نشست «سازوکارهای رفع تحریم در برجام» انجمن علوم سیاسی برگزار شد

صدای ایران؛ مرتضی شکری* - دراین نشست که با استقبال علاقمندان همراه بود ابتدا دکتر حمید قنبری به طبقه‌بندی و تاریخچه تحریم‌ها پرداخت. وی تحریم­های اعمال شده علیه ایران را بر اساس دو معیار مرجع تصمیم گیرنده و موضوع تحریم تقسیم بندی نمود. دکتر قنبری گفت بر اساس معیار مرجع تصمیم‌گیرنده، تحریم ها به سه دسته تقسیم می‌شوند. 1-  تحریمهای سازمان ملل، 2-  تحریم‌های اتحادیه اروپا و 3- تحریم‌های ایالات متحده. تحریم‌های ایالات متحده به نوبه خود نیز به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم بندی می‌شوند. منظور از تحریم های اولیه، همان تحریم‌هایی است که بر اساس آن، نهادها و اشخاص آمریکایی از معاملات تجاری و مالی با ایران منع می­شوند. تحریم‌های ثانویه آن دسته از تحریم‌هایی را شامل می‌شود که بر اساس آن،  اشخاص و نهادهای غیر آمریکایی از هر گونه معاملات تجاری و مالی با ایران منع شده اند.

 

به گزارش صدای ایران، این کارشناس حقوقی، تحریمهای اعمال شده علیه جمهوری اسلامی را   از حیث مرجع را نیز به دو دسته 1- هسته‌ای و مرتبط با هسته‌ای و 2- غیر مرتبط با هسته‌ای تقسیم نمود. تحریمهای هسته ای شامل مواد و تجهیزات هسته‌ای، مالی و اقتصادی مرتبط با هسته ای ، تحریمهای بانک، بیمه، نفت، حمل و نقل و غیره می شود. تحریمهای غیر هسته ای نیز شامل حقوق بشر، تسلیحاتی، تروریسم و... می شود که موضوع برجام نیستند.

 

مدیر گروه پژوهش، قراردادها و دعاوی بین المللی بانک مرکزی در ادامه با بیان تاریخچه تحریم ها که از سال 1979 و با اشغال سفارت امریکا در ایران آغاز و تا  2013 ادامه داشت، در خصوص رفع تحریمهای آمریکا گفت یکی از نکات مثبت برجام رفع تحریم های نفتی ایران در حوزه سرمایه گذاری خارجی است، این موضوع را باید به عنوان یکی از دستاوردهای مثبت این موافقتنامه دانست که فراتر از تحریمهای هسته ای است چرا که تحریم سرمایه گذاری صنعت نفت و گاز ایران موضوعی است که به  دهه 1990 بر­می­‌گردد.

 

 ایشان در خصوص تحریمهای آمریکا نیز به این موضوع اشاره کردند که رفع تحریم‌هایی که در آمریکا در سطح ایالتی و نه در سطح ملی تصویب شده‌اند در حیطه اختیار دولت مرکزی نمی‌باشد. با این حال، دولت ایالات متحده آمریکا در برجام این تعهد را بر عهده گرفته است که به نحو فعال، مقامات ایالتی را تشویق کند که این تحریم‌ها را ملغی نمایند. در خصوص تحریم های غیر آمریکایی نیز مهم ترین تحریم غیر آمریکایی علیه ایران متعلق به سال 2012 است که اتحادیه اروپا وضع کرده است.

 

دکتر قنبری در ادامه به شیوه های رفع تحریمها در برجام اشاره کرد و افزود متن برجام به طور دقیق بیان می دارد که ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تعهد می‌دهند که لیست تحریم‌های مندرج در متن توافق و ضمائم آن کامل و جامع هستند و تمامی تحریم‌های ایران را در بر دارند. وی افزود، اگر متن یا مقرره‌ای مانع از انجام فعالیت‌های اقتصادی مذکور در متن «برنامه جامع اقدام مشترک» شود اما در فهرست متون و مقرراتی که باید ملغی شوند مورد اشاره قرار نگرفته باشد و از قلم افتاده باشد، این وظیفه 1+ 5 است که آن متن یا مقرره را ملغی نماید.

 

مدیر گروه پژوهش، قراردادها و دعاوی بین المللی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در ادامه مطالبی  را در خصوص بازگشت ناپذیری تحریمها و شفافیت در لغو تحریمها ارائه کردند و افزودند: در متن «برنامه جامع اقدام مشترک» قید شده است که نه شورای امنیت سازمان ملل، نه اتحادیه اروپا و نه ایالات متحده آمریکا حق وضع تحریم‌های جدید علیه ایران را ندارند و نمی‌توانند تحریم‌هایی که به موجب این توافق ملغی می‌شود را مجدداً اعاده نمایند. در متن توافق تصریح شده است که اگر چنین اقدامی از سوی کشورهای مزبور صورت گیرد، ایران این امر را به عنوان زمینه‌ای برای متوقف کردن تعهدات خود بر اساس «برنامه جامع اقدام مشترک» در نظر خواهد گرفت.

 

هم چنین در برجام قید شده است که کشورهای گروه 1+5 باید مقررات دقیق و شفافی را جهت لغو تحریم‌ها منتشر نمایند و در دسترس عموم قرار دهند. در «برنامه جامع اقدام مشترک» تعهد به انتشار مقررات و بیانیه‌های شفاف در خصوص لغو تحریم‌ها برای کشورهای مزبور در نظر گرفته شده است و علاوه بر این، آنها متعهد شده‌اند که این مقررات و بیانیه‌ها را با مشورت با ایران صادر نمایند.

 

دکتر قنبری با اشاره به  اصل حسن نیت در معاهدات بین المللی تأکید کردند، در متن «برنامه جامع اقدام مشترک» قید شده است که کشورهای گروه 1+5 موظف هستند توافق را مطابق با روح و موضوع و هدف آن (که همان اعتماد سازی و لغو تحریم­ها و اقدامات محدود کننده است) تفسیر نمایند و در این رابطه همواره اصل حسن نیت را مدنظر داشته باشند. همچنین وضع هر گونه الزامات استثنایی و تبعیض آمیز و الزامات محدودیت آور برای ایران که به جای تحریم­ها مورد استفاده قرار بگیرد ممنوع شده است. همچنین کشورهای گروه 1+5 از اتخاذ هر اقدامی که مخل عادی سازی تجارت با ایران باشد منع شده ­اند.

 

مدیر دعاوی بین المللی بانک مرکزی جمهوری اسلامی در پایان  به برخی ابهامات حقوقی برجام در زمینه رفع تحریم‌ها پرداخت و افزود این توافق در برخی موارد از جمله شمول تحریم‌های سازمان ملل با اتحادیه اروپا دچار ابهاماتی است که تفاسیر گوناگونی از آن می تواند اراده شود. بنابراین برای رفع این ابهامات باید منتظر اقدامات عملی از جانب طرف‌های موافقتنامه بود که عملا از ژانویه 2016 به اجرا در می آید.

 

در ادامه جلسه دکتر شهروز شریعتی، دبیرکمیته روابط بین الملل انجمن علوم سیاسی ایران سخنانی را در باب ابعاد مختلف توافقنامه برجام ارائه کرد. وی تصریح کرد: برنامه جامع اقدام مشترک به طورکلی دارای سه بعد سیاسی، حقوقی و فنی است که مهمترین وجه توافقنامه را بعد سیاسی آن تشکیل می‌دهد به ویژه آنکه این ابعاد سیاسی و دیپلماتیک بود که در نهایت منجر به توافق فنی و حقوقی شد.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در ادامه به بیان دو گزاره درباره واقعیت موافقت‌نامه برجام اشاره و تصریح کرد:  برجام، یک دو راهی را فرا روی سیاست خارجی جمهوری اسلامی برای انتخاب بین روش‌های گذشته  یا تغییر در مسیر آینده قرار داده است؛ شریعتی ادامه داد: دومین واقعیت این است که نباید از این توافق انتظار معجزه در اقتصاد ایران را داشت. زیرا مشکلات اقتصادی ایران اساسی‌تر از آن است که در کوتاه مدت و آن هم  در چارچوب این توافق بتوان حل و فصل آن را انتظار داشت.  

 

دبیر کمیته روابط بین الملل انجمن علوم سیاسی ایران در ادامه به تبارشناسی تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در یک قرن گذشته پرداخت و اظهار داشت:  تحریم‌های غرب علیه ایران همواره هزینه ایده‌آلیسم سیاسی رهبران ایران بوده است و هم در دوران پهلوی و هم دوران جمهوری اسلامی با وجود تمامی تفاوت‌های رویکردی نگاه ایده‌آلیستی و فقدان توان لازم برای محقق ساختن آرمان‌ها، در نهایت منجر به پذیرش زیان، تحمیل‌های اضافی یا بدعهدی در اجرای قراردادهای بین‌المللی رفع تحریم‌ها و منازعه با آمریکا و انگلیس شده است. وی با بیان گزاره‌هایی تاریخی  در مورد  قراردادهای تجدیدنظر دارسی(1933)، کنسرسیوم (1954) ، قرارداد الجزایر(1981) و در نهایت توافق وین تاکید کرد: در همه این قراردادها ملاحظه می‌شود با وجود توانمندی‌های بالنسبه خوب گروه‌های مذاکره‌کننده، در عمل دستاوردهای مذاکرات به مراتب کمتر از کف خواسته‌های ایرانیان بوده است.

 

وی ضمن ارج نهادن به تلاش خستگی‌ناپذیر تیم مذاکره کننده هسته­ای اضافه کرد: به نظر من توافق برجام با وجود اجتناب‌ناپذیری در پذیرش، در نهایت یکی از جلوه‌های تاریخی تحقیر ایرانیان در قرن 21 خواهد بودکه باید منتظر تعبیر و تفسیر آیندگان بود. ایشان در همین زمینه افزود: به کار بردن واژه تحقیر به معنای این نیست که برداشتی احساسی از این موضوع دارم، چرا که معتقدم غرب با گفتمان‌سازی و جوسازی سیاسی که در سال‌های اخیر علیه جمهوری اسلامی به راه انداخته در نهایت توانست محدودیت‌هایی را علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کند که بسیار فراتر از  محدودیت‌های مرسوم و اساسنامه آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای است و بی‌گمان مرور این شرایط دل دوستداران کشور را در قرن آینده به درد خواهد آورد.

 

شریعتی در ادامه افزود؛ هدف از این نوع تحلیل، به  نوعی آگاهی یافتن از این مسأله است که حقوق ایرانیان در اعمال حق حاکمیت ملی به مراتب بیشتر از آن چیزی است که در توافق برجام آمده است و پذیرش ناکامی در این زمینه می‌تواند مقدمه زمینه‌سازی برای پیروزی‌های مهم آینده در عرصه تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های اثربخش سیاسی باشد. 

 

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در پایان ابراز امیدواری کرد تلاش برای اجماع داخلی با هنر استماع دقیق منتقدان و جلوگیری هوشمندانه  از اجماع بین‌المللی نظام بین‌الملل علیه ایران،  آینده بهتری را برای کشور رقم بزند.