دوئل ترکیه با کردها؛ آیا رجب طیب اردوغان معادله بازی را عوض می‌کند؟
صحبت‌هایی مبنی بر گفتگوی صلح ترکیه و کردهای جدایی‌طلب صورت گرفته، اما حالا اردوغان تصمیم دیگری دارد؛ او ادامه درگیری‌ها را ترجیح می‌دهد.
به گزارش فرادید به نقل از نیوزویک، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه تا پایان ماه ژوئیه [9 روز پیش] به درگیری‌ها ادامه داد. 40 جت ارتش ترکیه به دستور او به مواضع کردهای جدایی‌طلبِ شمال عراق حمله کرده و دست کم 190 نظامی در این حملات کشته شدند. پلیس ترکیه نیز در بررسی‌های خود توانست 1050 مظنون تروریستی را دستگیر کند. برخی از این افراد طرفدار داعش و یا گروه‌های چپ افراطی ترکیه بودند، اما بیم آن می‌رود که بیش از 80 درصد مظنونین به حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) وابسته باشند.
در این حین نیز نظامیان کرد برای خودروهای ارتش ترکیه کمین گذاشته و به چندین پلیس در خیابان‌های شهرهای ترکیه تیراندازی کرده‌اند. آن‌ها همچنین در ایستگاه‌های پلیس بمب‌گذاری کرده و حداقل 13 نفر را در خونین‌ترین روزهای درگیری‌های ترک و کرد در طول چند دهه اخیر کشتند.
شاخ به شاخ شدن ترکیه با کردها
حدود سه دهه است که اتفاقات تلخی در جنوب شرق ترکیه بین کردها و ترکیه رخ می‌دهد و جان 40 هزار نفر را تهدید می‌کند. اما حالا یعنی تنها چند ماه پس از اینکه اردوغان تا نزدیکی مذاکرات صلح با کردها پیش رفت، خطر جنگ دوباره احساس می‌شود. پس از حملات پ‌ک‌ک به سربازان ترکیه بود که رجب اردوغان حملات هوایی علیه مواضع پ‌ک‌ک را در دستور کار قرار داد و گفت: «برای ما ممکن نیست که مذاکرات صلح را با کسانی ادامه دهیم که اتحاد ملی و برادری ما را تهدید می‌کنند.»
انتقال شرایط نزدیک به صلح به شرایط جنگ بین ترکیه و کردها اما اتفاقی ناگهانی نبود. این انتقال برای اردوغان و حزب محافظه‌کار عدالت و توسعه‌اش در حقیقت یک چرخش افراطی کامل محسوب می‌شود. اردوغان در 12 سالی که در قدرت حضور داشته همواره دوست چند میلیون اقلیت کردِ ترکیه بوده است. اردوغان در جمع کردها در دیار بکر در سال 2011 گفت: «می‌دانم که برادران کُردم چقدر رنج کشیده‌اند.» گفتنی است دیار بکر بزرگترین شهر کردنشین ترکیه است.
اردوغان چندین دهه بی‌اعتمادی را کنار گذاشت و دستور پایان همانندسازیِ اجباری کردها و شبکه‌های قانونیِ کرد زبان را صادر کرد. در ماه فوریه سال جاری بود که چند تن از افسران بلندپایه اردوغان با نمایندگان پ‌ک‌ک در «کاخ دُلمه باغچه» در استانبول به گفتگو پرداختند تا چارچوب جزئیات خلع سلاح کامل گروه شورشی را بچینند و بر سر خروج کامل آن‌ها از خاک ترکیه نیز به توافق برسند.
یکی از دیپلمات‌های غربی در استانبول که جزئیات فرآیند صلح ترکیه و کردها را با دقت دنبال می‌کرد، گفت: «مذاکرات پيشرفت‌های خیلی خیلی غيرمنتظره‌‌ای داشت. اما سران حزب عدالت و توسعه تصمیم گرفتند که مذاکرات با کردها را تا بعد از انتخابات پارلمان در ماه ژوئن متوقف کنند. آن‌ها به کردها گفتند که شما به حزب عدالت و توسعه رای دهید و هر چه بخواهید ما در میز مذاکرات به شما می‌دهیم.»
اردوغان نیز مواضع خود را در ماه مارس در شهر «غازی عِینتاب» کاملا مشخص کرد. او خطاب به تجمع طرفدارانش گفت: «آیا شما آماده‌ی حل و فصل اساسی مشکلات [با کردها] هستید؟ برادرها، پس به ما 400 نماینده بدهید و اجازه دهید این مسئله را از طریق صلح حل کنیم.»
مشکل اینجا بود که کردهای ترکیه گوش ندادند. غالب کردها به حزب عدالت و توسعه اعتماد نکردند و در عوض به یک جنبش نوپای کرد یعنی «حزب دموکراتیک خلق‌ها» رای دادند. نتایج نیز تکان دهنده بود؛ حزب دموکراتیک خلق‌ها توانستند 13 درصد آرا را به خود اختصاص دهند. بنابراین آن‌ها از آن آستانه‌ی 10 درصدی برای ورود به پارلمان عبور کردند و حالا 80 عضو در پارلمان دارند. البته این روند یک نتیجه دیگر نیز داشت: از سال 2002 به بعد، این اولین بار است که حزب عدالت و توسعه ترکیه اکثریت پارلمان را از دست می‌دهد.
همه چیز یک شبه عوض شد. جهت حملات نظامی و کلامیِ حزب عدالت و توسعه به سمت رهبر جوان حزب دموکراتیک خلق‌ها «صلاح‌الدین دمیرتاش» برگشت. یالچین آک دوغان، قائم‌مقام نخست‌وزیر ترکیه که نمایند دولت در مذاکرات دلمه باغچه بود حزب دموکراتیک خلق‌ها را محکوم کرد و گفت که آن‌ها در پشت پرده نماینده پ‌ک‌ک هستند – گروهی که هم ترکیه و ایالات متحده آن را تروریست می‌خواند.
البته همین گروه پ‌ک‌ک بود که تنش‌ها را به خشونت تبدیل کرد. این گروه در روز 16 ژوئیه اتمام آتش‌بس دو ساله با ترکیه را اعلام کرد و چند روز بعد نیز چند افسر پلیس را در ترکیه هدف گرفت. پس از اینکه یک حمله انتحاریِ آموزش دیده در سوریه توسط داعش در شهر سوروچ ترکیه 32 کشته به جای گذاشت، پ‌ک‌ک سرویس امنیتی ترکیه را برای وقوع این حمله سرزنش کرد و چهار سرباز ترکیه را هم کشت.
واکنش دولت ترکیه نیز سریع و مخرب بود: حملات هوایی علیه مواضع داعش در خاک سوریه و علیه مواضع پ‌ک‌ک در خاک عراق. علاوه بر آن، آنکارا پس از چند ماه فشار آمریکایی‌ها سرانجام به آن‌ها اجازه دادند تا از پایگاه هوایی اینجرلیک در جنوب شرق ترکیه استفاده کنند و حملات هوایی خود علیه مواضع داعش را از آنجا برنامه‌ریزی کنند.
درست است که پ‌ک‌ک شروع‌کننده‌ی این درگیری‌ها بود، اما درگیری با کردها با اهداف انتخاباتی حزب عدالت و توسعه نیز همخوانی دارد. احمد داوداُغلو، نخست‌وزیر ترکیه و یکی از یاران نزدیک اردوغان است. او تاکنون در دوران پس از انتخابات نتوانسته با هیچ یک از حزب‌های مخالف ائتلاف تشکیل دهد. البته مذاکرات در جریان است، اما اردوغان نیز می‌تواند ائتلاف را با برگزاری انتخابات جدید از بن‌بست خارج کند. این کار البته مخاطره‌آمیز است، اما اگر حزب عدالت و توسعه بتواند دوباره اکثریت پارلمان را تصاحب کند، اردوغان در رسانه‌ها خواهد گفت: «زمانی که صلح نتواند در خدمت اهداف سیاسی [حزب عدالت و توسعه] قرار گیرد، بنابراین گزینه خوبی محسوب نمی‌شود.»
گزارش خطا
آخرین اخبار