موسیقی نواحی؛ میراث معنوی در خطر

داوود گنجه‌ای؛ نوازنده مطرح کمانچه و استاد بنام موسیقی ایران در یادداشتی در شرق نوشت:

موسیقی سنتی ما خصوصا آن بخشی که در موسیقی نواحی و مقامی متجلی شده، گنجینه‌ای بزرگ برای جهان است. از این منظر هرگاه یکی از استادان برجسته این دیار، از دنیا می‌رود یا روی تخت بیمارستان می‌افتد، نه یک ایران بلکه کل دنیا نگران نواهایی می‌شوند که با رفتن جانسوز این عزیز، برای همیشه از میان خواهند رفت. شاید به‌همین‌خاطر است که می‌شود سرچشمه این نوع موسیقی را، میراث معنوی جهان به‌شمار آورد که نه قابل تکرار است و نه قابل ارجاع و تنها می‌شود آن را حفظ کرد. البته در حوزه موسیقی، با حفاظت موزه‌ای نمی‌توان کاری از پیش برد اما با نگاهی به تاریخچه موسیقی مقامی و نواحی درمی‌یابیم که بخش عمده تلاش‌های به‌ثمرنشسته برای حفظ این نوع موسیقی، اگر نگوییم دیدگاه موزه‌ای، لااقل جهت‌گیری غیرزنده‌ای ‌داشته است. نمونه موفق این تلاش‌ها «آلبوم موسیقی نواحی» است که انجمن موسیقی قبل از تصدی آقای مرادخانی منتشر کرد و به نحو احسن آنچه از آهنگ‌ها و ملودی‌های فراموش‌شده این کهن‌بوم‌وبر، به‌جا مانده بود در آن به ثبت رسید.

ارزیابی در مورد چنین مجموعه‌هایی اگرچه سخت است اما شاید بتوان به‌صورت کلی گفت که این تلاش‌ها موفق بوده‌اند و اوج این موفقیت زمانی است که چاپ کتاب‌ها و آلبوم‌های تحقیقی در این حوزه، در کنار جشنواره‌ها اتفاق بیفتد یعنی به‌صورت یک کلِ واحد.  اگرچه که مرگ‌های اخیر در حوزه موسیقی نگرانی‌های فراوانی را برای میراث معنوی ما در این حوزه پدید آورده و آن را در معرض خطر جدی نابودی قرار داده، اما واقعیت این است که ما به‌لحاظ تاریخی نیازمند یک زمان حداقلی برای احیای سیستم مدیریت موسیقی هستیم تا باز بتوانیم در جهت حفظ این بخش گرانبها از موسیقی کشور قدم برداریم. در هشت سال گذشته رفت‌وآمدهای پی‌درپی مدیریت دولتی موسیقی و عدم توجه به موسیقی نواحی و مقامی باعث شده که شرایط فعلی حامل یک‌ بار بزرگ غفلت باشد و عبور از این مرحله نیازمند یک زمان منطقی برای احیای نیروهاست. شانس بزرگ فعلا انتخاب مدیران شایسته در حوزه موسیقی از سوی رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ است. من فکر می‌کنم با آمدن آقای مرادخانی به سمتی بالاتر از قبل و قبول پست مدیرکلی در وزارت ارشاد این امید هست که زمان منظورشده برای بازسازی قوای مدیریتی موسیقی کاهش یافته و ما زودتر از قبل شاهد دور جدید حمایت‌های دولت از موسیقی مقامی و نواحی باشیم.

دراین‌میان باید به چند نکته توجه کرد؛ اولین نکته این است که حمایت از پیش‌کسوتان یک برنامه کلی از سوی همه دولت‌هاست و قطعا با همکاری خانه موسیقی، دامنه این حمایت‌ها بیشتروبیشتر به سمت پیش‌کسوتان آسمان موسیقی مقامی و نواحی خواهد رفت. نکته مهم دیگر، نوع این حمایت‌هاست. در سال‌های اخیر موسیقی نواحی و خصوصا مقامی نتوانسته نواها و آهنگ‌هایی را که سینه‌به‌سینه قابل انتقال هستند به نسل‌های بعد برساند و باید گفت که موسیقی ما در این حوزه نتوانسته اقدام به آموزش و شاگردپروری کند. این موضوع اگرچه به جنس این نوع موسیقی برمی‌گردد و البته سن بالای استادان آن اما باید این نکته را هم در نظر داشت که بودجه‌های کم و عدم‌مدیریت درست نیز در این حوزه بی‌تأثیر نبوده. ما امیدواریم در دولت آقای روحانی، موسیقی مقامی و نواحی به‌عنوان یک میراث معنوی مورد توجه تصمیم‌گیران قرار بگیرد و از این رهگذر، شاهد ثبت و ضبط نواها و آهنگ‌هایی باشیم که ممکن است روزی با فقدان بزرگی دیگر آنها را در اختیار نداشته باشیم. زمان محدود است، هرروز که می‌گذرد به ضرر ماست و به ضرر آنهایی که هنوز دلشان برای اصیل‌ترین و دست‌نخورده‌ترین گنجینه موسیقی کشور می‌سوزد و در تلاشند به‌جای حمایت موزه‌ای از آن، سعی در زنده‌نگه‌داشتن آن داشته باشند. من به این آینده امیدوارم.