«حاج محمد طاهر خزائى» جد شیخ بهلول که در عربستان زندگى مى کرد، در صدد تحقیق راجع به مذهب تشیّع برآمد و پس از تحقیق بسیار به حقانیت شیعه دوازده امامى پى برد و این مذهب را برگزید و چون اهالى منطقه اهل سنّت بودند، راهى ایران شد. ورود وى به ایران با آغاز سلطنت آقامحمدخان مصادف بود. او در ایران اقامت نمود و صاحب فرزندان و نوادگان بسیار شد.(۱)

 

پدر شیخ بهلول، «شیخ نظام‌الدین» نام داشت که فرزند زین‌الدین بن ملاصادق بن محمدطاهر خزائى بود. او مجتهد شهر گناباد و سرآمد اهل زمان به شمار مى‌رفت.

 

دروس حوزوى را در گناباد شروع کرد و در همان جا با دختر مرحوم «حاج محمد باقر» نوه عمویش که از نوادگان شیخ محمد طاهر خزائى بود، ازدواج کرد. شیخ نظام بعد از تحصیل در گناباد، چون راه کربلا بسته بود، به مشهد و مدتى بعد به سبزوار رفت و در درس خارج مرحوم «حاج ابراهیم سبزوارى» درس حکمت و فلسفه حکیم حاج ملاهادى سبزوارى حاضر شد. عموى شیخ بهلول، حکیم متأله «آیت‌الله حاج شیخ محمد حکیم خراسانى» نیز از علماى بزرگ به شمار مى رفت.(۲)

 

«وى عالمى فاضل، حکیمى متأله، فیلسوفى ماهر، از اجله حکما و مدرسین اصفهان، صاحب ملکات فاضله در اخلاق و آداب و حسن معاشرت ممتاز و محضرش مجمع ارباب فضل و کمال و خود از شاگردان آخوند ملامحمد کاشى و جهانگیر خان قشقایى بود و در مدرسه صدر تنها زندگى مى کرد. جمع زیادى از فضلا و طلاب در خدمتش تلمذ مى نمودند. او در تربت متولد شد و از سال ۱۳۱۶هـ ق در اصفهان ساکن گشت.»(۳)

 

حکیم خراسانى در سال ۱۳۵۵هـ ق درگذشت و در تکیه ملک نزدیک «آخوند کاشى» به خاک سپرده شد.(۴)

 

 

 

هشتم جمادى الثانى سال ۱۳۲۰هـ ق (۱۲۷۹هـ ش) بود و شیخ نظام الدین در مسجد روستاى بیلندِ گناباد مشغول نماز جماعت بود که ناگهان شخصى نفس‌زنان خود را به مسجد رساند و فریاد کشید: آقا همسرتان درد زایمان گرفته است. فورى به منزل بیایید. شیخ نظام نماز را به پایان برد و عازم منزل شد. ساعتى بعد صداى گریه نوزاد در خانه پیچید، طفل که هفت ماهه متولد شده بود، چهارده ساعت بیهوش بود و زمانى که به هوش آمد، شیخ به سجده افتاد و طفل را محمدتقى نام نهاد.(۵)

 

 

علّت اشتهار وی به لقب بهلول، به گفته خودش، این بود که: در سنین کودکی برای زن‌ها منبر می‌رفتند و بعد از منبر و درس، اوقات فراغت خود را مشغول بازی با حیوانات می‌شدند. زن‌های محل می‌گفتند: نه به آن منبر و روضه و درس و نه به این بازی؛ او مثل بهلول زمان امام صادق(ع) دیوانه است. بنابراین از آن به بعد مشهور به بهلول شدند، و در زمان رضاخان نیز که قرار بود شناسنامه بدهند، شهرت ایشان را بهلول گرفتند.

 

 

بهلول در شش سالگى به مکتب رفت. قرآن را نزد خاله پدر آموخت و در هشت سالگى حافظ کل قرآن شد. درسهاى حوزه از ادبیات تا قوانین را نزد پدر آموخت و جهت ادامه تحصیل راهى سبزوار شد و از آنجا به قم مهاجرت کرد. دروس سطح (رسائل و مکاسب) را نزد آیت الله آخوند ملاعلى معصومى همدانى فراگرفت. مدتى بعد ابتدا براى زیارت و سپس براى تکمیل تحصیلات راهى نجف اشرف شد و در درس خارج آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانى حاضر شد.(۶)

 

اولین معلم و استاد محمّدتقی، خالة پدرش بودکه همواره شیخ از ایشان با تجلیل یاد می کرد و می‌گفت: «ایشان اولین استاد من بود و اگر سخت گیری های او در امر تحصیل و حفظ قرآن نبود، نمی توانستم آن طور که باید، تحصیل کنم، او نماز را به من تعلیم داد و مرا امام جماعت بچّه ها قرار داد و با یک چوب مواظب بود، تا کسی نماز را اشتباه نخواند.»

 

 

شیخ بهلول در منبرهاى خود در گناباد به مخالفت با فرقه صوفیه و افشاگرى علیه آنان مى پرداخت. وقتى پدر جان وى را در خطر دید، او را به سبزوار فرستاد. شیخ بهلول رمضان آن سال در سبزوار به منبر رفت و شروع به انتقاد از کارهاى خلاف شرع دولت و مأموران حکومتى کرد. در ابتداى ماه محرم آن سال امان‌الله‌خان پادشاه افغانستان که از سفر ترکیه و دیدار آتاترک باز مى‌گشت، به سبزوار رسید. پیش از آمدن او باغ ملى سبزوار را آذین بسته بودند. زنان رقصنده با مشروبات الکلى آماده پذیرایى از امان‌الله‌خان بودند. مؤمنین سبزوار محرمانه گریه مى‌کردند، ولى جرئت مخالفت نداشتند. شیخ بهلول ساعت چهار بعدازظهر آن روز به باغ ملى و محل جشن رفت. آن منظره را تماشا کرد و آهسته آهسته شروع به گریه کرد. به‌تدریج مردم دور او جمع شدند. شیخ که فرصت را مناسب مى‌دید، شروع به صحبت کرد:

 

من تأسف مى‌خورم که چرا باید شب اول محرم شهر ما مثل شام زینت شود و دشمنان دین در این باغ عیاشى کنند و کارهاى خلاف شرع انجام دهند. باید این بساط برچیده شود. به‌تدریج با حضور انبوه مردمى که به حمایت از بهلول جمع شده بودند، شهردار سبزوار مضطرب و لرزان به مأموران شهربانى دستور داد بساط جشن را جمع کنند. امان‌الله‌خان که باخبر شده بود نظم سبزوار به هم خورده است، همراه میزبانش تیمورتاش با عجله از شهر گذشت و تا نیشابور در هیچ کجا توقف نکرد. پس از این ماجرا شیخ بهلول با پاى پیاده از سبزوار عازم قم شد سفرى که حدود یک ماه و نیم طول کشید.(۷)

 

 

 

به حکم رضاشاه پهلوى قبرستان میدان آستانه قم تخریب گردید. شاه مى‌خواست آنجا را باغ ملى کند، ولى چون مى‌دانست علماى قم به او شکایت خواهند کرد، ابتدا به شهردار قم دستور داد به جاى قبرستان مرکز فساد احداث کنند. این کار با مخالفت علما روبه رو شد و سه ماه بعد که شاه به قم آمد، مخالفت خود را به او اعلام کردند. در طى این مدت شیخ بهلول ضمن مشورت با علما و مقدسین قم به مقابله با این فعالیتها پرداخت و در سخنرانی‌هاى آتشین به افشاگرى علیه رژیم پرداخت. رییس شهربانى قم درصدد دستگیرى او برآمد، اما شیخ بهلول هربار موفق به فرار از چنگ مأموران دولتى مى‌شد. این جنگ و گریز چند ماه ادامه داشت و دامنه فعالیت‌ها و مبارزات او به روستاهاى اطراف کشیده شد. سرانجام مأموران او را در روستاى حاجى‌آباد دستگیر کردند و زمانى که قصد انتقالش را داشتند، شیرزنى آزاده به یاری او شتافت. فاطمه حاجى‌آبادى خود را به ‌ام رساند و با فریادهاى مداوم مردم را از دستگیرى شیخ باخبر ساخت. مأموران وحشت زده پا به فرار گذاشتند و بهلول به سبزوار بازگشت و همراه مادرش به قصد زیارت عتبات عالیات راهى عراق شد. تصمیم او این بود که علاوه بر زیارت، به تکمیل تحصیلات بپردازد. اما دیدار و گفت‌و‌گویى سرنوشت‌ساز برگ زرین دیگرى از کتاب مبارزات او را ورق زد.(۸)

 

 

روزى از روزها که شیخ بهلول در محضر پرفیض مرحوم آیت‌الله آقا سید ابوالحسن اصفهانى حاضر شده بود. استاد خطاب به او گفت:

 

 

 

- من مى‌گویم در اینجا مجتهد درس خوان زیاد داریم، ولى مجتهد مبارز کم داریم. شما بهتر است به ایران برگردید و علیه رژیم رضاشاه مبارزه کنید.(۹)

 

شیخ امر استاد را اطاعت کرد و به ایران بازگشت و مبارزه‌اش را پى گرفت.(۱۰)

 

 

رضاخان در اجراى اهداف استعمارگران، اشاعه فرهنگ غرب را یکى از راههاى مبارزه با اسلام مى دانست. او پس از مسافرت به ترکیه، شدت بیشترى به کشف حجاب داد. رژیم در اجراى این توطئه نسبت به چند شهر بزرگ و مذهبى ازجمله دو شهر مقدس مشهد و قم حساسیت بیشترى نشان مى داد، زیرا در صورت اجراى کشف حجاب در این دو شهر، عملى شدن آن در سایر شهرها حتمى بود.

 

علما و مجتهدان مشهد همچون حاج آقا حسین قمى، سید یونس اردبیلى و میرزا محمد آقازاده جلسات متعددى برگزار کردند و توطئه حجاب زدایى و اجبارى شدن کلاه شاپو و برپایى جشنها و مجالس رقص و پایکوبى را مورد بحث و نقد قرار دادند و در نهایت تصمیم گرفتند حاج‌آقا حسین قمى به عنوان اعتراض به تهران برود و با او صحبت کند. حاج آقا حسین قمى در ۲۹ ربیع الاول ۱۳۵۴هـ ق وارد تهران شد. مردم مؤمن و دین باور با حرکت خود به سوى حرم حضرت عبدالعظیم(علیه السلام) و دیدار با مرجع خود آمادگى خویشتن را براى هرگونه جان فشانى و فداکارى اعلام نمودند. حضور گسترده دیدار کنندگان موجب وحشت دولت گردید. درنتیجه ظهر روز دوم ربیع الثانى ملاقات با آیت الله حاج آقا حسین قمى ممنوع اعلام شد و محل اقامت ایشان به محاصره کامل درآمد. خبر بازداشت حاج آقا حسین به مشهد رسید و حال و هواى شهر را دگرگون ساخت.(۱۱)

 

مرحوم شیخ بهلول که در زادگاهش گناباد بود، عازم شهر قائن شد و در آنجا از وضعیت حاج آقا حسین قمى باخبر شد و با سرعت خود را به مشهد رساند. به قصد زیارت وارد حرم شد تا بعد از آن براى دیدار آیت الله قمى عازم تهران شود. مأموران امنیتى که متوجه حضور او در حرم شده بودند، خواستند او را با خود به شهربانى ببرند، اما زوار جلوگیرى کردند و شیخ به طور موقت در یکى از حجرههاى حرم تحت نظر قرار گرفت. در این هنگام فردى به نام نواب احتشام رضوى سرکشیک پنجم آستانه به دیدن او آمد. به تحریک نواب احتشام مردم شیخ بهلول را از حجره بیرون آوردند و نگهبان ها هم از ترس فرار کردند. شیخ بر فراز منبر قرار گرفت. مردم از هر طرف شروع به دادن شعار علیه حکومت و شاه کردند. آنگاه که سکوت بر مجلس حکم فرما شد، شیخ بهلول شروع به صحبت کرد:

 

...«اکنون کار از اصلاح گذشته، وظیفه ما این است که کمرها را محکم بسته و دست از جان شسته براى جهاد دینى حاضر شویم و بکوشیم تا حضرت آیت الله العظمى آقاى قمى را از زندان تهران نجات دهیم. یا همه کشته شویم یا دولت موجود را براندازیم. اکنون معطل شدن شما در این مسجد بى فایده و ضایع کردن وقت است. زوّار هر کار مى کنند مختارند اما اهل مشهد به خانه هاى خود بروند و مایحتاج اهل و عیال خود را حداقل براى یک هفته تهیه کنند. زیرا کارى که درپیش رو داریم در کمتر از یک هفته ختم نمى شود و فردا صبح، اول طلوع آفتاب هر کس با ما یار است با هر سلاحى که در اختیار دارد به مسجد حاضر شود تا ببینم چه باید کرد.(۱۲)

 

روز چهاردهم ربیع الثانى ۱۳۵۴ گروه‌هاى مختلف مردم مشهد و روستاهاى اطراف به سوى مسجد گوهرشاد حرکت کردند تا به جمع مردم و روحانیون متحصن در مسجد بپیوندند، لیکن قزاق‌هاى رضاخان با نواختن شیپور جنگ بى محابا روى مردم آتش گشودند و حدود یکصد نفر را شهید و مجروح کردند. مردم مقاوم و صبور با داس و چهارشاخ و بیل به مقابله برخاسته، به حرکت خود ادامه دادند و پس از عقب راندن قزاقها به طرف مسجد سرازیر شدند. حضور زنان مسلمان در این قیام بسیار چشمگیر بود. با درخواست آنان چادرى در مسجد پیرزن که در وسط صحن مسجد گوهرشاد واقع بود، زده شد و آنان در آنجا مجتمع گشتند. نیمه هاى شب یکشنبه نیروهاى قزاق پس از دستور رضاخان به فرماندهى سرهنگ ایرج مطبوعى در نقاط حساس مسجد گوهرشاد و اطراف آن مستقر شدند. مسلسلهاى سنگین را به بامهاى مشرف بر حیاط مسجد قرار داده، سپس حمله را آغاز کردند و هنگامى که سپیده صبح زد، بیش از دوهزار (تا پنج هزار) شهید در مسجد گوهرشاد و در صحن و دالانهاى مسجد در خون غلتان بودند. کامیونهاى نظامى براى حمل جنازهها آماده مى شدند. به گفته یک شاهد عینى پنجاه وشش کامیون جنازه از مسجد بیرون بردند و حتى زخمیان را نیز همراه کشته شدگان در گودالهاى منطقه گلشهر مشهد دفن کردند.(۱۳)

 

 

اما شرح ماوقع این حادثه از زبان خود علامه بهلول حتماً خواندنی‌تر می‌شود. متن زیر خلاصه‌ای از مصاحبه با شیخ محمدتقی بهلول گنابادی درباره این واقعه است:

 

واقعه کشف حجاب، لکه ننگی در تاریخ دوران سلطه رضاشاه است. این تصمیم رضاخان، در بسیاری از علما و متدینین، انگیزه ایجاد کرد تا در برابر حکومت بایستند. حضرت آیه‌الله حاج آقا حسین قمی به تهران سفر کرد تا رضاخان را از کشف حجاب برحذر دارد. شاه نه تنها جلو کشف حجاب را نگرفت، بلکه وی را در باغی بازداشت کرد. در آن وقت، من یک جوان ۲۷ ساله بودم.

 

پس از دستگیری آیه‌الله قمی، شروع کردند به دستگیری مرتبطین با او و به دنبال گرفتن من هم بودند. در همان ایام، یک روز در حرم امام رضا علیه‌السلام، یک پلیس با لباس شخصی جلو آمد و در گوشم گفت: پلیس تو را می‌خواهد؛ با من بیا! من تلاشی برای فرار نکردم و ایستادم. مردمی که این شخص را می‌شناختند، تدریجاً دور ما جمع شدند و به او گفتند: شیخ را کجا می‌خواهی ببری؟ 

 

به‌تدریج به جمعیت معترض افزوده شد و چند نفر پلیس هم به کمک پلیس دستگیر کننده من آمدند. کم‌کم دو گروه داشتند با هم درگیر می‌شدند که خادمین حرم آمدند و یک راه حل میانه را پیشنهاد کردند. آنها گفتند: شما شیخ را در یکی از اتاق‌های حرم نگه دارید تا رئیس پلیس بیاید و درباره او تصمیم بگیرد. این، ظاهر قضیه بود و آنها می‌خواستند شب، پس از پراکنده شدن مردم، مرا به پلیس تسلیم کنند.

 

برای اینکه مردم دائماً از حالم باخبر باشند و متفرق نشوند، پشت شیشه اتاق ایستاده بودم. مردم هر لحظه تعدادشان زیادتر می‌شد. در این هنگام، فردی که لباس پهلوی بر تن داشت و کلاه شاپو سرش بود و بعدها فهمیدم «احتشام رضوی» است، به میان مردم آمد و گفت: ای مردم! شما که حدوداً چهل‌هزار نفرید، از چهار نفر پلیس می‌ترسید؟ چرا به اینها حمله نمی‌کنید تا شیخ را آزاد کنید؟ بعد در حالی که فریاد یا حسین علیه‌السلام می زد، کلاه شاپوی خودش را به زمین زد و گفت: لعنت بر این کلاه و به طرف اتاق پیش آمد. مردم نیز همراه او آمدند. پلیس مجبور به فرار شد و مردم مرا بر شانه‌هایشان گرفته، با صلوات و شعار مرگ بر پهلوی و مرگ بر انگلیس، به مسجد گوهرشاد منتقل کردند و بر روی منبر مسجد گذاشتند.

 

در میان این غوغا، رئیس اطلاعات شهربانی، خودش را به منبر رساند و به من گفت: شیخ! صحبت نکن. این جا بود که مردم به او حمله کردند و او را زیر مشت و لگد گرفتند. پس از این که مردم حدود ۲۰ دقیقه بر علیه پهلوی و دار و دسته او شعار دادند، به آنها گفتم: ما باید خودمان را تقویت کنیم و آماده جهاد شویم و در راه آزاد شدن آیه‌الله قمی تلاش کنیم. فردا صبح هر کس می خواهد جهاد کند، با هر نوع سلاحی که می تواند، به مسجد بیاید. کم‌کم به شب نزدیک می‌شدیم. در آن شب، به ما جمع متحصن حمله نکردند؛ زیرا شهربانی می‌بایست برای چگونگی برخورد با ما، از تهران دستور می‌گرفت. آن‌طور که در همان زمان فهمیدم، آن شب به رضاشاه تلگرام کرده بودند که شخصی به نام بهلول، بر حکومت شوریده و در مسجد گوهرشاد، تحصن کرده، دستور چیست؟ او هم با آن روحیه قلدرمآبانه خود جواب داده بود: بهلول دیگر کیست؟ مسجد چیست؟ به اشد وجه به آنها حمله کنید! فردای آن روز، هنگام اذان صبح که جمعه هم بود، صدای شیپور آماده‌باش را که از داخل پادگان نواخته می‌شد، شنیدم.

 

سرانجام هنگامی که ما در حال خواندن دعای ندبه بودیم، حرم و مسجد را محاصره کردند و پس از آن، سربازان به ما حمله کردند. وقتی دستور آتش داده شد، یکی از افسران، خودکشی کرد تا مجبور به کشتن مردم نشود. یکی دیگر از سربازان مسلمان، به یکی از افسران شلیک کرد و او را کشت. این حادثه، موجب شد که فرمانده لشکر، از تمرد سربازان دیگر بترسد و دستور عقب‌نشینی بدهد. بعد از دستور او، راه ورود به صحن و مسجد باز شد. هنگام عقب‌نشینی سربازان، مردم سه نفر از آنها را دستگیر کردند و ۱۷ تفنگ هم از آنها به غنیمت گرفتند. به‌هرحال، جنگ اول با موفقیت ما تمام شد و آنها به لحاظ مسائل سیاسی، عقب‌نشینی کردند و از ما مهلت گرفتند که سه روز به حال سکوت باشیم تا خواسته ما برآورده شود. در مرحله اول، ۱۴ نفر از ما شهید شدند.

 

روز بعد از حمله اول، تظاهرات مردمی در خیابان‌های مشهد، در جهت تأیید ما و مخالفت با رژیم رضاخان، برقرار شد. مردم در تهیه مایحتاج ما، خیلی کمک کردند. رژیم برای کاستن از این علاقه و اعتقاد مردم به ما، عده‌ای از افراد فاسق و دزد را به حرم فرستاد تا اموال زائرین را بربایند و با نسبت دادن این دزدی‌ها به نیروهای ما، انقلابیون را بدنام کنند. پلیس در جواب اشخاصی که اموالشان به سرقت می‌رفت، می‌گفت: الان شیخ بهلول حرم را در اختیار گرفته، بروید اموال خود را از او بخواهید؛ البته وقتی این افراد نزد من می‌آمدند، از اموالی که افراد مؤمن برای قیام هدیه کرده بودند، به آنها می‌دادم. من وقتی دیدم که بازار جیب‌بری به‌شکل غیرمنتظره‌ای در حرم گرم شده، به منبر رفتم و گفتم: ای جیب‌برها! شما سال‌هاست که به این کار عادت کرده‌اید؛ اما در این روزها یک بار هم که شده، برای رضای خدا، با تعطیل کردن دزدی خود، برای ما مشکل درست نکنید؛ آخر هم دست به دعا برداشتم و گفتم: خدایا! دزدانی را که در این روزها از دزدی اجتناب می کنند، با شهدای روز جمعه محشور فرما که مردم آمین گفتند. از آن لحظه به بعد، جیب‌بری در بین زائرین قطع شد. بعدها شنیدم که دزدها، تعطیلی کارشان را به مدت موقت، تصویب کرده بودند.

 

 

رهبرى قیام مسجد گوهرشاد بر دوش حضرات آیات: حاج آقا حسین قمى(۱۴)، سید یونس اردبیلى(۱۵) و شیخ عباسعلى محقق(۱۶) و میرزا محمد آقازاده خراسانی(۱۷) بود. 

 

«اعلامیه‌اى که دولت فروغى صادر کرد بهلول را عامل نهضت قلمداد نمود. در روزنامه‌ها و اخبار هم سعى بی‌شمارى به عمل آمد که قهرمان این ماجرا را بهلول معرفى کنند.» به گمان ما این کوشش دولت و مطبوعات سه هدف زیر را پیگیرى مى‌نمود:

 

۱- با عامل و قهرمان حادثه جلوه دادن بهلول کوشش به عمل آمد که رهبرى روحانیون متعهد نادیده انگاشته شود و جهت قوى و معنادار نهضت نشان داده نشود.

 

۲- با عامل نشان دادن بهلول، وسعت و عظمت نهضت را در حد یک حادثه و بلوا پایین مى‌آورند.

 

۳- پس از این که بهلول را قهرمان غائله خراسان خواندند او را مجهول الهویه نامیدند و شایع کردند که او عامل انگلیس است. (این شایعه حساب شده کاملا زمینه پذیرش اجتماعى داشت) و بدین‌وسیله کل حرکت را خدشه‌دار مى کردند و حماسه‌اى را توطئه وانمود مى‌ساختند. توطئه‌اى که علیه شاهنشاه ضد انگلیس صورت گرفته و عوامل انگلیس میخواستند علیه سلطنت ضدبیگانه او توطئه کنند.(۱۸)

 

 

شیخ بهلول با کمک مردم از مهلکه مسجد گوهرشاد نجات داده شد. او پیاده مشهد را به قصد افعانستان ترک کرد و پس از مدت‌ها سفر، مخفیانه وارد این کشور شد. نیروهاى امنیتى او را دستگیر کردند و دولت ایران خواستار استردادش شد، اما مقامات افغان از انجام این کار سرباز زدند و شیخ به عنوان پناهنده سیاسى پذیرفته شد، اما گویا بهعلت نداشتن گذرنامه مدت سى وپنج سال اقامت وى در افغانستان به اسارت و تبعید گذشت اسارت و تبعید در زندانهاى مختلف و مناطق گوناگون افغانستان. او در این سال‌ها به چهره‌اى شناخته شده تبدیل گشت. علم و عمل این عالم مبارز شیعى همه را تحت تأثیر قرار داده بوداز مردم کوچه و بازار گرفته تا مسئولان سیاسى و امنیتى و از شیعیان تا اهل سنت افغانستان. او در سه دهه اقامت خود در عین اسارت و تبعید به تدریس پرداخت. سرپرست کودکان بى سرپرست بود. پرستار مهربانى بود که دستان شفابخشش بیماران بسیارى را از مرگ نجات داد. هنوز ذهن پیرمردان و پیرزنان کابل، مزار شریف، هرات، سرحدّات پاکستان و… مملو از خاطرات اوست. 

 

 

 

 

شیخ بهلول پس از سى و یک سال اسارت و تبعید آزاد شد و به دمشق رفت و از آنجا راهى مصر گردید و در دانشگاه الازهر به تدریس علوم دینى پرداخت. در بخش فارسى رادیو قاهره هم فعالیت کرد. پس از آن براى دیدن خواهر و مادرش به نجف مسافرت نمود. پس از چند سال اقامت و فعالیت ـ نوشتن مقالات و سرودن اشعار بر ضد یهود و آمریکا در دولت پهلوى به عربى و فارسى در کنار مرقد پاک و مطهر امیرمؤمنان(علیه السلام) ـ به ایران بازگشت و همان زمان توسط نیروهاى مزدور سلطنتى دستگیر شد، اما مدتى بعد آزاد گشت.

 

 

 

الف) حافظة نمونه: حفظ قرآن به همراه تفسیر در سن ۷ سالگی، حفظ بسیاری از خطبه های نهج البلاغه، حفظ خطبه‌های امامان معصوم(ع)، حفظ خطبة حضرت فاطمه(س) دربارة فدک، حفظ بسیاری از دعاهای صحیفة سجادیه، حفظ بسیاری از دعاهای مفاتیح الجنان نظیر: جوشن کبیر، عدیله، مشلول، توسل، کمیل، زیارت عاشورا، مناجات شعبانیه، دعای ابوحمزة ثمالی، دعای عرفه و...، حفظ صد وبیست هزار بیت سرودة خودشان، که حدود ۳۰ هزار بیت فقط در شأن و مقام حضرت فاطمه زهرا(س) سروده شده بود و بخش قابل توجهی از اشعار هم در مدح امام خمینی(ره) و بر وزن شاهنامه، به نام خمینی‌نامه، حفظ پنج‌هزار بیت شعر از شاعران دیگر و مجموعه‌های آنها، حفظ تعداد زیادی از کتب حوزوی نظیر: الفیة ابن مالک، تهذیب المنطق، تلخیص، المفتاح، مطوّل، رافیه، منظومة سبزواری و ...

 

ب) سیر در زمین: شیخ بهلول، هیچ‌گاه، بیش از ده روز در مکانی نمی‌ماندند، حتّی در سفرهای خارجی خود به هندوستان، پاکستان، افغانستان، سوریه، ایتالیا، عراق و ...

 

ج) فقدان عیال و اولاد: شیخ پیش از آنکه به افغانستان بگریزد به دلیل خطراتی که وی را تهدید می‌کرد همسرش را طلاق داد و به عقد یکی از دوستانش درآورد و به این ترتیب هیچ اولادی از وی به یادگار نماند. وی پس از طلاق همسرش، دیگر تشکیل خانواده ندادند، تا زمانی که در زندان افغانستان از ایشان کشف و شهود مشاهده کردند و برای مدّتی به یک روستا تبعید شد، در آنجا یکی از فقرا دختر خود را که به سفارش دکتر معالج او، نیاز به ازدواج داشته، به عقد وی درمی آورد، که پس از حامله شدن، از دنیا می رود و ایشان تا آخر عمر شریفشان بدون همسر و فرزند زندگی نمودند.

 

د) خوراک مختصر و محدود: در طول زندگانی خود، چیزی جز، ماست و برخی از میوه جات، چیزی میل نکردند. فقط در زمستان ها، شلغم و در تابستان‌ها، انار به نان و ماست خود اضافه می کردند. در تمامی مهمانی‌هایی که انواع غذاهای لذیذ و مقوّی مهیّا بود، ایشان در همه حال به نان و ماست خویش اکتفا می‌کرد.

 

 

هـ) اختیار نکردن منزل: پس از آزادی از زندان افغانستان و مراجعت به ایران، مسکن و مأوایی برای خود، اختیار نکردند و همیشه در حال مسافرت بودند. از ایشان پرسیدند که منزل شما کجاست؟ گفتند: همة دنیا منزل من است.

 

و) روزة مدام: ایشان در تمام مدّت سال به جز روزهای حرام، در حال روزه بودند ولی در طی چند سال اخیر، به دلایل ضعف، بعضی از روزها، از گرفتن روزه، خودداری می کردند، ولی با این حال بیش از دو وعده غذا نمی خوردند.

 

ز) طی الارض: ایشان هرگاه در مورد طی الارض از ایشان سؤال می شد، انکار می‌کردند. امّا آیت‌الله سید عباس کاشانی (از بزرگان ختوم و اذکار در قم) گفته‌اند که: شیخ بهلول خیلی از اسرار مگو را به من گفته است؛ و از آن جمله، قضیة طی الارض ایشان بود که ابتدا، انکار می‌کردند، ولی من دلیل آوردم و ایشان قبول کردند. به ایشان گفتم: در فلان روز و فلان ساعت، شما هم در ایتالیا بوده اید و هم در تهران، که شیخ پس از شنیدن این حرف تسلیم شدند.

 

حجت الاسلام والمسلمین عبدالقائم شوشتری، امام جمعه محترم شاهین شهر، زمانی که در شهر درود بود نقل می‌کرد: حاج آقای بهلول چند سال قبل همراه یکی از دوستانش قرار بود به یکی از روستاهای دوردست برود. این روستا فقط یک ماشین شخصی داشته که هر روز سر ساعت مقرر کسانی را که قصد مسافرت به آن روستا را داشته اند می برد. فاصله این روستا تا شهر حدوداً ده ساعت بود، اما موقع حرکت ماشین برای جناب بهلول مشکلی پیش می آید ونمی تواند در آن ساعت همراه دوستش به آن روستا برود، لذا به رفیقش می فرماید شمابروید ومن فردا که روز عاشورا است خواهم آمد! دوست ایشان به سمت روستا حرکت می‌کند، بعد از ساعت‌ها به روستا می رسد می بیند تمام مردم به مسجد رفته اند. پس از حضور درمسجد در می یابد که شیخ بهلول بالای منبراست و مشغول خواندن مصیبت است! با کمال تعجب از مردم می پرسد که شیخ رسیده است ؟ مردم می گویند که الان چندین ساعت است که شیخ در روستاست و منبر ایشان یک ساعت است که شروع شده است. بعداً که می خواهد از خود ایشان سوال کند شیخ امتناع می ورزد و او را امر به سکوت می کند.(۲۰)

 

 

ح) ذوق شعرى: شیخ بهلول ذوق و قریحه شعرى داشت و اشعار بسیارى سرود. در اینجا ابیاتى از قصیده بلند «بود و نبود» آن مرحوم نقل مى شود.

 

شد ز فرط جهل ابوجهل لعین خصم رسول/ بولهب گر داشت دانش خصم آن مولى نبود...(۲۲)

 

مثنوى بلند «خمینى نامه» آن مرحوم نیز خواندنى است. مثنوى مذکور با حمد و ثناى الهى آغاز و با نعت رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) ادامه مى یابد. مرحوم شیخ بهلول پیش از پرداختن به وقایع انقلاب، به حوادث مهمى همچون روى کار آمدن رضاخان و ولادت امام خمینى اشاره مى نماید و ضمن آن از حادثه مسجد گوهرشاد یاد مى کند. ایشان به وضوح تضاد رژیم پهلوى با اسلام و انگیزه‌هاى قیام امام خمینى علیه شاه را بازگو مى کند.

 

ابیات آغازین این مثنوى سترگ به شرح زیر است:

 

 

 

علامه محمدتقی بهلول با کشیدن سیگار و نوشیدن چاى بسیار مخالف بود و آن را از لحاظ اقتصادى به ضرر خانواده‌هاى مسلمان مى‌دانست. شیخ بهلول عقیده داشت دخانیات و چاى ارمغان استعمار و وسیله‌اى براى از بین بردن توان جسمى و مادى مسلمانان و زمینه سازى براى تسلط هرچه بیشتر بر آنان است.

 

علت نخوردن چای را هم شنیدن حکایتی از ناپلئون عنوان می‌کرد که در این حکایت ناپلئون گفته بود: «هر وقت دیدید بچه های آنها صبح که از خواب بیدار می شوند پیش از هر چیز چای طلب می‌کنند یعنی ما به مقصود خود رسیده‌ایم».

 

 

 

 

 

حاج حسین احمدی خمینی‌شهری می‌گفت: آقای بهلول را دیدم از ایشان پرسیدم کجا بودید؟

 

گفت: جمکران.

 

گفتم: برای چه رفته بودید؟

 

گفت: رفتم دویست تا دروغ گفتم و برگشتم. (اشاره به نماز امام زمان(ع) که در هر رکعت آن صدمرتبه آیة «إیّاک نعبد و إیاک نستعین» دارد.)

 

 

وی سفارش می کرد که برای رفع مشکلات، بعداز هر نماز واجب، هر قدر توانستید این ذکر را بگویید که تأثیر بسیاری دارد:

 

 

از قول مرحوم آیت الله کشمیری(ره) نیز نقل شده است که از مرحوم قاضی(ره) درخواست کیمیا و راهنمایی رسیدن به آن را کردم، ایشان فرمودند: این ذکر را بسیار بگو که خود کیمیاست.

 

 

علامه بهلول می گفت:

 

 

 

 

جناب عارف ربانی مرحوم حاج آقا انصاری همدانی به ایشان فرموده بودند: آقا ما اعتقاد داریم که شما جزو اوتاد هستید.

 

 

امر تبرّی به قدری مهمّ است که حضرت حق تعالی در زیارت عاشورا اوّل می فرمایند: اللّهمّ العن أوّل ظالمٍ... و بعد می فرماید: السلام علیک یا أباعبدالله...

 

 

آقاى سید عباس موسوى مطلق نویسنده کتاب «اعجوبه عصر بهلول قرن چهاردهم» نقل می‌کند:

 

 

یکى از این ملاقاتها که اخیراً انجام گرفت خود حقیر هم آن جا حضور داشتم. شرح آن این چنین است که در روز شنبه مورخ ۵/۴/۷۸ برابر با ۱۲ ربیع الاول ۱۴۲۰ اینجانب به همراهى معظم له به دفتر آقا رفتیم و پس از هماهنگى هاى لازم به اتاقى که آنجا نماز اقامه مى فرمودند رفتیم. نماز به امامت مقام معظم رهبرى اقامه شد و بعد از نماز آقا روى سجادهاش یکى یکى با حضار سلام و احوال‌پرسى مى کرد که یک وقت متوجه حضور شیخ شد. بلافاصله آقا فرمودند: به‌به! شیخ بهلول، سلام ٌعلیکم، احوال شما. شیخ هم جواب ایشان را دادند و رهبر انقلاب پیشانى ایشان را بوسید و او را به سینه چسباند و بعد مقام معظم رهبرى فرمودند که قبلا بیشتر به ما سر مى‌زدید. آقاى بهلول فرمودند: آقا شما متعلق به همه‌ى نفوس ایران هستید من اگر وقت شما را بگیرم وقت همه ایرانى‌ها را گرفته‌ام... بعد از تعارفات معمول آقا فرمودند: «ایشان حق بزرگى به گردن انقلاب دارند.»(۲۴)