللی و نیز به رفتار کشورهای منطقه اشاره کرد که همگی نشان دهنده این است که آنها از قدرتمند شدن ایران وحشت دارند. وی افزود برای مثال نتانیاهو تا قبل از توافق ، معتقد بود که مسئله هسته ای ایران باید به عنوان یک موضوع مستقل مورد بررسی قرار بگیرد. حال که این اتفاق افتاد می گوید مسئله هستهای ایران را نمیتوان بدون توجه به دیگر مسائل مورد بررسی قرار داد. شبیه این رفتار را در بین کشورهای عربی منطقه شاهد هستیم. همه اینها نشان دهنده این است که ایران قدرتمند شده است.
استاد وزارت خارجه در پایان به عنوان نتیجه گیری بیان داشت، در اثر این توافق، موضوع ایران به عنوان یک تهدید بین المللی کمتر شده و تلاش منطقه ای برای فشار هر چه بیشتر بر ایران زیاد شده است. البته این موضوع در نوع خود امری است برساخته که مبنای واقعی ندارد. وی همچنین به این نکته اشاره کرد که در اثر این توافق ایران بیش از پیش موقعیت مناسبی پیدا کرده که حفظ آن نیازمند دقت، ظرافت و درایت بیشتری است.
سخنران پایانی این نشست دکتر فرازمند، مدیر کل خلیج فارس وزارت خارجه بودند که بیان داشتند، یکی از جنبه های فرامتن توافق وین تأثیری است که منطقه خاورمیانه داشته است. وی در تعریف منطقه بر خلاف دکتر سجاد پور، اعلام کرد منظور من از منطقه عمدتا کشورهای عربی است. دکتر فرازمند در ابتدا به مختصات و ویژگیهای منطقه پرداختند. مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه در خصوص مختصات منطقه خاور میانه اشاره کردند که یکی از ویژگیهای منطقه، تعداد بسیار زیاد پرونده های داغ و منازعات فعال موجود در آن است که شاید تعداد آنها به بیش از 20 مورد برسد. منازعات عراق، سوریه، بحرین، مصر و... همگی از جمله منازعات فعال منطقه هستند. علاوه بر کشورها، ما شاهد بسیاری از منازعات قومی-مذهبی در سطح منطقه هستیم.
دکتر فرازمند ویژگی دوم منطقه را حضور بازیگران غیر دولتی دانست که در منازعات فعال منطقه نقش مهمی ایفا می کنند. داعش، النصره، القاعده و اخوان المسلمین، کردهای عراق، سوریه و ترکیه، گروهها و احزاب مدنی، جوانان، شبکه های اجتماعی و.... از جمله بازیگران غیر دولتی هستند که نقش مهمی در این منازعات دارند.
ایشان در ادامه ویژگی سوم منطقه را وجود پیچیدگی در معادلات بازی در منطقه دانست که تا کنون این پیچیدگی بی سابقه بوده است. این پیچیدگی به گونه ای است که هیچ بازیگری نمی تواند از ابتدا تا انتها معادلات بازی را به تنهایی شکل دهد. رویکرد بازی برد-برد نیز حاکی از درک این واقعیت است. یعنی هیچ بازیگری به تنهایی قادر نیست بازی را از ابتدا تا انتها شکل دهد و بر اساس آن به پیش بینی رفتارها دست بزند.
کارشناس روابط بین الملل در ادامه به ویژگی چهارم منطقه اشاره داشت که عبارت است از فراموش شدن مباحث غیر امنیتی. وی در همین زمینه افزود متاسفانه امروزه مباحث غیر امنیتی مثل محیط زیست و فرهنگ فراموش شده است و عمده توجهات به سمت مباحث امنیتی معطوف شده است.
فرازمند در ادامه گفت: بعد از پرونده هسته ای ایران بدون شک مهمترین مسئله در منطقه، مسئله تروریسم است. با توجه به اینکه ایران همواره در بحث مبارزه با تروریسم سابقه خوبی داشته است، کشورهای بزرگ دنیا و نیز کشورهای منظقه نمی توانند نقش ایران را در این زمینه نادیده بگیرند. این در حالی است که در سالهای اخیر و پیش از حل و فصل پرونده هسته ای، کشورهای منطقه نقش ایران را در حل منازعات منطقه از جمله سوریه را نادیده می گرفتند. حال با پایان یافتن مناقشه هسته ای ایران و غرب باید منتظر نقش آفرینی ایران در حل این منازعات باشیم.
دکتر فرازمند در پایان به عنوان نتیجه گیری مباحث خود بیان داشت: به نظر نمی رسد که گزینه تهدید انگاری ایران شانسی برای تولید داشته باشد. چرا که مروج این تهدید انگاری غرب بود که به تبع آن کشورهای عربی منطقه نیز به آن دامن میزدند. اگر غرب با حل پرونده هسته ای ایران مخالفتی نداشته باشد، بعید است کشورهای منطقه بتوانند در این زمینه موفق باشند. وی همچنین اشاره داشت که دنیا نمیتواند از این واقعیت که تروریسم مهمترین موضوع بعد از پرونده هسته ای ایران است چشم پوشی کند. بنابراین آنها بر روی نقش ایران در مبارزه با تروریسم تأکید خواهند کرد. بر همین اساس می توان نتیجه گرفت که پروژه تهدید انگاری ایران با شکست مواجه خواهد شد.
*دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی
گزارش خطا
آخرین اخبار