نگاهی به پدیده «اردوغانیسم»

اردشیر زارعی‌قنواتی در شرق نوشت:

بررسی تحولات ترکیه در چارچوب رخدادهای درونی و بحران‌های پیرامونی بدون شناخت و درک درست از شخصیت فردی و سیاسی «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری  این کشور، ممکن نخواهد بود. به همین دلیل برای ارزیابی وضعیت موجود به‌طور هم‌زمان باید با لحاظ شرایط داخلی و موقعیت منطقه، بايد به پدیده‌ای منحصربه‌فرد به‌عنوان «اردوغانیسم» نیز توجه کرد که استعداد عجیبی در ایجاد ماجراجویی و فراهم‌سازی «فرصت» در زمینه تأثیرگذاری بر ساخت درونی و بازیگری فعال در عرصه بیرونی دارد. مرد اول امروز ترکیه بیش از آنچه به یک رئیس‌جمهوری در تاریخ معاصر و جامعه مدرن شبیه باشد، بسیار بیشتر شمایل یک زعیم بزرگ و خلیفه عثمانی را در ذهن تداعی می‌کند که بر خلاف پیشینیان خود حفره‌ها و گسست‌های جهان مدرن را در میدان بازی به‌خوبی می‌شناسد. اردوغان به‌تجربه اثبات کرده یکی از بهترین بازیگرانی است که حتی در زمان شکست «استراتژیک»، به‌خوبی قادر است از این شکست یک پیروزی در حوزه «تاکتیک» بسازد.

زیگزاگ‌های سیاسی دوران حکمرانی حزب «عدالت و توسعه» به رهبری اردوغان در عرصه داخلی و خارجی جدا از اینکه به میزان زیادی متأثر از تحولات شتابناک درونی و بیرونی است، اما مقداری به شم سیاسی و شخصیت فردی او هم ارتباط دارد که بعضا در مواقعی از بحران توانسته است تعیین‌کننده باشد. البته این هنر سیاسی آقای اردوغان هرگز در محیط و میدان بازی دموکراتیک شانسی برای پیروزی ندارد ولی از آنجا که واقعیات قطب‌بندی‌های درونی جامعه ترکیه، درهم‌ریختگی منطقه خاورمیانه و موقعیت «مرکانتلیسمی» نظام جهانی، معیارهای مألوف و نرم‌های طبیعی حاکم بر منطق سیاسی را نقض می‌کند، این امکان بازی برای وی به‌خوبی فراهم می‌شود. زمانی که فاجعه جنایتکارانه «سوروچ» توسط تروریسم مرتبط با «داعش» اتفاق افتاد و ٣٢ نفر  از جوانان سوسیالیست حامی کردها و چپ‌های ترک در خون غلتیدند، به‌درستی همه تحلیلگران و کنشگران سیاسی انگشت اتهام را به سوی اردوغان به جهت همدستی او با تروریست‌های داعش دراز کردند. براساس تمام شواهد موجود و تجارب عینی چند سال اخیر، این اتهام نه‌تنها یک گمانه‌زنی صرف نبود که مستند به اسناد و مدارکی بود که در حوزه «یقین» توسط همگان پذیرفته شد. تنها یک روز بعد از این حادثه وحشیانه، بلافاصله ماشین جنگی ارتش و پلیس امنیتی ترکیه به حرکت درآمد و رقص جنگنده‌های اف ١٦ ترکیه در آسمان منطقه چند بار مواضع داعش در خط مرزی سوریه را بمباران کرد و هم‌زمان ده‌ها بار بیشتر به مواضع حزب کارگران کردستان «پ‌ک‌ک» در کوه‌های قندیل حمله شد و بنا بر سخنان رسمی حزب دموکراتیک سوریه و یگان‌های مدافع خلق در مناطق جنگی سوریه که به‌طور مرتب مواضع آنها مورد حمله تانک‌های ارتش ترکیه قرار گرفت، نشان از بازی دوگانه اردوغان می‌دهد. بنا بر اظهارات مقامات رسمی ترکیه، تاکنون بیش از ٩٠٠ نفر از مظنونان به عضویت در گروه‌های تندرو ازجمله داعش، پ‌ک‌ک و چپ‌های سوسیالیست در عملیات اخیر دستگیر شده‌اند و بیشتر گردهمایی‌ها و تظاهرات اعتراضی مردم حامی کردها و چپ‌های ترکیه در شهرهای استانبول، دیاربکر، ازمیر، آنکارا و ده‌ها شهر دیگر به بهانه ارتباط با تروریست‌ها به‌شدت سرکوب شده است. چنانچه در اعتراض به این سرکوب‌ها «شیلان امین‌اوغلو» از نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها می‌گوید  ملت کرد ضمن خویشتنداری، در این درگیری‌ها شرکت نکرد. به همین دلیل باید به اهداف رجب طیب اردوغان در پشت این ماجرا و اتخاذ سیاست جدیدی که به‌زعم عده‌ای از کارشناسان به تجدیدنظر وی درخصوص مبارزه با تروریسم تعبیر شده است، با ذکر دلایلی توجه ویژه کرد. 

١- بعد از ١٣ سال حکمرانی مطلق توسط حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر پارلمانی ترکیه، این حزب شکست سختی خورد و حتی از کسب اکثریت پارلمانی برای تشکیل دولت حزبی هم بازماند. اردوغان که رؤیای کسب دوسوم آرا برای تغییر قانون اساسی را در سر می‌پروراند، با پیروزی تاریخی حزب دموکراتیک خلق‌ها برای کسب ١٣ درصد آرا و ٨٠ کرسی پارلمانی، بازنده اصلی تحولات اخیر داخلی بود. 

٢- با عدم همکاری احزاب اپوزیسیون برای مشارکت در دولت ائتلافی به رهبری حزب عدالت و توسعه و احتمال تجدید انتخابات، اردوغان که دیگر رأی کردها را از دست داده بود، به ناسیونالیست ترک کرد پناه برد و به‌تبع این سیاست جدید، سرکوب کردها در اولویت قرار گرفت. 

٣ - با انتشار اسناد و مدارک مستند درباره همدستی اردوغان با داعش و فشار بین‌المللی نسبت به این همکاری که منجر به حمایت آمریکا از مبارزان کرد سوری به‌‌خصوص در کوبانی شد و اروپاییان نیز آنکارا را به مشارکت در ترانزیت تروریست‌های غربی به داعش در سوریه متهم کردند، ادامه وضعیت فعلی برای وی دیگر بسیار سخت بود. 

٤- پیروزی‌های مستمر کردهای سوریه در تمام خطوط مرزی با ترکیه، احتمال ایجاد یک منطقه خودگردان «کرد» را به‌شدت تقویت کرده و تأثیر آن بر کردهای ترکیه بدون انکار تلقی می‌شد. 

٥- شکست اردوغان در مدیریت بحران سوریه و به حاشیه‌رفتن مخالفان سوری متحد آنکارا، بار دیگر ضرورت تشکیل یک منطقه حائل و پرواز ممنوع را برای دولت ترکیه در اولویت قرار داده و به همین دلیل با معامله با واشنگتن درباره استفاده از پایگاه «اینجرلیک» از کارت داعش برای کنارآمدن با آمریکا و هم‌کاسه‌کردن مبارزه با داعش و کردهای ترکیه- سوریه، با یک تیر دو نشان را زد. 

٦- اردوغان در شرایطی که دیگر حمایت کردها را از دست داده بود سیاست قبلی صلح با پ‌ک‌ک را به کناری نهاد و با حملات گسترده به این گروه در صدد تنش‌آفرینی جدید در فضای سیاسی ترکیه و منطقه است و توانست واشنگتن را هم از همکاری با کردها به حمایت از سرکوب آنان بکشاند. در حالی که همدستی اردوغان با داعش بر واشنگتن پوشیده نبود و همکاری با کردهای سوری بزرگ‌ترین موفقیت‌ها را در مبارزه با تروریسم فراهم کرد، سیاست جدید آمریکا بازی در زمین اردوغان خواهد بود.