به‌بهانه‌ سفر موگرینی‌ به ایران؛سیاست‌مداری از جنس مذاکره

اواخر سال ٢٠١٢ میلادی، زمانی که به ماتئو رنزی پیشنهاد رهبری جناح چپ ایتالیا داده شد، یک نماینده جوان از حزب دموکراتیک (PD) که رهبری‌اش را شخص رنزی برعهده داشت، در صفحه توئیتر خود نوشت: «اوکی، رنزی باید چیزهای زیادی درباره سیاست خارجی بیاموزد... نگرانم که او این کار را نکند». وقتی رنزی زمستان بعد در انتخابات مقدماتی حزب دموکراتیک پیروز شد، عاقلانه رفتار کرد و فدریکا موگرینی، منتقد بدزبان خود را به‌عنوان سخنگوی این حزب در اروپا و امور بین‌الملل برگزید. این همکاری عاقلانه ادامه پیدا کرد و زمانی که رنزی به کرسی نخست‌وزیری رسید، فدریکا موگرینی را به‌عنوان وزیر خارجه دولت خود انتخاب کرد. فدریکا موگرینی به‌عنوان سیاست‌مداری جوان نماد کابینه جدید ایتالیا شد: چهره‌ای جدید، نیرومند، کارآمد و امیدوارکننده. در بروکسل اما وقتی نام وی به‌عنوان جانشین احتمالی کاترین اشتون بر سر زبان‌ها افتاد، چندان استقبالی از او نشد و اغلب گمانه‌زنی‌ها با «اما» و «اگر» همراه بودند. با‌این‌حال، شش ماه پس از انتخاب موگرینی به‌عنوان وزیر خارجه، وی راهی بروکسل شد و با حمایت‌های تمام‌قد رنزی، توانست رقبا را از میدان خارج کرده و جانشین کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، شود. بسیاری از منتقدان موگرینی معتقد بودند که شش ماه تجربه در مقام وزارت خارجه ایتالیا، نمی‌تواند برای تصاحب این کرسی کافی باشد١. اما موگرینی توانست این کرسی را به دست بیاورد و در نخستین سخنرانی خود پس از اعلام رسمی جانشینی کاترین اشتون گفت: «می‌دانم کار پرچالشی خواهم داشت و می‌خواهم تمام انرژی خود را برای منافع همه کشورها و شهروندان عضو اتحادیه اروپا به‌کار گیرم».

روزنامه فرانسوی لوموند انتصاب وی را به سمت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا «روز غم‌انگیز اروپا» خواند. هنوز هم بسیاری در اروپا (یا حتی آمریکا) هستند که معتقدند او به‌عنوان یک سیاست‌مدار کارآمد قدرت کافی ندارد. به‌عنوان مثال، با وجود نقش انکارناپذیر موگرینی در توافق هسته‌ای ایران، نشریه پلوتیکو٢ در گزارشی با عنوان «زنان پشت‌پرده توافق با ایران» تلاش کرده تا با کمرنگ‌کردن نقش موگرینی در این روند، از حضور تأثیرگذار و کمتردیده‌شده هلگا اشمیت، معاون موگرینی، در روند مذاکرات و به نتیجه رسیدن آن سخن بگوید. 

حامیان موگرینی اما معتقدند که گرچه جوانی و کم‌تجربگی وی غیرقابل انکار است اما این سیاست‌مدار ایتالیایی نقاط قوتی دارد که می‌تواند به پیشرفت او کمک کند. اتوره جره‌کو٣، مدیر مؤسسه مطالعات امور بین‌الملل رم، در این‌باره به روزنامه گاردین می‌گوید: «به اعتقاد من نقاط قوت موگرینی دست‌کم گرفته نشده است. او می‌داند که چطور سخت کار کند، چطور در کار تیمی شرکت داشته باشد، به‌عنوان سیاست‌مدار خونسرد باشد...، او گرچه کارآموز سیاسی نیست اما کار خود را در سطح بالایی آغاز کرده و در این راه می‌تواند تجربیات مرتبط با شغلش را نیز کسب کند». اما «بی‌تجربگی» تنها انتقاد مخالفان از انتصاب موگرینی، به‌عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نبود. رهبران کشورهای حوزه دریای بالتیک و لهستان با متهم‌کردن موگرینی به حمایت از روسیه شدیدا از این انتخاب ناراضی بودند. حتی رئیس‌جمهور لیتوانی که به رویکرد ضدروسی شهرت دارد، بارها نسبت به تبعات انتخاب موگرینی هشدار داد. 

نزدیکان موگرینی می‌گویند، این سیاست‌مدار جوان معتقد است که ایتالیا نقش مهمی در روابط اروپا با شمال آفریقا و خاورمیانه دارد و روابط اقتصادی و مهاجران تونسی از مسائلی هستند که پای ایتالیا را به تحولات کشورهای عربی می‌کشانند. رسانه‌ها در زمان انتصاب موگرینی به‌سِمت مسئول سیاست خارجی اتحادیه نگاهی داشتند به دیدگاه وی درباره برخی مسائل مهم بین‌المللی: 

فدریکا موگرینی، در مقام وزیر امور خارجه ایتالیا بارها اسرائیل را برای تداوم شهرک‌سازی در کرانه باختری و شرق بیت‌المقدس محکوم کرده و آن را نقض مسلم قوانین بین‌المللی خوانده است. وی همچنین بارها مقامات اسرائیلی و فلسطینی را به ادامه مذاکرات صلح فراخواند. 

به اعتقاد حامیانش، موگرینی را باید یکی از پدیده‌های ایتالیا دانست. او همواره اهل تعامل و مذاکره بوده و پس از جانشینی کاترین اشتون نیز تلاش کرد تا رابطه خوبی را که وی با مقام‌های ایرانی شروع کرده بود، ادامه دهد. موگرینی از همان ابتدای کار خود نسبت به دستیابی به توافقی دائم با ایران خوش‌بین بود. از نظر او، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، به‌دلایل سیاسی داخلی نیاز به این توافق داشت ضمن اینکه این توافق می‌تواند بسیاری از مشکلاتی را که ایران درباره تحریم‌ها با آن مواجه است، از میان بردارد. به اعتقاد حامیانش، موگرینی همواره اهل تعامل و مذاکره بوده و پس از جانشینی کاترین اشتون نیز تلاش کرد تا رابطه خوبی را که وی با مقام‌های ایرانی شروع کرده بود، ادامه دهد. 

موگرینی در مورد اوکراین، تلاش کرد که نشان دهد موضع ایتالیا با آمریکا و اتحادیه اروپا در مسئله اوکراین یکسان است. وی اذعان داشته که اگرچه روابط اتحادیه اروپا و اوکراین محکم است اما برای حل این مسئله باید با روسیه مذاکره کرد. موگرینی در این‌باره گفته است: «اگر نمی‌خواهیم که با جنگی هسته‌ای مواجه شویم باید راه‌حل مذاکره با روسیه را انتخاب کنیم... راه‌حل‌های نظامی که برخی توصیه می‌کنند، نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه ابعاد مشکل را افزایش می‌دهد... تحریم هم به‌عنوان تنها راه‌حل، فقط یک گام به عقب است... روسیه نیز راه‌حل مذاکره را قبول دارد بنابراین باید به‌دنبال راهی مبتنی بر مذاکره باشیم».

موگرینی سال گذشته در سخنرانی خود در مؤسسه بروکینگز که بسیار به آن توجه شد، با دفاع از رویکرد مذاکره‌محور خود گفت: «در عصری زندگی می‌کنیم که به‌شکل بی‌سابقه‌ای پیچیده است. بپذیریم که این پیچیدگی، چالشی جدی است و در آینده هم یک کابوس جدی خواهد بود... مطمئن باشید تلاش می‌کنیم اتحادیه اروپا بیش‌ازپیش عاقلانه‌تر و به شیوه‌های ساده‌تری عمل کند؛ البته این پیچیدگی‌ها اصول و ارزش‌های ما را تقویت کرده است. در طول سالیان آموخته‌ایم که از دیدگاه‌های مختلف به‌نفع خود استفاده کنیم و درباره این اختلاف‌ها و تفاوت‌ها اجماع نظری کلی ایجاد کرده‌ایم. اختلاف‌نظرها و تفاوت‌ها باعث نشده نتوانیم با هم کار کنیم... نمی‌گویم یک نظم نوین جهانی در حال پیدایش است؛ می‌گویم جهان جدیدی در حال ظهور است؛ جهانی که ایجاد اجماع و مشارکت در آن، حیاتی است. در جهان امروز، غرب همچنان از قدرت و نفوذ قابل‌‌توجهی برخوردار است؛ اما دیگر مدت‌هاست قدرت، اختصاصی و انحصاری نیست و باید با مشارکت دیگران به‌کار گرفته و اعمال شود». سخنانی که می‌تواند توجیه قابل‌قبولی برای سفرش به ایران، فقط یک هفته پس از به سرانجام‌رسیدن مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ١+٥ باشد.