سفير عربستان در ایران کجاست؟

سفارت عربستان در تهران بيش از يك‌سال است كه «سفير» ندارد و حضور اين كشور در ايران در سطح كاردار متوقف مانده است، اگرچه سفير ايران در عربستان به فعاليت خود ادامه مي‌دهد. آخرين سفير عربستان در ايران «عبدالرحمان بن‌غرمان شهري» بود كه از بهار ٩٣ بدون انجام مراسم خداحافظي، تهران را ترك كرد. مراحل اداري موافقت با سفير بعدي، اواسط پاييز انجام شد اما او بعد از انجام اين مراحل اداري در تهران، براي گرفتن آخرين دستورالعمل‌ها به رياض برگشت تا بعد از بازگشت، مأموريت خود را در تهران آغاز كند، اما تاكنون خبري از حضور او در تهران منتشر نشده. سفارت رياض در تهران نيز كه تمايلي به تعامل با رسانه‌ها ندارد، فقط به اين پاسخ بسنده كرد كه «سفارت اكنون سفير ندارد و به جاي سفير، كاردار مشغول به كار است».   اما يك مقام آگاه به خبرنگار «شرق» مي‌گويد «سفير جديد كه از اواسط پاييز ٩٣ موافقت براي آغاز فعاليت در داخل كشور را دريافت كرده، بازنشسته شده‌ است. از همين‌رو بايد سفير جديدي از سوي رياض در تهران منصوب شود». از توضيحات اين منبع خبري مي‌توان استنباط كرد كه سفير عربستان به اجبار بازنشسته شده است. بازنشسته‌شدن اين سفير به‌دنبال مرگ پادشاه و تغييرات گسترده سياسي در عربستان رخ داد. ماجراي سفير عربستان در تهران در دو سال اخير، به ماجراي پيچيده‌اي تبديل شده است.

دوم ارديبهشت ٩٣ بود كه «عبدالرحمان بن غرمان شهري» كه حدود دوماه پيشتر به سمت سفارت عربستان در ايران منصوب شده بود، در دفتر آيت‌الله اكبر هاشمي رفسنجاني، رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام با او ديدار كرد. هاشمي رفسنجاني در آن ديدار از لزوم هماهنگي ايران و عربستان براي حل مسائل منطقه و جهان اسلام سخن گفت،همچنين از طرح تشكيل كميسيون علمايي از علماي شيعه و سني. ملك عبدالله، پادشاه درگذشته عربستان رابطه‌ای صميمي با هاشمي رفسنجاني داشت و به گفته خود او اين رابطه به سطح دوستي خانوادگي هم رسيده ‌بود. هاشمي رفسنجاني اوايل دولت نهم هم در سفري به عربستان با ملك عبدالله ديدار كرده بود كه در بين مخالفان داخلي‌اش بازتاب خوبي نداشت. با اين‌حال آخرين سفير عربستان در تهران در ديدار با هاشمي، سلام ویژه پادشاه و ولیعهد عربستان را به او ابلاغ كرده و از جایگاه ویژه هاشمي نزد مسئولان و مردم عربستان سخن گفته بود. سفير بار دیگر دعوت امیر از هاشمي برای سفر به عربستان را تجدید كرد. اگرچه عمر خود او در اين منصب قد نداد كه روابط نه‌چندان خوب تهران و رياض را بهبود بخشد.  سفير عربستان بعد از آن ديدار با هاشمي، با اميرعبداللهيان، معاون‌عربي وزير خارجه ديدار كرده و از محتوای گفت‌وگو با هاشمي به نیکی یاد کرد اما خود او اندكي بعد از آن ديدار به رياض فراخوانده شد و جايش را به فرد ديگري داد. علت آن فراخواندن موجي بود كه بعد از انتشار عكس‌هاي ديدار عبدالرحمان بن غرمان شهري در ديدار با هاشمي در رسانه‌هاي عربي منتشر شد. سفير در حال بوسيدن پيشاني هاشمي ديده مي‌‌شد، آنچه گفته مي‌شد حاكي از احترام بيش‌ازاندازه سفير براي يك مقام كشور ميزبان بود. آنچه عربستاني‌ها فقط براي مقامات كشور خود مي‌پسندند.

حسين اميرعبداللهيان، معاون عربي وزير‌خارجه در گفت‌وگويي كه دي‌ماه گذشته با روزنامه «شرق» داشت، درباره فراخواندن سفير گفت «رفتارشان، رفتار متعارفی نبود»، «آنچه مقامات عربستان درباره ترک تهران توسط ایشان به‌طور رسمی به ما گفتند، این بود که ایشان برای مأموریت دیگری تعیین شدند و از این تاریخ مأموریتشان در تهران خاتمه پیدا می‌کند...، برخی از سفرای کشورهای عربی در تهران، همچنین برخی از مقامات کشورهای عربی در منطقه از چندهفته قبل مطالبی به ما منعکس کرده بودند که سفیر عربستان در تهران به‌دلیل عدم‌رعایت پروتکل‌های کشور خودش و سؤالاتی که برای مقامات کشورش ایجاد شده به ریاض فراخوانده شده. ظاهرا سفیر عربستان که دیدار خوب و مثبتی با آقای هاشمی‌رفسنجانی داشتند، در پایان این‌ دیدار، پیشانی آقای هاشمی‌رفسنجانی را بوسیدند. آن سفرا یا مقامات کشورهای عربی برای ما توضیح ‌دادند که این اقدام سفیر، در حوزه پروتکلی‌شان و حفظ شئونات کشورشان سؤالاتی در ریاض ایجاد کرده، به این دلیل این فرد را برگرداند‌ه‌اند». اين مقام وزارت‌خارجه درباره اين پيش‌فرض كه سفير به مأموريت ديگري منصوب شده نيز توضيح داد: «طبیعی‌تر این بود که حتی اگر قرار بود این سفیر به مأموریت دیگری اعزام شود، فرصت پیدا می‌کرد که با مقامات کشورمان به‌طور رسمی و در چارچوب پروتکل‌های موجود خداحافظی و به‌طور طبیعی کشور را ترک کند».

سفير بعدي حدود يك‌ماه بعد از فراخواندن سفير پيشين به تهران معرفي شده، از آنجا كه تهران از رفتار عجيب رياض در فراخواندن سفير پيشين رضايت نداشت، مراتب اداري سفير بعدي را چندان سريع انجام نداد. اواسط پاييز ٩٣ اقدامات اداري تأييد سفير جديد در تهران انجام شد. سفيري كه اكنون یک منبع خبري به «شرق» مي‌گويد «بازنشسته شده و به تهران نخواهد آمد». ماجراي رابطه تهران- رياض اما فقط در نبودن بيش از يك‌ساله سفير خلاصه نمي‌شود، رابطه دو كشور سال‌هاست كه از «كج‌دار و مريز» گذشته و مي‌توان گفت اساسا رابطه‌اي در ميان نيست. اين وضعيت در دوران محمود احمدي‌نژاد در ايران بدتر شد و تلاش‌هاي بيش‌وكم دولت اصلاحات و دولت سازندگي بر باد رفت. عملا سطح رابطه در دولت‌هاي نهم و دهم روندي نزولي در پيش گرفت.

اگرچه بسياري معتقد بودند با آغازبه‌كار دولت يازدهم در ايران، رابطه با عربستان را مي‌توان از سرگرفت اما اين پادشاهي رغبت چنداني به اين موضوع نشان نداد. حتي در يكي از سفرهاي منطقه‌اي وزير خارجه ايران كه در گرماگرم مذاكرات هسته‌اي و آغازبه‌كار دولت انجام داد، به بهانه «مرخصي پادشاه» از پذيرفتن او سرباز زدند. همان‌‌گونه كه برنامه سفر او به رياض كه براي عيد قربان سال گذشته برنامه‌ريزي شده بود به دنبال اظهارات منفي سعودالفيصل وزير خارجه وقت عربستان عليه ايران، لغو شد. عربستان و ايران تا آن‌زمان در مورد موضوع سوريه و مسائل منطقه با يكديگر اختلاف نظر جدي داشتند، همچنين بر سر مسئله فروش نفت رقابت جدي دارند و در شش ماه گذشته با حمله عربستان به يمن، اختلاف مواضع جدي دارند. ايران تأكيد دارد كه نيروهاي رياض بايد از دخالت در يمن دست بردارند و حملات نظامي خود را متوقف كنند. اما رياض فعلا نشانه‌اي از تمايل به حل بحران در يمن نشان نداده ‌است. اينها در حالي است كه عربستان درباره مذاكرات هسته‌اي ايران و توافق وين، فعلا در صف مخالفان اين توافق قرار مي‌گيرد. بااين‌حال سفرهاي اخير منطقه‌اي وزير خارجه ايران به مقصد كشورهايي انجام شده كه در اطراف عربستان پراكنده‌اند. كويت، قطر و عراق در دور اول سفر منطقه‌اي و لبنان و سوريه در دور دوم سفر منطقه‌اي بعد از توافق وين، ميزبان وزير خارجه ايران بودند. سفرهايي كه نشان‌دهنده تأثيرگذاري ايران در منطقه است؛ آنچه خوشايند عربستان نخواهد بود.

عربستان يك‌سال و اندي است كه در ايران سفير ندارد، حج عمره به‌دليل تعرض به دو نوجوان ايراني در فرودگاه جده، از اوايل سال متوقف شده و هنوز ايران منتظر اجراي احكام مجرمان آن حادثه است. موسم حج واجب نزديك است و از اول شهريور تا ٢٦ مهر چندصد كاروان از زائران ايراني راهي مكه و مدينه مي‌شوند. در صورت بروز مشكل در اين حجم از سفر قطعا حضور سفير مي‌تواند راهگشاتر از كاردار باشد. علاوه‌بر اينكه با توجه به مشكلات گسترده منطقه، تهران و رياض نيازمند ارتباط با هم هستند. يك كارشناس منطقه كه به مسائل عربستان اشراف دارد، درباره وضعيت رابطه تهران- رياض مي‌گويد: «عدم حضور سفير لزوما به‌معناي تنزل رابطه نيست و به عبارتي سفير در مرخصي است». او مي‌گويد «اگر سفير رياض به كشورش فراخوانده شده بود حتما ايران هم سفيرش را از رياض فرامي‌خواند». او كه نخواست نامش ذكر شود، در مورد وضعيت فعلي مي‌گويد: «ساختار سیاسی در عربستان عوض شده، در مورد حضور نداشتن سفير مي‌توان چند احتمال را مطرح كرد؛ ممكن است سفیر سلطان قبلی، مطلوب ملک جدید نباشد، يا رياض تصمیم گرفته باشد به جمع‌بندی جدید در سیاست خارجی خود نرسد، سفیر را در معرض طرف مقابل قرار ندهد، یا اصولا نمی‌خواهند فعلا در تهران سفیر داشته‌ باشند». در بين اين احتمالات، مي‌توان اين ‌را جدي‌تر دانست كه رياض تمايل ندارد فعلا سفير در تهران داشته باشد.