تحریم‌ها با دانشگاهیان ایرانی چه کرد؟

علاوه بر چالش‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، سیاسی؛ تحریم‌ها اثرات چشمگیری بر حوزه آموزش و فعالیت‌های دانشگاهی داشتند.

دکتر محمد عبداللهی، استاد و دکتر سودابه سعیدنیا، استادیار دانشکده علوم پزشکی و خدمات درمانی تهران در مقاله‌ای که در مجله انگلیسی زبان Hepatitis monthly منتشر شد، به بررسی اثر تحریم‌ها بر جامعه دانشگاهی کشور پرداخته‌اند.

به گزارش آنا، به نوشته نویسندگان این مقاله؛ از زمانی که انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید، همواره با محرومیت‌ها و محدودیت‌هایی روبرو بود که از سوی ایالات متحده آمریکا بر کشورمان اعمال شد و روز به روز گسترش یافت. در سال‌های اخیر اگرچه آمریکا بر روی برنامه‌ هسته‌ای ایران تمرکز کرده بود، این تحریم‌ها تاثیراث چشمگیری بر صادرات نفت، گاز، پترو شیمی، کسب و کار، بانکداری، حمل و نقل و... داشت. با این حال هنوز اختلاف نظرهایی بر سر میزان تاثیرات تحریم وجود دارد.

بدون شک تحریم های ذکر شده بر روی روابط سیاسی، اقتصادی، قیمت نفت، علوم انسانی، آموزش و داد و ستدهای بین‌المللی تاثیرات بسزایی داشت. دلیل اصلی این مشکلات محدودیت‌هایی بود که ایران در جابجایی پول از طریق سیستم انتقال بین‌المللی پرداخت، با آن مواجه شد.

متاسفانه، علاوه بر موارد ذکر شده، این تحریم جنبه‌های پنهان دیگری نیز در پی داشت که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر فعالیت‌های دانشمندان، دانشگاهیان، محققان و همچنین دانشجویان در داخل و یا خارج از کشور تاثیرگذار بود.

به عنوان مثال، انتشارات مشهور الزویر "Elsevier" (انتشارات دانشگاهی تخصصی علمی و پزشکی) در آمریکا از پذیرش و چاپ مقالاتی که نویسندگان آن به نوعی با دولت ایران همکاری داشتند خودداری کرد.

این تنها یکی از اقداماتی بود که در مارس 2013 علیه ایران انجام شد، تا با تحت فشار گذاشتن ایران از فعالیت‌های هسته‌ایش جلوگیری شود. علاوه بر این تعداد دیگری از ناشران به نوعی از همکاری با ایران خودداری کردند. تمامی این اتفاقات باعث شد، کمیته اخلاق انتشار (COPE) بحثی را در این زمینه مطرح کند و به بررسی تاثیرات احتمالی تحریم‌ها بر پژوهشگران ایرانی و همچنین ناشران بپردازد.

این موسسه اصلاحاتی را در حوزه رویه‌ چاپ و نشر به شرح ذیل اعلام کرد: «تصمیم‌گیری سردبیری نباید تحت تاثیر پیش فرض‌های ملیتی، قومیتی، عقاید سیاسی، نژادی، یا مذهبی باشد و همچنین تصمیم گیری‌های انتشارات نباید صرفا بر مبنای سیاست‌های دولت و سایر نهادهایی که خارج از حوزه‌ انتشارات هستند، باشد.»

این تحریم‌ها تنها بر حوزه نشر در آمریکا تاثیرگذار نبود، بلکه تعدادی از ناشران در سایر کشورها نیز از همکاری با ایرانیان خودداری کردند.

طبق گزارشی که BMJ منتشر کرده است، چندین مجله در ایالات متحده و استرالیا از چاپ مقالات ایرانیان خودداری کردند. از این بین می‌توان به مجله آمریکایی «قلب و عروق» انتشارات الزویر، مجله «فارماکولوژی و درمان بیماری های چشمی» متعلق به ماری آن لایبرت در آمریکا و مجله «اپیدمیولوژی چشم» در استرالیا اشاره کرد.

همچنین نشریه آنلاین پزشکی «داو» اعلام کرد که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به این معنی است که این انتشارات همسو با سیاست‌های بین‌المللی عمل کرده و دیگر مقاله‌های ایرانیان را ویرایش و چاپ نمی‌کند.

تنش‌ها بر سر برنامه‌ی هسته‌ای ایران باعث شد که دانشگاهیان و دانشجویان برای گرفتن ویزا دچار مشکل شوند  

یکی دیگر از نگرانی‌های دانشگاه‌ها و دانشجویان ایرانی فرآیند خسته‌کننده گرفتن ویزا برای شرکت در رویدادهای علمی، کنفرانس‌های بین المللی بود. همچنین دانشجویانی که در امریکا مشغول به تحصیل بودند به سختی توانستند کمک‌های مالی از ایران دریافت کنند.

اگر چه در سال‌های اخیر ایران دستاوردهای چشمگیری در زمینه علم و فن آوری داشته است اما بسیاری از کارشناسان معتقدند رقم بالای خروج نخبگان به نوعی ناشی از اثراتی است که این تحریم‌ها بر روی محققین و دانشگاهیان وارد کرده است، و باعث شده که این طیف برای پیدا کردن فرصت‌های مناسب شغلی و آکادمیک به کشورهای امریکایی و اروپایی مهاجرت کنند.

متاسفانه تنش‌ها بر سر برنامه‌ هسته‌ای ایران باعث شد که دانشگاهیان و دانشجویان برای گرفتن ویزا دچار مشکل شوند. گزارش شده است که حداقل نیمی از فارغ التحصیلان ایرانی در رشته‌های مهندسی، که قصد داشتند تحصیلات خود را در دانشگاه‌هایی مانند میشیگان، ایلینوی جنوبی، کارولینای جنوبی، پیتسبورگ و نورث وسترن ادامه دهند، موفق نشدند ویزا کسب کنند. با این حال به نظر می‌رسد همکاری‌هایی میان جامعه‌ آکادمیک ایران و آمریکا در حال شکل‌گیری است.

نویسنگان این مقاله در پایان عنوان کرده‌اند: اثرات خواسته یا ناخواسته‌ای که تحریم‌ها بر طیف آکادمیک جوامع وارد می‌کند، به دور از عدالت است. علاوه بر چالش‌های متعددی که این تحریم‌ها به وجود آوردند، افراد دارای تحصیلات عالی، با مشکلات زیادی روبرو شدند که حتی منجر به متوقف شدن تحصیلات و فعالیت‌های علمی آنها و همچنین مانع از پیشرفت علمی و انتشار اخبار مربوط به این کشورها در سطح بین‌المللی شد.

به گزارش خبرنگار آنا، اکنون باید منتظر ماند و دید، رفع تحریم‌ها چه تاثیری در حل معضلات جامعه دانشگاهی ایران خواهد داشت.