مهرجويي و هامون به روايت ماني حقيقي/ پرواز ققنوسي از خاكستر

ماني حقيقي مي‌گويد مستند «هامون‌بازها» جزء بزرگ‌ترين شكست‌هاي كاري اوست. كارگرداني كه سهم زيادي در شناساندن دلدادگان «هامون» به دوستداران سينما داشته، اين‌روزها از مستندي كه آن سال‌ها ساخته، راضي نيست؛ هرچند او پس از «هامون‌بازها» نيز سراغ ساخت مستندي درباره «مهرجويي» رفت كه حاصلش شد «مهرجويي؛ كارنامه چهل‌ساله». با او به‌مناسبت اجراي نمايشي اقتباس شده از «هامون‌بازها»ي او توسط محمد رحمانيان، گفت‌وگو كرده‌ايم، حقیقی در ادامه از آخرین وضعیت واپسین فیلمش نیز خبر داده، که می‌خوانید:

بله، در سال ٨٨ آقای رحمانیان با من تماس گرفتند و گفتند می‌خواهند نمایش‌نامه‌ای براساس مستند من بنویسند و من هم اجازه دادم که به‌خاطر حوادث سال ٨٨، آن تئاتر اجرا نشد. دوباره در سال ٨٩ که ما سر پیش‌تولید فیلم «پذیرایی ساده» بودیم، ایده ساخت این تئاتر را مطرح کردند و حتی صدایی هم از من ضبط کردند برای پخش در تئاترشان، که باز هم مشکلاتی وجود داشت و تئاترشان روی صحنه نرفت، تا اینکه حالا برای بار سوم برای اجرای این تئاتر اقدام کرده‌اند.

‌

نه، اصلا نمی‌دانم چطور می‌شود از فیلمی که من ساخته‌ام، اقتباس کرد. عمدا هیچ دخالتی در پروسه شکل‌گیری این تئاتر نداشتم تا خود کار را ببینم. برایم خیلی جالب است ببینم از روی فیلم من، چه تئاتری ساخته شده.

مسئله این است که من اصلا «هامون» را انتخاب نکردم. سال‌ها پیش، اواسط دهه ٨٠، آقای میرکریمی، پروژه‌ای داشتند که از کارگردان‌های جوان‌تر دعوت می‌کردند راجع به فیلم‌های مطرح تاریخ سینمای ایران مستند بسازند و راجع به خیلی فیلم‌ها، مستند ساخته شد، حتی خاطرم هست درباره «چهارشنبه‌سوری» هم مستندی ساخته شد که خود من هم در آن همکاری کوتاهی داشتم. آقای میرکریمی از من خواستند درباره «هامون» مستند بسازم. راستش اصلا «هامون» جزء فیلم‌های موردعلاقه‌ام هم نیست، فقط به من سفارش شد و من هم پذیرفتم این فیلم را بسازم. چالش اصلی چنین سفارشی این بود که چطور می‌توان راجع به فیلمی که این‌همه محبوب است، یک مستند ساخت؟ وقتی شروع به ‌کار کردم، متوجه شدم محبوبیت این فیلم، برایم از خود فیلم جذاب‌تر است و این محبوبیت، برایم از خود فیلم مهم‌تر بود. بعد دیدم درباره خود فیلم به‌قدری قصه گفته شده و نقد و نظر نوشته شده که دیگر نکته‌ای باقی نمانده که قرار باشد در مستند مطرح شود. بنابراین تصمیم گرفتم درباره محبوبیت «هامون» فیلم بسازم. همان زمان فراخوانی دادم با عنوان «هامون‌بازان جهان کجایید؟» و از طرف‌داران این فیلم خواستم از طریق ایمیل و فکس برایم توضیح دهند که چرا از این فیلم خوششان می‌آید. تعداد خیلی زیادی نامه به من رسید که براساس آن نامه‌ها با چند نفر قرار گذاشتم که نهایتا پنج‌نفرشان، سوژه‌های مستندم شدند.

فیلم را که ساختیم، یک فیلم ٥٢ دقیقه‌ای بود که از طریق رضا میرکریمی برای پخش در شبکه چهار داده شده بود و وقتی فیلم از تلویزیون پخش شد، ٢٥ دقیقه از آن سانسور شده بود. در نسخه‌ای که از تلویزیون پخش شد تقریبا ٥٠‌ درصد فیلم سانسور شده بود و نهایتا فیلم تکه‌پاره‌ای از تلویزیون پخش شد به اسم فیلم من.

اعتراض کردم اما طبق روتین صداوسیما، اعتراضم اثری نداشت. فکر می‌کنم این فیلمم، فیلم خیلی بدی هم هست. شاید «هامون‌بازها» جزء بزرگ‌ترین شکست‌های کاری من است.

خیلی سال طول کشید تا دلیلش را بفهمم. یک روز بالاخره فهمیدم هامون‌بازهای واقعی و خیلی افراطی، آدم‌هایی نیستند که به فراخوانی که من داده‌ام جواب دهند. آنها آن‌قدر آدم‌های عجیب‌وغریبی‌اند که فراخوان من برایشان هیچ اهمیتی ندارد و اصلا برایشان مهم نیست که عشقشان با «هامون» در یک فیلم منعکس شود. بنابراین اساسا سیستم انتخاب سوژه من اشتباه بوده. باید می‌فهمیدم هامون‌بازهای افراطی، محال است به فراخوان من پاسخ دهند. ما بعد از آن فراخوان، با هامون‌بازهای غیرافراطی‌تر مواجه بودیم، به همین دلیل، فیلمم سوژه‌های قوی‌ای نداشت و شکست خورد. البته امیدوارم نمایش آقای رحمانیان نمایشی خوب باشد و لااقل یک ققنوسی از خاکستر فیلم من سر بلند کند. چون خود فیلمم که خیلی ضعیف است و البته که سانسورهای تلویزیون ضعیف‌ترش هم کرده.

اتفاقا گاهی سوءتفاهمی پیش می‌آید و بعضی‌ها این دو فیلم را با هم اشتباه می‌گیرند. ماجرا از این قرار است که «مهرجویی؛ کارنامه چهل ساله» هم در ابتدا سفارش آقای میرکریمی بود. درواقع آقای کریمی دو سری فیلم تهیه کردند، یک‌سری فیلم درباره یک‌سری فیلم و یک‌سری فیلم درباره یک‌سری کارگردان که در این بین دو مستند مربوط به «هامون» و «مهرجویی» را به من سپردند. اول «هامون‌بازها» را به سفارش ایشان ساختم و در مدت‌زمانی که «هامون‌بازها» مسیر کانال‌های اداری برای پخش را طی می‌کرد، مستند «مهرجویی» را کلید زدم، منتها اواسط مستند «مهرجویی» وقتی «هامون‌بازها» پخش شد و دیدم چه بلایی سر فیلم آمده و هیچ کس هم هوای فیلم را نداشت، تصمیم گرفتم فیلم «مهرجویی» را از آن دایره فیلم‌هایی که داشت ساخته می‌شد، بیرون بیاورم. پس قراردادم را با دلخوری فسخ کردم و خودم با بودجه شخصی، فیلم «مهرجویی» را ادامه دادم که خیلی موفق‌تر از «هامون‌بازها» بود و سیمرغ بهترین کارگردانی مستند را در جشنواره همان سال گرفت و پروسه ساختش هم طولانی بود. حدودا پنج سال طول کشید. در این فیلم با سی‌ودو، سه‌ نفر از همکاران مهرجویی صحبت کردم. علاوه بر این، سه فیلم او را برای استفاده در فیلمم اسکن دیجیتال کردم و حتی کتابی هم براساس آن فیلم منتشر شد.

قرار شده به‌زودی در گروه «هنر و تجربه» اکران شود، منتها وضعیت «هنر و تجربه» کمی نامشخص است. فعلا گفته شده این فیلم اکران خواهد شد.

اکبر مشکاتی اصلا این فیلم را ندیده. البته هیچ‌کدام از این دو مستند را ندیده. آن‌طور که یادم است، او در همان مصاحبه فکر می‌کرد برای فیلم «هامون‌بازها» با ما همکاری داشته. در حالی که من با او برای «مهرجویی؛ کارنامه چهل ساله» مصاحبه کردم. در واقع اکبر مشکاتی فکر می‌کند برای «هامون‌بازها» با او مصاحبه شده، که شنیده «هامون‌بازها» فیلم خوبی نیست. درحالی‌که در مستند «مهرجویی» حضور داشته و هیچ‌یک از دو فیلم را هم ندیده!

نه، دلیلش را نفهمیدم و هنوز هم نمی‌دانم چرا این فیلم این همه طرف‌دار دارد. به‌نظر خودم، «هامون» جزء فیلم‌های محبوب من نیست و درک نمی‌کنم که در این فیلم چی است که گروه به این بزرگی را درگیر خود کرده و در عین حال می‌دانم که جزء اقلیتم و برای رأی اکثریت، احترام قائلم.

«لیلا» و «دایره مینا». فکر می‌کنم این دو فیلم، فیلم‌های قوی مهرجویی و دستاوردهای بزرگ این کارگردان هستند.

هنوز چیزی معلوم نیست. فیلم در مرحله صداگذاری است. صداگذاری، مرحله‌ای است که در فیلم‌های من همیشه طولانی می‌شود و این بار هم مثل همیشه طولانی شده. صداگذاری، برای من مرحله جذابی است و عمدا آن را طول می‌دهم، چون به من خوش می‌گذرد.

به‌نظرم فیلم جالبی شده، اما هیچ‌وقت نمی‌توانم واکنش‌ها را پیش‌بینی کنم. اگر هم پیش‌بینی کنم پیش‌بینی‌ام اشتباه است. برای همین صبر می‌کنم تا در نخستین اکران‌ها ببینم چه کرده‌ام. در مجموع خودم از این فیلم خیلی راضی‌ام.