تأثیرپذیری منطقه از توافق هسته ای وین

رخدادهای جدید بین‌المللی ازجمله رایزنی‌ها و سفرهای مقامات آمریکایی و روسی به دوحه و کوالالامپور و دیگر بازیگران منطقه‌ای به عربستان و سوریه، ناشی از مدل جدید گفتمان و دیپلماسی برد-برد و نتیجه گرفته‌شده در توافق ایران با ١+٥ بوده و تحولات متأثر از آثار توافق اتمی ایران با غرب در حال زایش است. برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) صحنه‌های مختلفی از دیپلماسی را در آمریکا و حجم گسترده‌ای از روندهای سیاسی و دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای را این‌روزها در سالن‌های مناقشات پارلمانی، مراکز مطالعاتی و پژوهشی داخل آمریکا، ایران، اسرائیل و تعاملات اقتصادی فی‌مابینی اروپا با ایران، شکل داده است. سرعت رایزنی‌ها و تحولات بین روسیه و آمریکا پس از اجلاس محرمانه چندساعته کری با پوتین در سوچی که منجر به شکل‌گیری کمیته‌های کاری بین معاونان وزرای خارجه دو کشور درباره پرونده‌های مهم منطقه‌ای شامل سوریه، اوکراین، عراق و یمن... و متعاقب آن سفر «محمد بن‌سلمان» به مسکو و سفر ظریف به کویت، قطر و عراق در کنار سفر وزیر خارجه سوریه به مسکو، تهران و مسقط و همچنین سفر اردوغان به چین و تحرکات جدید ترکیه در ارتباط با اعلام منطقه حائل و حملات هوایی به پ‌ک‌ک و داعش و سرانجام سفر «محمد بن‌سلمان» به قاهره و امان شد، همگی حلقه‌های زنجیره‌های متصل به همدیگر است که به مثابه انرژی‌های آزادشده ناشی از تحول بزرگ توافق اتمی ایران با قدرت‌های بزرگ، درحال دگردیسی‌های جدید بوده و هست که متناسب با آرایش منافع و ائتلاف‌های جدید، درحال شکل‌گیری است. در این نوشتار به پویانمایی آخرین رخدادهای این اتحاد و ائتلاف‌ها به‌طور گذرا خواهیم پرداخت:

١- رایزنی‌های کری و لاوروف و نشست سه‌جانبه کری، لاوروف و وزیر خارجه عربستان در حاشیه اجلاس دوحه، سفر «علی مملوک» به عربستان با حضور مقامات امنیتی روس در قالب دو سفر فشرده در خلال یک هفته و سپس دعوت از وزیر خارجه عربستان برای سفر به مسکو، سه‌شنبه این هفته، بخشی از رایزنی‌های دیپلماتیک است. سفر مجدد لاوروف به کوالالامپور به بهانه شرکت در اجلاس «آسه‌آن» و ادامه رایزنی‌های واشنگتن و مسکو، این بار با اولویت تحولات اوکراین و سوریه، گویای فشردگی تحولات در حال بروز است.

٢- آرایش آخرین تحولات میدانی در صحنه‌های ترکیه و عربستان، سوریه، یمن، عراق، لبنان، تحولات درونی طالبان و مسائل اوکراین، همگی تابعی از تحرکات منطقه‌ای و بین‌المللی سیال در حال شکل‌گیری است که شاید مخاطرات ناشی از داعش، دغدغه اول و اصلی همه این رخدادها باشد.

٣- نتایج ضعیف انتخابات پارلمانی ترکیه برای حزب عدالت و توسعه و نیاز به آرای بیشتر در انتخابات زودهنگام با شروع تحرکات هوایی در ارتباط با داعش و پ‌ک‌ک و ...  منطقه حائل در شمال سوریه و توافق جدید درباره پایگاه انجرلیک و مجموعه تحرکات امنیتی پ‌ک‌ک که آتش‌بس معروف به «دلمه قلعه» را متأثر کرد، عملا این کشور را به وزن‌کشی در قبال تعیین اولویت‌ها و آثار آن بر تحولات داخلی و خارجی خود وادار کرده است. ترک‌ها دراین میان با آمریکا و روس‌ها در این مقطع دارای منافع و تقابل‌هایی در ارتباط با مسائل داخلی و منطقه‌ای هستند و تأثیر اولویت هرکدام از موضوعات و مسائل بر منافع مقطعی کوتاه‌مدت و بلندمدت آنها متفاوت است.

٤- روس‌ها نیز در تعامل با موضوعات و تحولات مختلف، اولویت‌های متفاوتی چه در ارتباط با آمریکا و چه در ارتباط با مسائل منطقه‌ای دارند و تمرکز بر موضوعات مهم‌تر مانند سوریه و اوکراین، نشانگر درجه اهمیت و اولویت‌های آنها در به‌دست‌آوردن مکاسب ضروری‌تر است.

٥- عربستان با توجه به چالش‌های هزینه‌سازی که بر امنیت ملی آن ازجمله مناقشه یمن و داعش در آخرین رخدادهای عدن و انفجار تروریستی داعش در «ابها»، در نزدیکی پایگاه مهم آمریکایی خمیس مشیط، پدیدار شده است، اولویت‌های عربستان را با تغییرات محسوسی مواجه کرده است.

٦- موفقیت‌های ملموس سوریه چه در قلمون، زبدانی و جسر الشغور و چه در انسداد تحرکات داعش و النصره و جیش‌الفتح و احرارشام و خسارت‌سازی برای آنها، همگی موجب تقویت موضع آنها در عرصه دیپلماتیک شده است.

٧- لبنانی‌ها نیز عمدتا نظاره‌گر آثار تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی به‌منظور ارزیابی میزان آن بر تحولات داخلی لبنان، به‌ویژه مصالحه داخلی برسر جایگاه ریاست‌جمهوری هستند، هرچند وزن حزب‌الله و اولویت‌های این جنبش زاینده و پویا، همواره تأثیر‌گذار و نقش بارزی را در عمده تحولات منطقه‌ای و محلی داشته و دارد.

٨- تحولات افغانستان، پس از آشکارشدن مرگ ملاعمر (پنهان‌مانده دوساله) و آثاری که رخدادهای متأثر از آن بر رخدادهای جدید در پرتو حساسیت‌های منطقه‌ای شامل پاکستان، هند و افغانستان و اولویت‌های اقتصادی این منطقه به‌همراه داشته و دارد نیز بازنگری می‌طلبد.

٩- مصر در صحنه منطقه‌ای به علت مشغله‌های داخل با بحران اخوان و داعش در سینا، وزنه‌های منطقه‌ای خود را در قالب ارائه خدمات نظامی به سعودی‌ها در یمن در ازای دریافت پول به کار گرفته است و آنها در صحنه روابط خارجی به دلیل فقدان درک صحیح از واقعیت‌ها، غایب هستند.

در چنین فضایی، دور تازه رایزنی‌های وزیر امورخارجه کشورمان در آخر هفته جاری در منطقه آسیای غربی و خاورمیانه عربی، می‌تواند علاوه بر فرایندی که در نتیجه آثار توافق اتمی ایجاد شده، منشأ تحولات دو و چندجانبه‌ای در خدمت صلح، ثبات، توسعه و همکاری‌های سازنده و مفید منطقه‌ای باشد.